Mała encyklopedia kultury antycznej

ferebratej (yersus Pherecrateus) wiersz o sche­macie: !a;o|-&^>^-&|o, czyli forma katalek-tyczna glikoneja. Dwuzgłoskowa baza jest tak samo swobodna jak w glikoneju i może być spondejem -^t-—, trochejem -^Ł\^, jambem ^\-'-^ lub pyrrichem ^'<->, a w greckiej liryce chóral­nej i w dramacie również trybrachem •^>\-i^, daktylem -^{L \}-'^ lub anapestem '~"j -^Ł. Ostatnia zgłoska jest pod względem iloczasu obojętna. F. był używany przede wszystkim w funkcji klauzuli po partii glikoneicznej, ale spotykamy również szeregi bezpośrednio po sobie następu­jących / Także w poezji rzymskiej jest /. kata-tektyczną formą glikoneja i budową swoją odpo­wiada zawsze glikonęjom, przy których wystę­puje. F. Plauta mają budowę swobodną, podo­bnie jak jego glikoneje, np. Bacchides, 637:

maić agitas sat tute (baza daktyliczna). F. Ka-tullusa i Horacego mają zawsze stałą ilość zgło­sek, podobnie jak ich glikoneje. Np. Horacy Carmina I, 5, 2; grata, Pyrrha, sub anfro.

Ferekrates przedstawiciel starej komedii atty-ckiej, starszy trochę od Arystofanesa (V w. p.n.e.), autor kilkunastu komedii, z których zachowały się drobne fragmenty i kilka tytułów, jak: Agatko) (Dobrzy ludzie), Metaltes (Gór­nicy), Myrmekanthropo] (Mrówkohidy). Fere­krates udoskonalił wiersz nazwany później od jego imienia ferekratejem (zob.).

Ferekydes 1. F. z Syms (VI w. p.n.e.), filozof i pisarz orficki, pierwszy prozaik grecki, autor mistyczno-teologicznego dzida o bogach i kos-mogonii, z którego zachował się początkowy fragment. Skonstruował on zegar słoneczny na rodzinnej wyspie. 2. F. z Aten (V w. p.n.e.), pierwszy prozaik ateński, piszący dialektem jońskim o mitach attyckich. Dzido jego nosiło tytuł Genealogią/ (lub Historia/) i składało się z 10 ksiąg, z których zachowały się fragmenty.

ferentarii tac. żołnierze' lekkozbrojni, rozpo­czynający bitwę.

Ferentinnin dziś Ferentino; miasto Hemików w Lacjum, zburzone w czasie drugiej wojny punickiej. Zachowały się resztki murów obron­nych.

Ferentium dziś Ferento; miasto w Etrurii;

municipium za cesarstwa. Tu urodził się cesarz Otho.

feretnun łac. nosze do noszenia wizerunków i spolia opina w czasie triumfu oraz wizerunków przodków w czasie pogrzebu.

feriae łac. dni świąteczne, święta, zwane też dies festi w odróżnieniu od dies profesti (dni powszednie, przeznaczone na pracę). Feriae privatae obchodziły tylko poszczególne rody, feriae publicae były obchodzone przez państwo;

dzieliły się one na /. statwae, święta stałe, ob­chodzone co roku "w tym samym dniu, i /. con-ceptivae, które obchodzono corocznie, jednakże w dni za każdym razem wyznaczane przez urzęd­ników; były też /. imperativae, święta państwowe zarządzane z powodu jakichś specjalnych oko­liczności.

Feriae Latinae wspólne święto wszystkich gmin latyńskich, obchodzone przez przedstawi­cieli gmin na szczycie mons Albanus. Po upadku Alby Longi, która stała na czele związku państw latyńskich, królowie rzymscy corocznie składali przepisaną ofiarę w świątyni Diany na Wzgó­rzu Awentyńskim, później na Górze Albańskiej. W okresie republikańskim co roku konsulowie udawali się na mons Albanus dla złożenia ofiary, a w Rzymie zastępował ich wówczas praefectus wbis, zwany również praefectus Feriarum La-tinarum.

feriae scholaram łac. przerwa w szkołach rzymskich elementarnych; trwała od Id czerw­cowych do M październikowych, co miało zwią-

Feronia

257

fideiussio

zek z winobraniem i zbiorem oliwek. Ponadto przerwy w nauce byty w czasie Satumaliów, Kwinkwatriów oraz igrzysk i uroczystych świąt publicznych.

Feronia mit. starożytna bogini italska wpro­wadzona do Rzymu przez Sabinów; prawdopo­dobnie było to bóstwo ziemi lub świata pod­ziemnego. Ponadto była uważana za patronkę wyzwalanych niewolników.

Feroniae lucus łac. najważniejsze sanktuarium bogini Feronii, u stóp góry Sorakte, na tery­torium miasta Kapeny w Etrurii. W czasie tłumnych uroczystości na cześć bogini odbywały się tu targi towarów etruskich. Drugi gaj po­święcony tej bogini znajdował się na terytorium Lacjum, w pobliżu Anxur.

Fescennia (albo Fescennium) dziś Gallese, wg innych Corchiaro; miasteczko w Etrurii na północ od Falerii.

Fescennini versus (lub Fescemina carmina) tac. wiersze lub pieśni fescennińskie, uszczypliwe i zaczepne żarty, którymi młodzież italska ob­rzucała się podczas wesela, dożynek i uroczystości ludowych. Są to próby rodzimej twórczości ital­skiej, które, wg tradycji, wzięty początek z mia­steczka Fescennium w południowej Etrurii.

festina lente fac. śpiesz się powoli, odpowiada greckiemu speude bradeOs; ulubione powiedzenie Oktawiana Augusta.

festuca fac. kij, który pan kładł na głowie swego niewolnika w czasie aktu wyzwalania.

Festus 1. Porcius F; namiestnik Judei za czasów cesarza Nerona (ok. 54 - ok. 60 r.), który prowadząc dalej zaczęty przez Antoniusza Feliksa w Cezarei proces apostoła Pawła, odesłał go zgodnie z jego życzeniem do Rzymu przed sąd cesarza. 2. F. Sextus Pompeius, gramatyk ła­ciński z II w. n.e., sporządził wyciąg z obszernego słownika Werriusza Flakkusa, De significatu ver-borum (Odznaczeniu stów). Wyciąg sporządzony przez F. składał się z 20 ksiąg i nosił ten sam tytuł co. oryginał; zachował się w połowie. W VIII w. n.e. Paulus Diaconus zrobił z dzieła F, wyciąg, który zachował się do naszych czasów obok drobnych fragmentów jego własnej pracy. fetiales zob. fecjalowie.

Feyge Bernard (zwany Caricinus, od wyrazu cwica figa, niem. Felgę) rodem z Wrocławia, docent Akademii Krakowskiej w latach 1499--1502, autor podręcznika epistolograficznego, zawierającego wzory listów.

Fibrenus dziś Fibrenos; rzeka w Lacjum, lewy dopływ rzeki Liris, w pobliżu posiadłości Cycerona w Arpinum.

fibula łac. zapinka podobna do agrafki. Nazwę tę rozciągano również na wszystkie brosze, zamki do pasków, sprzączki itp. F. speł­niały również rolę guzików. Spinano nimi s'zaty przeważnie na ramionach (chiton, peploS, chla-mida, rzymskie płaszcze, jak: sagum, lucerna, palia, paludamentum), niekiedy na piersiach lub pod brodą (welon Westalek). Równocześnie z funkcją użytkową spełniały też rolę ozdoby. Chętnie wręczano je W podarunku, jak o tym świadczą napisy. Każda /. składała się z dwu części zasadniczych: z luku i z ostrza wykona­nych z metalu, długości od 2 do 20 cm. Niektóre byty wykonane za szlachetnych metali, wysadza­ne drogimi kamieniami lub kolorowymi szkieł­kami. Niekiedy nakładano na łuk ozdobne pla­kietki, wyginano go lub nadawano mu fanta­zyjne kształty. W Italii często nadawano /, kształt sztyleciku (np. tzw. /. Praenestina z VI w. p.n.e., jeden z najstarszych zabytków języka łacińskiego dzięki wyrytej na niej inskrypcji), inne miały kształt okręciku. Niektóre okazy mają formę przedmiotów użytkowych, jak: buty, nożyczki, naczynia; miewają też kształty zwierząt. Chętnie stosowaną ozdobą /. byty zwisające z jej łuku breloczki. F. etruskie wyróżniały się piękną ro­botą filigranową lub granulacyjną. W IV w. n.e. okrągłe brosze zaczęty wypierać/. Metalowe/, do pasków i opasek na włosy używane byty także jako sprzączki.

Ficana dziś Tenuta del Dragoncello; mia­steczko leżące na drodze z Rzymu do Ostii.

fictio (łac. dosł. zmyślenie) przyjęcie istnienia pewnego elementu prawnego lub faktycznego, który w rzeczywistości nie istnieje. Tak np. w pewnych przypadkach traktowano cudzoziem­ca, peregrinus, jako obywatela rzymskiego (si civis Romanus esset).

fidei commissum łac. prośba spadkodawcy skierowana do osoby otrzymującej coś ze spadku, o wykonanie rozporządzenia ostatniej woli spad­kodawcy polegającego na świadczeniu oznaczo­nej korzyści majątkowej określonej osobie trzeciej. Do czasów Augusta wykonanie tej prośby było jedynie obowiązkiem moralnym; za Augusta/, c. stało się instytucją prawną. Justynian zniósł wszelkie różnice między f,c. a legatem (zob.).

fideiussio łac. najpóźniejsza i najogólniejsza

17 — Mata encyklopedia kultury antycznej

Fidenae

258

Filemon

forma poręki w prawie rzymskim. Nazwa jej pochodzi od pytania wierzyciela: idem fule tua esse iubes? — Poręczyciel odpowiadał: itibeo, przez co przyjmował na siebie odpowiedzialność za dług dłużnika głównego.

Fidenae (dziś ruiny w pobliżu Castel Giubileo) miasto sabińskie w dolinie Tybru, między Rzy­mem a Wejami. Odegrało ważną rolę w wojnach etrusko-rzymskich; w V w. p.n.e. zostało zdo­byte przez Rzymian.

Fidentia dziś Fidenza; do r, 1927 nazywało się Borgo' San Donnino; miasto w Galii Cys-padańskiej, na północo-zachód od Panny, znane ze zwycięstwa Sulli nad Gneuszem Papiriuszem Karbonem w r. 82 p.n.e.

fidepromissio lać., w rzymskim prawie pry­watnym późniejsza forma poręki, dostępna także dla cudzoziemców. Nazwa jej pochodzi od pytania, które zadawał wierzyciel poręczycielowi:

idem fide promittis?

Fides mit. rzymska bogini wierności. Świątynia z posągiem bogini w białej szacie znajdowała się na Kapitelu w pobliżu świątyni Jowisza. Za­wierano tam układy państwowe. Symbolami jej i atrybutami były kłosy, owoce i synogarlica.

Fidiasz (Fejdiaś) największy rzeźbiarz grecki (r. 500-432 p.n.e.), przyjaciel Peryklesa i jego główny doradca w sprawach artystycznych. W Olimpii wykonał słynny posąg Zeusa, zali­czany do siedmiu cudów świata, w Atenach w latach 447-432 p.n.e. kierował dekoracją rzeźbiarską Partenonu. Najwyższym osiągnięciem zespołu artystów kierowanych przez F. był sławny fryz partenoński, przedstawiający pro­cesję panatenajską. Posągi F., jak: Atena Promachos (wysokości 12 metrów), wymieniony już Zeus Olimpijski, Atena Partenos, odznaczały się monumentalnością kształtu, umiarem i powagą kompozycji, pozbawione były surowości i twar­dości charakterystycznej dla wczesnoklasycznego stylu Olimpii. Posągi Zeusa i Ateny Partenos wykonane były techniką chryzelefantynową (zób. chryzelefantynd).

fiducia (łac. dosł. zaufanie) kontrakt powier­nictwa. Jest to kontrakt polegający na przenie­sieniu własności pewnej rzeczy za pomocą man-cypacji lub in iure cessio na inną osobę z tym, że ta osoba zobowiązywała się jednocześnie w określonych okolicznościach przenieść z po­wrotem na alienującego własność" tej rzeczy. Pierwotnie f. była tylko zastrzeżeniem powierni­czym nie mającym znaczenia prawnego. F. uzy­skała ochronę prawną i stała się kontraktem prawdopodobnie w II w. p.n.e. W prawie ju-styniańskim kontrakt ten już nie istnieje.

Figulos (Nigidius F.) zob. Nigidius.

figura etymologica łac. połączenie czasowni­ka z rzeczownikiem utworzonym od tematu tegoż czasownika np.: vitam iucundam vivere— dosł. żyć życiem przyjemnym, pędzić przyjemne życie: pugnam pugnare—dosł. walczyć walkę, tzn. toczyć walkę.

figuralne utwory (carmina figwata) utwory wierszowane składające się z wierszy krótszych i dłuższych, które tworzyły pewną figurę. Tak np. utwór Teokryta Syrinks (Multanki) miał kształt fletni złożonej z różnej długości pisz­czałek, podobnie utwór Simmiasa z Rodos Pelekys (Topór) miał układ wierszy w kształcie topora; figuralny układ miał również Bomos (Ołtarz) Dosiadasa z Krety. W utworach tego typu lubowano się w okresie hellenistycznym (ffl w. p.n.e.).

figury retoryczne zob. retoryka.

Fijalkowsid Marcin profesor literatury pol­skiej i łacińskiej na Uniwersytecie Krakowskim w ostatnich latach XVIII w. Wydał poezje Ho­racego wraz z przekładem prozaicznym i obja­śnieniami (Wrocław 1818).

Filadelfia (łac. Philadelphia, gr. Filadelfeja) 1. miasto w Azji Mniejszej, założone przez Attalosa Filadelfosa króla Pergamonu (II w. p.n.e.). Dzisiaj ruiny w pobliżu AUaszer. 2. mia­sto w Palestynie, zbudowane w III w. p.n.e. przez Ptolemeusza Filadelfosa na miejscu sta­rożytnego Rabbath-Ammon; zachowały się znacz­ne ruiny.

Filarchos (Fylarchos) z Aten (III w. p.n.e.) historyk i gramatyk o antymacedońskich ten­dencjach, autor dzieła w 28 księgach pt. Historia}, obejmującego okres od wyprawy Pyrrusa na Pe­loponez (r. 270 p.n.e.) do śmierci Ptolemeusza III Euergetesa (r. 221 p.n.e.) i Kleomenesa (r. 220 p.n.e.). Z tego dzieła i z innych dzieł F. zacho­wały się fragmenty. F. urozmaicił historiografię sentymentalno-patetycznymi opowieściami.

Filemon 1. mit. zob. Saucis. 2. F. z Syrakuz lub Soloj, komediopisarz grecki (ok. 361 --263 p.n.e.), jeden z najwybitniejszych przed­stawicieli nowej komedii attyckiej, autor szeregu komedii, które naśladował Plaut (Kupiec, Skarb, Strachy); zachowało się 64 tytuły i ponad 200 fragmentów pozwalających ocenić jego twórczość. W popularności rywalizował z Menandrem, ale

Filetajros

259

Filistos z Syrakuz

nie osiągnął jego głębi. 3. leksykograf z V w. n.ę., autor słownika terminów technicznych zachowa­nego do naszych czasów..

Filetajros oficer Antygonosa, potem Lizyma-cha, założyciel królestwa pergameńskiego w Azji Mn. (r. 282 p.n.e.), protoplasta dynastii Attaiłdów.

Filetas z Kos (IV/III w. p.n.e.) wychowawca Ptolemeusza II Filadelfosa, poeta i gramatyk. Z jego prac gramatycznych zachowały się frag­menty &ae\ViAtaktoj glossaj (Nieuporządkowane wyrazy). Największą sławę zdobył F. jako poeta:

pisał elegie miłosne opiewające ukochaną Bittis, poematy mitologiczne i epigramy. Z obfitej jegc twórczości, m. in. z poematu heksametrycznego pt. Hermes oraz z poematu pisanego dystychem elegijnym pt. Demeter, pozostały drobne frag­menty. Był on prekursorem poetyckiej szkoi> aleksandryjskiej. W zachowanych urywkach prze­jawia się subtelne odczucie piękna przyrody.

Filip (gr. Filippos, łac. Philippus) imię kilku królów macedońskich: 1. F. /(zapewne pierwsza polowa VI w. p.n.e.) z dynastii Argeadów. 2. F. syn Aleksandra I, walczył ze swoim bratem, królem macedońskim, Perdikkasem II (V w. p.n.e.). 3. F. II (ur. w r. 382, panował od r. 359 do 336 p.n.e.), syn Amyntasa III, ojciec Aleksan­dra W. Zasiadł na tronie macedońskim po śmierci brata, Perdikkasa III; zawarł sojusz z królem Epiru, którego córkę, Olimpias, pojął za żonę. Stłumił niesnaski wewnętrzne, uzdrowił finanse państwa i rozpoczął ekspansję na zewnątrz, po­konując kolejno Traków, Illiryjczyków, wreszcie Greków, których przez pewien czas usiłował po­zyskać sobie propagandą i złotem, wreszcie zwy­ciężył ich w bitwie pod Cheroneją w r. 338 p.n.e., rozpoczynając okres panowania macedońskiego w Helladzie. Przygotował wyprawę przeciw Per som, gdy padł zamordowany przez Pauzaniasza. Dzieło jego kontynuował Aleksander W. 4. F. V (r. 238-M79 p.n.e.), syn króla macedońskiego Demetriosa II, po bitwie pod Kannami sprzy­mierzył się z Hannibalem przeciw Rzymianom, został jednak w r. 197 p.n.e. pokonany przez Tytusa Kwinkcjusza Flamininusa pod Kynoskefalaj i w Tesalii. — Inni: 5. F. z Opus — (IV w. p.n.e.), uczeń Platona, wydawca dzieła swego mistrza pt. Nomoj (Prawa) oraz autor Epinomis (Dodatek do praw), który poświęcił astronomii jako nauce o bogach pojętych w postaci ciał niebieskich we wszechświecie, ożywionych duszą świata. Przyjął naukę Platona o demonach, wi­dząc w nich istoty pośrednie między bogami

a ludźmi. .6. F. z Megwy (III w. p.n.e.), filozof znany tylko z krótkiej wzmianki oraz z urywku pisma zachowanego u Diogenesa Laertiosa; za­chowany fragment zawiera opowiadanie o filo­zofie Stiippnie z Megary. 7. F. z Tessahnikł, poeta grecki z I w. n.ę., epigramatyk, autor ok. 80 epigramów zachowanych w Antologii Palatyńskiej. Wiersze jego cechuje imitowanie poetów dawniejszych, afektacja i pogoń za pointą. 8. F. z Syrii, król syryjski, syn Antio-cha XIII (zmarł w r. 57 n.ę.). 9. F. Herod, syn Heroda W., król Judei od r. 4 p.n.e. do r. 34 n.ę. Był mężem Herodiady i ojcem Salomei 10. lullus F. Arab, cesarz rzymski w latach 244 - 249, uro­dzony w Bostrii (Arabia) w ubogiej rodzinie. Zostawszy dowódcą gwardii cesarza Górdia-nusa III zabił go aby zawładnąć tronem. Za jego panowania nastąpiło poważne osłabienie potęgi państwa rzymskiego wskutek licznych wojen domowych i zewnętrznych, ruiny finansowej i rozluźnienia dyscypliny w wojsku.

Filippi (łac. Philippi, gr. Filippoj) miasto w Macedonii, sławne ze zwycięstwa odniesione­go w r. 42 p.n.e. przez Oktawiana i Antoniusza. nad Brutusem i Kasjuszem.

Filiskos 1. F. z Miletu, mówca i nauczy­ciel retoryki, uczeń Isokratesa (IV w, p.n.e.). 2. (IV/III w. p.n.e.), komediopisarz grecki, przedstawiciel średniej komedii attyckiej; za­chowały się tytuły t fragmenty jego sztuk, głó­wnie mitologicznych burlesek. 3. filozof ze szkoły epikurejskiej (II w. p.n.e.), przebywający w Rzymie, z którego został w r. 154 p.n.e. usu­nięty wraz z, drugim epikurejczykiem, Alka-josem.

Filistion 1. F. z Lokrof (IV w. p.n.e.), lekarz, twórca teorii pneumatycznej, wywodzącej cho­roby z zaburzeń w oddychaniu. 2. F. z Bitynil, słynny mimograf grecki (pierwsza poł. I w. n.ę.). Zachowane tylko urywki twórczości.

Filistos z Syrakuz (V/IV w. p.n.e.) syn Archo-menidesa. W r. 386 p.n.e., wypędzony przez Dio-nizosa Starszego, udał się do Epiru, skąd został odwołany przez Dionizjosa Młodszego. Zginął .w r, 356 p.n.e. albo w bitwie morskiej jako do­wódca floty Dionizjosa w wojnie przeciw Dio-nowi, albo też zamordowany. Napisał wielkie dzieło historyczne w 13 księgach, Sikelika, w którym zawarł historię Sycylii od czasów nąj'-dawniejszych do panowania Dionizjosa. -Młod­szego, a więc do lat sobie współczesnych. Za­chowały się tylko drobne fragmenty. Naśladował.

Filochoros z Aten

260

Pilon

Herodota w prowadzeniu toku opowiadania, w które wplatał legendy i anegdoty; w stylu usiłował naśladować Tukidydesa.

Filochoros z Aten (III w. p.n.e.) syn Kyknosa, zwolennik Ptolemeusza Piladelfosa, stracony przez Antygonosa Gonatasa po zdobyciu Aten. Napisał najsłynniejszą historię Attyki, Atthfs (Attyda) w 17 księgach, obejmującą dzieje Aten od czasów najdawniejszych do r. 262 p.n.e., zawierającą wielką ilość wiadomości z dziedziny kultu i obyczajów ateńskich. Napisał ponadto szereg innych dzieł z dziedziny historii oraz ofiar-nictwa i wróżbiarstwa; zachowało się ponad 200 fragmentów.

Filodemos z Gadary (ok. r. 100-30 p.n.e.) filozof epikurejski i poeta, uczeń Zenona z Sydonu, przybył do Italii zapewne wtedy, gdy Syria stała się prowincją rzymską (w r. 64 p.n.e.). Protektorem jego był Lucjusz Kalpumiusz Pison, teść Cezara.- W r. 1750 znaleziono dobrze za­chowane ruiny willi Pisona w pobliżu Hercula-neum, a w nich obszerną bibliotekę, zawierającą około 800 dzieł filozofów epikurejskich, wśród których również — dzieła samego F. (ok. 1800 zwojów i fragmentów). Ponad 30 epigramów F. znajduje się w Antologii Palatyńskiej. Dobrze znal F. Cyceron, który sławił jego wykształcenie i chwalił go jak wykwintnego poetę.

Filokles 1. wg tradycji przekazanej przez Pliniusza malarz egipski, któremu Egipcjanie przypisywali wynalezienie sztuki malowania, po­nieważ on pierwszy wykonywał rysunki konturów. Prawdopodobnie imię F. stanowi przekształcenie jakiegoś imienia egipskiego. 2. F. z Aten (V. w. p.n.e.), siostrzeniec Ajschylosa, poeta tragiczny, napisał około 100 dramatów, z któ­rych zachowały się niektóre tytuły i fragmenty. Wg tradycji odniósł zwycięstwo nad Królem Edypem Sofoklesa. 3. dowódca floty ateńskiej w bitwie pod Ajgospotamoj w r. 405 p.n.e.;

po bitwie dostał się w ręce wodza spartańskiego Lizandra i został stracony. 4. F. z Achamów, architekt ateński, kierował pracami przy budo­wie Erechtejonu w 1. 408/407.

Filoksenos 1. F. z Kytery (r. 435 - 380 p.n.e.), poeta dyryrambiczny pochodzenia niewolniczego, większą część życia spędził na wędrówkach po Grecji, Azji Mn. i Italii. Dłuższy okres czasu przebywał na Sycylii na dworze tyrana Dioaizjosa Starszego; zmarł w Efezie. Jego dytyramby znaj­dowały wszędzie wielkie uznanie. M. in. był twórcą dytyrambu Kyklops (Cyklop), śpiewanego

na dworze Filipa Macedońskiego. Zachowało się kilka fragmentów. 2. malarz z Eretrii (IV w. p.n.e.), por. Helena 2.

Filoktet (gr. FihktStes) mit. syn Pojasa z Tesalii i Demonassy, przyjaciel Heraklesa, od któ­rego otrzymał łuk i zatrute strzały z nakazem ich zakopania. Wiódł 7 okrętów przeciw Troi;

w drodze został ukąszony przez węża, a rana wydawała tak odrażający zapach, że towarzysze zostawili go na wyspie Lemnos. Gdy jednak wyrocznia orzekła, że Troja nie może być zdo­byta bez luku F; Odyseusz i Diomedes spro­wadzili chorego pod Troję, gdzie wyleczył go Machaon. Od strzały F. zginął Parys, wówczas Troja została zdobyta, a F. wrócił do ojczyzny. F. jest bohaterem tragedii Sofoklesa pod tym tytułem.

Filolaos 1. F. z Koryntu (zapewne VII w. p.n.e.), przeniósł się do Teb i pierwszy spisał dla nich prawa. 2. F. z Krotonu lub z Tarentu (V w. p.n.e.), filozof i atsronom, uczeń Pitago­rasa, którego naukę spisał w 3 księgach; z dzieła tego zachowały się fragmenty.

Filomela mit. córka króla ateńskiego Pandiona i Zeuksippy, siostra Prokne. Król tracki Tereus pojął za żonę Prokne i miał z nią syna Itysa, potem jednak zakochał się w F. i uwiódł ją, a chcąc zataić swą zdradę przed żoną uciął F. język. Ta jednak utkała szatę w której deseniu znajdowały się słowa donoszące o występku Tereusa, i posłała ją siostrze. Obie kobiety zamor­dowały wówczas małego Itysa i podały potrawę z niego Tereusowi, po czym uciekły. Ścigane przez szalonego z gniewu i rozpaczy Tereusa, błagały bogów o ratunek. Wtedy F. została za­mieniona w słowika, Prokne w jaskółkę, a Tereus w dudka.

Filomelos dowódca Pokejczyków w drugiej wojnie świętej (w latach 356-346 p.n.e.). Opa­nował Delfy i zrabował skarby ze słynnej świą­tyni. Pokonany przez Tebańczyków w r. 354 (lub 355), zginął w czasie ucieczki.