Mała encyklopedia kultury antycznej

homo novus (łac. dosł. człowiek nowy) lekce­ważąca nazwa stosowana przez nobilów rzym­skich do określenia człowieka nie mającego przodków — urzędników kurulnyeh, który do­stał się do grona nobilów przez otrzymanie urzędu kurulnego.

homo sum et humani nil a me alienum puto łac. człowiekiem jestem i nic co dotyczy czło­wieka, nie jest mi obce (Terencjusz).

homojoj (gr. hómojoj jednakowi, równi) oby­watele spartańscy posiadający pełne prawa oby­watelskie; aby należeć do grona pełnoprawnych obywateli, trzeba było otrzymać wychowanie spartańskie i prowadzić życie kolektywne wg praw Likurga, a przede wszystkim uiszczać składki na wspólne uczty. To ostatnie pociągało za sobą konieczność posiadania dziatki gruntu (kiśros) uprawianej przez helotów.

homojoteleuton (gr. dosl. o jednakowych za­kończeniach) figura retoryczna polegająca na zestawieniu kilku zdań tub zwrotów o podob­nych dźwiękowo zakończeniach, co stwarza wra­żenie rytmu. Figura ta została wprowadzona do prozy greckiej przez sofistę Gorgiasza z Leon-tinoj.

Homole góra we Ftiotydzie w Tesalii, miejsce kultu boga Pana.

Honestus (I w. n.e.) autor epigramów o mu­zach; epigramy te wyryto na pomniku ku ich czci, wzniesionym przez mieszkańców Tespiów na Helikonie.

Honoriusz {Flayius Honoriuś) syn cesarza Teodozjusza W., pierwszy cesarz cesarstwa za­chodniego (r. 395 - 423 n.e.); w pierwszym okre­sie swego panowania, dzięki zwycięstwom od­noszonym przez Stiiichona, cieszył się spokojem;

później jednak Wizygoci pod wodzą Alaryka zdobyli i złupili w r. 410 n.e. Rzym, spustoszona została również Italia, Galia i Hiszpania.

Honos (łac. cześć, zaszczyt) mit. obok Virtus — rzymskie uosobienie sławy wojennej związane z kultem Marsa. Świątynia H. w Rzymie znajdo­wała się przed Bramą Kapeńską, porta Capena;

często umieszczano wyobrażenia H. na mone­tach rzymskich.

Hopletowie (Hopletes) nazwa jońskiej fyli w Efezie.

hoplici (gr. hoplita/) ciężkozbrojna piechota grecka; uzbrojenie hoplity składało się z meta­lowego hełmu, pancerza, nagolenników, wielkiej tarczy, włóczni i prostego obosiecznego mie­cza; ważyło około 35 kg.

hoplomachia

327

Horatii

hoplomachia (gr. hoplomachia walka bronią) rodzaj konkurencji zapaśniczej, w której obaj przeciwnicy występowali w uzbrojeniu; w Ate­nach w V w. p.n.e. specjalni nauczyciele prowa­dzili ćwiczenia tego rodzaju." Do I w. p.n.e. h. była ważnym elementem w wykształceniu efebów; potem w związku ze zmianą militarnego charakteru efebii na ogólnokształcący zeszła na dalszy plan. W Rzymie wyraz hoplomachus oznaczał gladiatora o pewnym typie uzbrojenia.

Hora zob. Hory.

Horacy (O.uintus Horatius Flaccus) ur. 8 gru­dnia r. 65 p.n.e. w Wenuzji, zmarł 27 listopada r. 8 p.n.e.; jeden z największych poetów rzym­skich. Był synem wyzwoleńca, uczęszczał naj­pierw do niższej szkoły w Rzymie, po czym wyjechał na studia do Aten, W r. 44 p.n.e., po śmierci Juliusza Cezara, przyłączył się do szeregów Brutusa i jako trybun wojskowy otrzy­mał dowództwo legionu w wojskach republi­kańskich. Po klęsce pod Filippi w r. 42 wrócił do Rzymu, gdzie zastał majątek ojca skonfisko­wany na rzecz' weteranów zwycięskiego Okta­wiana; zaczął więc zarabiać na życie jako scriba ąuaestorius, sekretarz kwestora. Równocześnie dał się poznać jako poeta i został wprowadzony przez poetów Wergiliusza i Wariusza do domu Mecenasa, który mu utorował drogę do Okta­wiana i ułatwił oddanie się wyłącznie pracy lite­rackiej. Od Mecenasa H. otrzymał posiadłość wiejską w Sabinum (r. 33 p.n.e.), gdzie naj­chętniej przebywał i którą opiewał w swoich poezjach. Na twórczość poety składają się:

Epodon liber (Epody), powstałe w latach 41 - 30;

Sermones (Satyry), r. 40 - 30; Carmina (Pieśni, ks. I - IID, r. 31-23; Epistulae (Listy), r. 23-14;

Carmen seaculare (Pieśń jubileuszowa), napisana w r. 17, wreszcie IV księga Carmina, powstała w latach 17-13. Epody to utwory krótkie, o charakterze zaczepnym, często o treści poli­tycznej, naśladujące utwory poety greckiego Arehilocha. W Satyrach udoskonala H. gatunek literacki uprawiany już przez Lucyliusza, ko­rzysta także z diatryby Menippa i Biona Bory-stenity; porusza tu tematy z życia rodzinnego, politycznego i osobistego (obfity materiał bio­graficzny poety w Serm. U, 6). Najbardziej jed­nak zasłynął H. jako liryk; wzorując się na Alkąjosie, Safonie i innych lirykach greckich, przyswoił liryce rzymskiej wiele miar wierszo­wych. Tematyka jego pieśni jest bardzo uroz­maicona, są wśród nich pieśni biesiadne, miło­sne, moralizujące, polityczne, filozoficzne, oko­licznościowe. W Listach porusza zagadnienia filozoficzne i literackie, słynny jest zwłaszcza Ul list z II ks. zwrócony do Pizonów, znany pt. De arte poetica, omawiający problemy twór­czości poetyckiej i teorię poetyki; ma on nie­zmiernie doniosłe znaczenie dla literatury euro­pejskiej. Carmen saeculare napisał H. na zamó­wienie Augusta na uroczystości jubileuszowe założenia Rzymu, obchodzone w r. 17 p.n.e. Poezje H; które są szczytowym osiągnięciem klasycyzmu epoki augustowskiej, znalazły wielu naśladowców i były wielokrotnie tłumaczone na wszystkie języki europejskie. Wielu naśladow­ców znalazł H. wśród poetów polsko-łacińskich, z których najwybitniejszym był Maciej Kazi­mierz Sarbiewski, zwany Horatius Swmaticus, oraz Stanisław Konarski. Wszystkie pieśni H. na język polski tłumaczyli: Marceli Motty, Jan Czubek, Józef Zawirowski, Tadeusz Hahn, Lud­wik Hieronim Morstin; Satyry i Listy przeło­żyli: Marceli Motty i Paweł Popiel. Poza tym tłumaczyli poszczególne utwory: Jan Kocha­nowski, Sebastian Petrycy, Adam Naruszewicz, Franciszek Kniażnin, Ignacy Krasicki, Stani­sław Trembecki, Adam Mickiewicz, Lucjan Siemieński, Kazimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Józef Birkenmajer, Julian Tuwim, Tadeusz Bo-' cheński i w.in. (zob. Wincenty Ogrodziński:

Polskie przekłady Horacego, w pracy zbiorowej Commentationes Horatianae, Cracoviae 1935).

Horapollon pisarz egipski z IV w. n.e., autor dzieła o hieroglifach jako piśmie obrazkowym pt. Hieroglyfika.

Horatii Horacjusze, ród rzymski pochodzenia patrycjuszowskiego. 1. trzej bracia Horacjusze, którzy podczas wojny Rzymu z miastem Alba Longa, za króla Tullusa Hostiiiusza (pół. VII w. p.n.e.), mieli swym zwycięstwem, odniesionym w -pojedynku nad trzema przedstawicielami Alby, braćmi Kuracjuszami, zadecydować o zwycię­stwie Rzymu nad Albą. Są oni bohaterami tra­gedii Piotra Comeille Les Horaces. 1. Marcus Horatius Pulyillus, miał brać udział w akcji przeciwko Tarkwiniuszowi Pysznemu i został konsulem po wypędzeniu Tarkwiniuszów z Rzy­mu, tzn. w pierwszym roku republiki (r. 509 p.n.e.); kolegą jego w konsulacie był Publius Walerius Poplikola. 3. Publius H. Pulvillus, syn poprzedniego, brał udział w walkach przeciwko Wciskom i Etruskom; był konsulem w latach 477 i 457 p.n.e. Przypisywano mu zwiększenie

hormos

328

Hory

liczby trybunów ludowych do dziesięciu. 4. Pu-blius H. Cocles, legendarny bohater rzymski;

dał przykład niezwykłego bohaterstwa w czasie wojny Rzymu z Etruskami (koniec VI w. p.n.e.);

walczył na prawym brzegu Tybru, usiłując po­wstrzymać wojska nieprzyjacielskie i czynił to tak długo, aż za nim zerwano most (Pons Sublicius). Wówczas rzucił się do Tybru i przepłynął w pełnej zbroi do swoich. 5. Marcus H. Barbatus Turrinus, konsul z r. 449 p.n.e., wydał wraz ze swym kolegą, Publiusem Yaleriusem Publicolą ustawy, tzw. Leges consulares Yaleriae Hmatiae, mające na celu podniesienie autorytetu zebrań ludowych oraz zapewnienie nietykalności trybu­nów ludowych i edylów. 6. Qumtus H. Flaccus zob. Horacy.

hormos (gr. hormos dosł. łańcuch) taniec, w którym chłopcy i dziewczęta trzymając się za ręce tworzą koło.

horoj (gr. l.mn.; hóros granica) 1. kamienie umieszczane na gruntach zastawionych. Wypi­sywano na nich imiona archonta danego roku, dłużnika i wierzyciela oraz kwotę długu. Odpo­wiadały one do pewnego stopnia dzisiejszym księgom hipotecznym. W Heraklei, Attyce, na Syros i Naksos znaleziono h. pochodzące z IV w. p.n.e., w Priene — z III w. p.n.e.

horologium łac. (gr. horológion, także horoskopźjon; łac. właściwie solarium) przyrząd do mierzenia czasu, rodzaj zegara słonecznego, któ­rego skonstruowanie przypisywano filozofowi Anaksymenesowi (albo Anaksymandrowi). Przy­rząd ten składał się z tarczy o kształcie wycinka kuli lub stożka, rzadziej płaskiej i umieszczonej na niej metalowej wskazówki, od której pada­jący cień służył do dokonywania potrzebnych pomiarów czasu; pierwotnie posługiwano się nim jedynie w celach naukowo-astronomicznych, z czasem wykorzystano go również dla ozna­czenia godzin dnia.

HortensU Hortenzjusze, ród rzymski pocho­dzenia plebejskiego. 1. Lucius Hortensius, trybun ludowy w r. 422 p.n.e., miał oskarżyć konsula Gajusza Semproruusza Atratmusa o nieudolne prowadzenie wojny z Wciskami. 2. Qumtus H. dyktator w r. 287 p.n.e., skłonił do powrotu do Rzymu zbuntowany lud, który uszedł do laniculum. Wydal ustawę Lex Hortensia de plebis-citis, na podstawie której uchwały plebsu głosu­jącego wg tribus miały moc ustawy i nie wy­magały aprobaty senatu. 3. Lucius H., pretor z r. 170 p.n.e., oskarżony o nadużycia w Mace­donii i Tracji. 4. Lucius H., pretor na Sycylii ok. r. 105 p.n.e. 5. Qumtus H. Hortalus, syn poprzedniego, znakomity mówca rzymski, ko­ryfeusz stylu azjańskiego w wymowie (r. 114-50 p.n.e.). W r. 75 był edylem, w 72 pretorem, w r. 69 konsulem. Występował głównie jako mówca sądowy i polityczny, i już jako dzie­więtnastoletni młodzieniec wsławił się wystąpie­niem w obronie mieszkańców prowincji Afryki. W r. 86 w mowie swej poparł Gneusza Pompejusza, od r. 81 zaczął występować jako prze­ciwnik Cycerona; w r. 70 bronił Werresa, w r. 67 zwalczał wniosek Gabiniusza, w r. 66 wniosek Maniliusza, który popierał Cyceron. Od czasów konsulatu Cycerona w r. 63 zaczął ponownie występować jako stronnik Cycerona w wielu procesach: Rabiriusza, Licyniusza Mureny, Sulli, FIakkusa, Sestiusza, Skaurusa, Milona itd. Z mów jego zachowały się przeważnie drobne fragmenty. Wymowę jego cechowała kwiecistość i pompatyczność. Cyceron podkreśla mistrzo­stwo H. w dyspozycji, zapowiedziach i rekapitulacjach. Mowy jego robiły wrażenie na słucha­czach przede wszystkim dzięki żywości ich wy­głaszania; słuchali go chętnie znakomici aktorzy Ezop i Roscjusz. Złośliwi nawet porównywali go do Dionysii, znanej podówczas tancerki w Rzy­mie. H. miał być ponadto autorem dzieła reto­rycznego oraz eposu i drobnych wierszyków, o których bliżej nic nam nie wiadomo. 6. Quin-tus H. Hortalus, syn poprzedniego, odznaczał się rozrzutnością i roztrwonił wielki majątek ojcow­ski. Był zwolennikiem Cezara i w czasie wojny domowej dowodził flotą na wybrzeżu Etrurii, potem został mianowany przez Cezara namiest­nikiem. Macedonii. Po zamordowaniu Cezara w r. 44 p.n.e. znalazł się na liście proskrybo-wanych; zginął w bitwie pod Filippi w r. 42. 7. Marcus H. Hortalus, wnuk mówcy, został senatorem za Augusta. 8. Hortensia, córka mówcy, przemawiała na Forum Romanum w r. 42 p.n.e. w imieniu zamożnych matron, którym triumwirowie wyznaczyli wysoki poda­tek; mowa odniosła skutek i podatek został obniżony.

Hory (gr. Hora!) mit. greckie boginie porządku i ładu we wszechświecie, córki Zeusa i Temidy. Wg Hezjoda było ich trzy: Eunomia—Prawo­rządność, Dike — Sprawiedliwość, Ejrenc — Po­kój. Czczono je również jako boginie pór roku. W Atenach czczono Hory pod imionami: Thallo (Kwitnąca), Aukso (od auksdno powiększam)

hospitium

329

Hybla

i Karpo (od karpós owoc), były to personifikacje natury w trzech porach roku: wiosny, lata i jesieni.

hospitium (łac. dosł. gościnność, gr. kseno-dochia) tennin ten był używany gfównie w za­stosowaniu do cudzoziemców przebywających na obcym terytorium. W Grecji istniała ksenodochia prywatna i publiczna. Pierwsza pole­gała na udzielaniu obcemu gościny i pełnej opieki; osoba gościa była uświęcona, a jego patronem był sam Zeus; przy wyjeździe gość otrzymywał upominek i wymieniał z gospoda­rzem symbol przyjaźni, najczęściej przedmiot przełamany na połowy; w przyszłości, przez zestawienie obu części zarówno oni, jak ich dzieci i dalsi potomkowie mogli się poznać i odwzajemnić za udzieloną w swoim czasie gościnę. Do ksenodochii publicznej należało:

a) prawo azylu, udzielanego zwłaszcza wygnań­com politycznym; b) goszczenie na koszt pań­stwa poselstw zagranicznych; c) wzajemna go­ścina mieszkańców metropolii i kolonii. W Rzy­mie również istniało h. prwatum i publicum, o podobnych formach co w Grecji. W miarę rozwoju państwa wytworzyła się z h. prwatum instytucja patronatu (zob. patronus). H. publi­cum powstawało wtedy, gdy Rzym zawierał z in­nym państwem umowę wzajemnej przyjaźni, zobowiązując się do ochrony obywateli kontra­henta na swoim terytorium.

hospitium militare łac. obowiązek udzielenia schronienia żołnierzowi rzymskiemu, nakładany na mieszkańców państwa wówczas, gdy wa­runki nie pozwalały na założenie obozu lub skoszarowanie wojska.

Hostiiia dziś Ostiglia; miejscowość w Gallia Cisalpina, nad Padem, na drodze między Weroną i Mantuą.

Hosdlii Hostiiiusze, arystokratyczny ród rzym­ski. 1. Hostius Hostiiius, mityczny przyjaciel Romulusa, dziad króla Tullusa Hostiiiusza, do­wódca Rzymian w wojnie z Sabinami (po por­waniu Sabinek), w której poległ. 2. Tullus H. zob. Tullus Hostiiius. 3. Aulus H. Cato, pretor w r. 207 p.n.e., namiestnik Sardynii. W r. 201 na polecenie decemwirów przeprowadził pomiary i podział terytoriów Apulii i Samnium. W r. 187 został oskarżony o oszustwo i otrzymał wyrok skazujący. 4. Lucius H. Cato, brat poprzedniego, piastował wraz z nim wszystkie urzędy. 5. Aulus H. Mancinus, pretor w r. 180 p.n.e., konsul w r. 170, prowadził wojnę z Perseuszem, królem

Macedonii. 6. Lucius H. Mancinus, pretor w r. 148 p.n.e., dowodził flotą rzymską w czasie m wojny punicidej, atakując Kartaginę od strony morza. W r. 145 został konsulem. 7. Caius H. Mancinus, konsul w r. 137 p.n.e., jako na­miestnik Hiszpanii został zamordowany przez Numantyjczyków. 8. Lucius H. Tubulus, pretor w r. 142 p.n.e., przewodniczący trybunału roz­trząsającego sprawy o morderstwa. Oskarżony o przekupstwo, popełnił samobójstwo. 9. autor mimów ośmieszających bogów, wspomniany przez Tertuliana. Czas życia nieznany.

Hostius epik rzymski z n w. p.n.e., autor poematu Bellum Histricum, o walkach Rzymian z illiryjskimi Japygami.

Hunowie (Hunni, Huni) lud rasy mongolskiej, który w ni w. p.n.e. zajął Chiny i przez dłuższy czas nimi władał. W Europie pojawili się w IV w. n.e. Do największej potęgi doszli pod panowa­niem Attyli, który w r. 447 spustoszył cesarstwo wschodnie, w r. 451 naszedł Galię, gdzie został pokonany przez Rzymian, w r. 452 spustoszył Italię.

Hussowski Mikołaj zw. też Hussoyianus, poeta polsko-łaciński z XVI w., autor oryginalnego poematu o żubrze, Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Pieśń o wyglądzie i dzi­kości żubra oraz o polowaniu na niego, Kra­ków 1523).

Hyady (gr. Hyades) mit. nimfy rozsiewające wilgoć na ziemi, córki Atlasa i Ajtry. Wg jednej z wersji były opiekunkami Zeusa i Dionizosa;

przez wdzięczność Zeus przeniósł je na niebo, umieszczając w konstelacji Byka. Ukazanie się gwiazdozbioru H. zwiastowało porę deszczową.

Hyakinthos, Hyacinthus zob. Hiacynt.

Hyampeja skała w Fokidzie, skąd wypływało źródło Kastalia.

Hyampolis miasto w Fokidzie nad rzeką Assos, dopływem rzeki Kefisos, na drodze z Orchomenos do Beocji; zburzone w czasie wojen perskich przez Kserksesa, zostało odbudowane; ponow­nie zburzył je Filip Macedoński.

Hyas mit. syn Atlasa, brat Hyad, również jak one został zamieniony w gwiazdę.

Hybla (także Hyble) 1. góra na wschodnim wybrzeżu Sycylii, słynąca z kwiatów i obfitości pszczół; stąd też pochodził znakomity 'miód hyblejski sławiony przez poetów. 2. H. Maior, dziś Patemo, miasto w pobliżu Catany, u stóp-Etny, nad rzeką Symajtos (dziś Giarretta). 3. fl. Heraea, dziś Chiaramonte; miasto na

Hyccara

330

Hymettos

drodze z Syrakuz do Akragas. 4. H. ta Megara, miasto na wschodnim brzegu Sycylii, w pobliżu Syrakuz, założone przez Dorów z Megary w r. 729 p.n.e.; od czasów Gelona stanowiło twierdzę Syrakuz. Uległo zniszczeniu w czasie II wojny punickiej (r. 218-202 p.n.e.).

Hyccara miasto na północno-zachodnim wy­brzeżu Sycylii, założone przez Sikionczyków, w r. 415 p.n.e. zniszczone przez Ateńczyków. Odkryto tam ruiny świątyni.

Hydaspes dziś Dzilam; rzeka w północno-za-chodniej części Indii, wypływa z gór Imaus, wpada do rzeki Akesines, dopływu Indu. Alek­sander Wielki założył nad jej brzegami miasta:

Nikaja i Bukefala.

hydra lernejska mit. potwór o dziewięciu gło­wach, zabity przez Heraklesa.

Hydraotes dziś Ravi; rzeka w Indiach, lewy dopływ rzeki Akesines, wypływająca z gór Imaus, znana Grekom od czasów Aleksandra Wielkiego.

hydraulos gr. organy wodne, instrument mu­zyczny skonstruowany przez znakomitego wy­nalazcę i konstruktora z In w. p.n.e., Ktesibiosa z Aleksandrii.

Hydrea maleńka wysepka u wybrzeży Argo-lidy.

hydria (gr. hydria) naczynie na wodę o niskiej stopce, pękatym brzuścu oraz niewysokiej a do­syć wąskiej szyi i trzech imadłach: dwu pozio­mych i jednym pionowym. Kształt ten był bar­dzo rozpowszechniony w naczyniach ceramicz­nych i metalowych.

Hydnis (albo Hydruntum) dziś Otranto; mia­sto w południowo-wschodniej Italii, ważny port w drodze z Rzymu do Grecji, w IV w. n.e. stracił znaczenie na korzyść Brundisium.

Hygieja mit. grecka bogini zdrowia, córka Asklepiosa, czczona wraz z nim na terenie całej Grecji, przedstawiana w sztuce plastycznej najczęściej w towarzystwie Asklepiosa, w postaci młodej kobiety trzymającej w lewej ręce czarę, z której wąż pije mleko.

Hyginus 1. Caius lulius H., rodem z Hiszpanii, wyzwoleniec Augusta (I w. p.n.e./I w. n.e.), za­rządca biblioteki palatyńskiej, autor nie zacho­wanych dzieł o treści gramatycznej, filologicznej i antykwarycznej a także traktatów rolniczych. 2. H. Gromaticus, z czasów Domicjana (koniec I w. n.e.), autor zachowanych częściowo dzieł o sztuce mierzenia gruntu i o obozach wojsko­wych. 3. H; autor Fabularum liber (Podręcznik

mitologii) i Poeticon astronomicw, żył w czasach późnego cesarstwa; pisma się zachowały.

Hyksosi nazwa ludów spokrewnionych z Egip­cjanami, stanowiących mieszaninę zachodnio-azjatyckich szczepów i plemion, które w latach 1720 -1670 p.n.e. przeniknęły do Delty i na okres jednego stulecia opanowały Egipt. Jarzmo ich zrzucili Egipcjanie ok. r. 1570 p.n.e.

Hylas mit. syn króla Dryopów, Tejodamasa i nimfy Menodike, ulubieniec Heraklesa, któ­remu towarzyszył w wyprawie Argonautów po złote runo. W czasie pobytu w Mizji został wciągnięty do źródła Pagaj przez zachwycone jego urodą nimfy, w chwili gdy czerpał wodę. Mieszkańcy Mizji obchodzili na jego cześć świę­to, składając ofiary nad źródłem. Porwanie H. było częstym tematem sztuk plastycznych, m.in. przedstawia tę scenę malowidło ścienne z Her-culaneum, relief w Muzeum Kapitolińskim i na­czynie situla znajdujące się w Ermitażu Lenin-gradzkim.

Hyle stare miasto w Beocji, nad jeziorem Hylike, siedziba (wspomnianych przez Homera) bogacza Oresibiosa i artysty Tychiosa, który sporządził Ajasowi sławną tarczę.

Hyllos¹ mit. najstarszy syn Heraklesa; prze­śladowany przez Eurysteusza, schronił się z bra­ćmi do Aten pod opiekę Tezeusza, który dopo­mógł mu zwyciężyć przeciwnika. H. został adop­towany przez króla Tesalii, Ajgimiosa i otrzymał od niego część jego królestwa. Kilkakrotnie sam H., a potem jego potomkowie, Heraklidzi, odbywali wyprawy na Peloponez, aż wreszcie go zdobyli. H. zginął w pojedynku z Echemosem, królem Arkadii. Na jego cześć jedna z fyl w mia­stach doryckich nosiła nazwę /Hylleis.

Hyllos² rzeka w Lidii, bierze początek z gór Temnos i wpada do rzeki permos.

Hymen albo Hymenajos 1. mit. bóg wesela, syn Dionizosa i Afrodyty wto Apollina i jednej z muz. Wg innej wersji, młodzieniec, który zmarł w czasie swego wesela, lecz został wskrzeszony przez Asklepiosa, czy też — śpiewał_w -czasie wesela Dionizosa i Ariadny i nagle umarł czy tylko stracił głos. W czasie wesela wzywano go głośnymi okrzykami: lo Hymen o Hymenajet Przedstawiano go w postaci pięknego młodzieńca trzymającego pochodnię i aulos. 2. grecka pieśń weselna, w której wzywano boga wesela, -.lymenajosa.

Hymettos pasmo górskie w Attyce, na połu-dnio-wschód od Aten, między górą Brilessos

Hypaipa

331

Hypnos

i Zatoką Sarońską. H. słynął z wybornego mio­du i pięknych marmurów.

Hypaipa miasto w Lidii na południowych zboczach góry Tmolos.

hypallage gr. figura retoryczna polegająca na przemianie zawisłości wyrazów, np. przymiotnik zgadza się w przypadku z rzeczownikiem zależ­nym, a nie z tym, do którego odnosi się zgodnie z treścią, np. membrorum collectlo dispersa — dosł. rozrzucone zbieranie członków—należy tłumaczyć: zbieranie rozrzuconych członków (Cy-ceron. De imperia Cn. Pompei).

Hypanis 1. dziś Boh; rzeka w europejskiej części Sarmacji. 2. rzeka w północno-zachod-nich Indiach wypływająca z górl maus i wpada­jąca do rzeki Indos.

hypaspistes (gr. hypaspistśs) w wojsku greckim giermek, niewolnik, który nosił za swoim panem w marszu tarczę i ekwipunek. W wojsku mace­dońskim tak nazywano oddziały lekkozbrojnej piechoty.

Hypata główne miasto Ajnianów nad rzeką Sperchejos w Tesalii.

Hypatia (TV/V w. n.e.) córka znanego mate­matyka Teona z Aleksandrii, niezwykle wy­kształcona, zwłaszcza w dziedzinie matematyki i filozofii neoplatońskiej. W domu jej groma­dzili się uczeni, ona również prowadziła wy­kłady. Ponieważ w naukach jej dopatrywano się wrogiego stosunku do chrześcijaństwa, stała się ofiarą fanatycznego tłumu, który w r. 415 n.e. pod wpływem podburzających mów biskupa Cyryla rzucił się na Hypatię i rozszarpał ją. Jest ona bohaterką dramatu Marii Konopnic-kiej pt. Hypatia.