Parysatis
571
patera
Priam i Hekabe przyjęli go do domu i ożenili z Ojnońe. Gdy trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta, wiodły spór, której z nich jako najpiękniejszej należy się jabiko rzucone przez boginię Eris, Zeus kazał im udać się do P; aby spór rozstrzygnął. P. przyznał jabłko Afrodycie, która obiecała mu w nagrodę najpiękniejszą kobietę i dopomogła w uprowadzeniu Heleny, żony Menelaosa. Uprowadzenie Heleny stało się powodem wojny trojańskiej, która zakończyła się zburzeniem Troi; Tlojanie nienawidzili P., uważając go za sprawcę wojny i pogardzali nim za brak męstwa. Z pomocą Apollina P. zabił Achillesa, ale wkrótce został zraniony przez Filokteta. Udał się wówczas w góry Idą do swej małżonki, Ojnońe, gdyż ona jedynie mogła uleczyć jego ranę. Ponieważ Ojnońe odmówiła mu pomocy, powrócił do Troi, gdzie wkrótce umarł. Żona, żałując swej surowości, podążyła za nim do Troi, ale już nie zastała go przy życiu. Wówczas powiesiła się z rozpaczy. Z Heleną P. miał córkę Helenę i czterech synów: Bunikosa, Korythosa, Agauosa i Idajosa. Syn P. i Ojnońe nazywał się również Korythos.
Parysatis przyrodnia siostra i żona Dariusza Notusa, króla Persji, matka Artakserksesa Mnemona i Cyrusa. Kobieta bardzo ambitna, usiłowała po śmierci Dariusza zapewnić tron młodszemu synowi, Cyrusowi. Dążąc do celu, nie przebierała w środkach, doprowadziła do otrucia żony Artakserksesa, Statejry. Wskutek tego musiała opuścić dwór królewski, jednakże po pewnym czasie powróciła i odzyskała poprzednie znaczenie.
Paryzatyda zob.
Parysatis.
Pasargada jedna ze stolic Persji, miasto założone przez Cyrusa Starszego. Położenie
P. nie zostało ostatecznie zidentyfikowane.
Pasicles (Lucius Crassicius P.) wyzwoleniec, zwany także
Pansa, gramatyk w Rzymie w czasach Oktawiana Augusta, zyskał sobie rozgłos opracowaniem komentarza .do poematu
Smyrna, napisanego przez Cynnę (zob.
Helvii 5).
Pasion bankier w Atenach w IV w. p.h.e., znany ze swej uczciwości; był metojkiem, jednak za zasługi, które położył dla państwa, otrzymał prawa obywatelskie. Zmarł w r. 370 p.n.e.
Pasiphae zob.
Pazyfae.
Pasiteles rzeźbiarz grecki z południowej Italii, założyciel szkoły kopistów, działającej w Rzymie od I w. p.n.e. Był twórcą szeregu oryginalnych dziel wykonanych w marmurze, srebrze i chry-
zelafantynie. Autor (nie zachowanego) traktatu o najpiękniejszych dziełach sztuki ówczesnego świata.
Passennus (Paullus Propertius Blaesus P.) z As-sisium, poeta rzymski z I w. n.e., potomek poety Propercjusza, przyjaciel Pliniusza Młodszego, autor elegii (w których usiłował naśladować swego przodka) oraz utworów lirycznych pisanych na wzór Horacego. Utwory
P. nie zachowały się. Pliniusz wyraża się o nich z wielkim uznaniem.
Passienus 1. P. Crispus, retor w Rzymie w drugiej połowie I w. p.n.e. 2.
P. Crispus, syn retora, przyjaciel Seneki; przez żonę swą
Do-micję, ciotkę Nerona, spokrewniony z cesarzem;
porzucił Domicję, by pojąć za żonę Agryppinę, która poślubiła go dla majątku, lecz wkrótce kazała go zamordować. 3. syn poprzedniego, zdolny mówca, z uznaniem wymieniany przez Senekę. 4. P. Rufus, konsul w r. 4 p.n.e., prawdopodobnie namiestnik w Afryce w r. 2 n.e.
passus (łac. krok) zob.
miary długości.
Patara miasto portowe w Likii", na przylądku o tej samej nazwie, na wschód od rzeki Ksantos, ze słynną wyrocznią Apollina.
Patayium (dziś Padwa) miasto Wenetów w północnej Italii, na drodze z MiTtiny do Altinum, założone wg mitologii przez bohatera trojańskiego Antenora. Jedno z najbogatszych miast północnej Italii, znane szczególnie z wyrobów wełnianych. Zdobyte i zniszczone przez Attylę. Miasto rodzinne Liwiusza.
pater familias zob.
patria potestas.
Pater matutinus łac. przydomek Janusa jakc boga czasu, którego wzywa się rano
(mane) przy rozpoczęciu pracy.
pater patratus łac. najwyższy kapłan z kolegium fecjałów (zob.
fetiales).
pater patriae łac. ojciec ojczyzny; zaszczytny tytuł nadawany w Rzymie obywatelom, którzy ocalili kraj lub oddali mu jakieś wyjątkowe przysługi. Pierwszy miał otrzymać ten tytuł Marek Furiusz Kamillus po zakończeniu walk patrycjuszów z plebejuszami, nie jest to jednak całkiem pewne. Marek Tulliusz Cyceron otrzymał tytuł
p.p. za wykrycie i udaremnienie sprzysię-żenia Katyliny. W r. 45 p.n.e. zaszczycono tym tytułem Juliusza Cezara po zwycięstwie nad pompejanami. W r. 2 p.n.e. zażądał dla siebie tytułu
p.p. August, odtąd zaś nosili go już stale wszyscy inni cesarze.
patera łac. (gr.
fiole) okrągła, dość płytka miska,
Paterculus
572
patrimonium
niekiedy z krótkim uchwytem, wykonywana z gliny, brązu, srebra, także—złota, niejednokrotnie bogato zdobiona rytym ornamentem lub reliefem; szczególnie znany jej typ tworzy p. opatrzona tzw. umbo (guzem). Posługiwano się nią głównie podczas składania ofiar z wina, miodu, mleka i oliwy, jak również z owoców i pieczywa. Produkcja p. rozwijała się szczególnie w Aleksandrii oraz w Rzymie w okresie panowania Augusta. Paterculus zob. Velleius 3. Paternus zob. Tarrutenius Paternus. Patitios wyspa na Morzu łkaryjskim, znana jako miejsce wygnania apostoła Jana.
Patraj (gr.
Patraj; dziś Patras) miasto na Peloponezie, położone na wybrzeżu Achai na zewnątrz Zatoki Korynckiej, mające jako zaplecze żyzną dolinę u stóp góry Panachaikus. W okresie klasycznym dziejów Grecji nie odgrywało większej roli (wiemy jedynie, że udzieliło poparcia Atenom podczas wojny pelopones-kiej). Zdobyte przez Kassandra, a następnie przez królów macedońskich pozostawało w ich władaniu w latach 314-280 p.n.e. Odegrało poważną rolę w okresie, gdy usuwano Macedończyków z tej części Peloponezu w czasie powstania drugiego Związku Achajskiego (ok. r. 280 p.n.e.). Później, opuszczone przez mieszkańców, traci znaczenie. Wzrost znaczenia nastąpił za Augusta, kiedy
P. stało się głównym portem na zach. wybrzeżu Peloponezu.
patria potestas łac. władza ojcowska. Rodzina rzymska była zorganizowana inaczej niż rodzina współczesna. Przede wszystkim o przynależności do danej rodziny decydowały nie więzy krwi
(cognatio), lecz więzy prawne
(agnatió). Na czele rodziny agnatycznej stał ojciec rodziny
(pater familias), któremu w stosunku do pozostałych członków rodziny, a więc żony (jeśli była
m manu męża, zob.
matrmwniwri), dzieci zrodzonych z
iustum matrimonium, legitymowanych i adoptowanych, przysługiwała niczym nieograniczona władza,
potestas. Jak długo
pater familias żył, wymienione osoby były wprawdzie wolne, miały zdolność do czynności prawnych, ale podległe były jego władzy, były nie
sui iuris, lecz alieni iuris. Gdy
pater familias zmarł lub władza jego w inny sposób została zniesiona, dotychczasowa rodzina rozpadała się na tyle nowych rodzin, ilu było synów
(singuli singulas familias incipiunt habere). Ci bowiem po śmierci ojca stawali się osobami
sui iuris i ojcami rodzin
(pater familias). Kobiety, tzn. żona
in mam i córki stawały się również osobami
sui iuris, ale nie
mogiy utworzyć nowej rodziny, gdyż nie mogły być podmiotem władzy ojcowskiej,
p.p. Uprawnienia ojca rodziny były pierwotnie bardzo szerokie. W stosunku do poddanych jego władzy przysługiwało mu prawo karania śmiercią
(ius vitae ac necis, vitae necisquae potestas). Szczególnie w stosunku do dzieci przysługiwało mu prawo porzucenia
(ius exposi-tionis), sprzedaży
(ius vendendi), oddania w
man-cipium. On decydował o małżeństwie i dalszych losach dzieci. W prawie klasycznym
p.p. utrzymała się nadal, została jednak nieco ograniczona, a przede wszystkim złagodzona. Za Ju-styniana została ostatecznie ograniczona do prawa karcenia i wychowywania dzieci. Władza nad żoną zniknęła wraz z zanikiem małżeństwa
cum manu. P.p. powstaje na mocy samego prawa nad dzieckiem zrodzonym w prawym małżeństwie
(matrimonium iustum), a nad dzieckiem pozamałżeńskim tylko wtedy, jeśli nastąpiła legitymacja dziecka bądź w ten sposób, że rodzice zawarli małżeństwo
(per subseąuens matrimonium) bądź też w ten sposób, że cesarz uznał dziecko pozamałżeńskie za pochodzące z
matrimonium iustum specjalnym aktem
(rescriptum principis). Z mocy czynności prawnej powstaje
p.p. w wypadku adopcji (zarówno w wypadku adopcji w ścisłym znaczeniu, gdy
pater familias adoptuje dziecko podległe władzy innego
pater familias, jak i w wypadku
arrogatio, gdy
pater familias adoptuje innego
pater familias). P.p. wygasa ipso facto wskutek śmierci ojca rodziny, wskutek czynności prawnej w wypadku emancypacji dziecka (przy czym jeśli idzie o syna, należało przedsięwziąć trzykrotną — fikcyjną — sprzedaż w myśl zasady prawa XII tablic:
si pater filium ter venum duuit, filius a patre liber esto) i wreszcie
p.p. gasła, jeśli
pater familias został arrogowany.
Patricius Andrcas zob.
Nidecki Andrzej Patrycy.
patrimonium łac. majątek (w szczególności odziedziczony po ojcu).
P. Caesaris — majątek prywatny cesarza administrowany zwykle przez urzędnika zwanego
procurator patrimonii lub — w czasach późnego cesarstwa — przez
comes patrimonii. P. Caesaris podlegało normom prawa prywatnego. Cesarz mógł nim dowolnie rozporządzać, sprzedawać je, darować etc. Po śmierci cesarza przechodziło zwykle na jego dziedziców
-OJ8 z i3iqo3[ qti[ qoiniaiain qoso qoAn(OA siq3is zszJd qo/:ireAOd^onBuia J0i3[8}o.rd i 3[in