Mała encyklopedia kultury antycznej

Jońskie Morze (gr. Jónios póntos, łac. lonium marę) dziś Morze Adriatyckie, położone między Italią a Grecją. Od czasów Polibiusza Morzem Jońskim (lonium marę) nazywano część Morza Śródziemnego koło wschodnich wybrzeży połud­niowej Italii i Sycylii.

joński porządek zob. architektura grecka.

Jordan (gr. Jorddnes) główna rzeka Palestyny, biorąca początek w pobliżu Paneas (Caesarea Philippi), płynie z północy na południe, tworząc jeziora Merom i Genezareth, i wpada do Morza Martwego.

Jowisz (łac. luppiter, lupiter, dop. Iovis) mit. czczony przez Rzymian bóg nieba i światła (Diespiter, Lucetius) oraz wszelkich zjawisk at­mosferycznych (Pluvius, Tonans, Fulgator, Serenator); jako opiekun miasta wzmacniał chwie­jące się w boju szyki i dawał zwycięstwo (Victor). Uważano go za najpotężniejszego władcę bogów i ludzi (Optimus, Mwcimus). Ludy latyńskie od najdawniejszych czasów oddawały mu cześć na Górze Albańskiej i jako swemu opiekunowi (Latiaris) składały mu corocznie ofiarę w czasie Feriae Latinae. W Rzymie na cześć J. obchodzo­no specjalne święto Ludi Romani. Najważniejsza świątynia J. znajdowała się na Kapitelu. Rzy­mianie utożsamiali J. z greckim Zeusem.

Józef Flawiusz zob. losephus Flavius.

Juba

357

Juwenalis

Juba (lobas, luba) 1. syn Hiempsala II, król Numidii, sprzymierzony z Pompejuszem w cza­sie wojny domowej. Po klęsce pompejańczyków w bitwie z Cezarem w r. 46 p.n.e. popełnił samo­bójstwo. 2. J. II, syn poprzedniego, wzięty do niewoli po śmierci ojca, otrzymał w Rzymie staranne wykształcenie i obywatelstwo rzymskie. Oktawian darzył go przyjaźnią, zabrał go ze sobą na wyprawę przeciw Antoniuszowi, a po zwycięstwie dał mu królestwo najpierw Numidii, potem Mauretanii. W r. 20 p.n e. poślubił Kleo­patrę Selene, zmarł w roku 23 a.e. Był uczonym historykiem i gramatykiem, napisał po grecku historię Syrii, Libii, Arabii i Rzymu do czasów Sulli, napisał też prace z dziedziny gramatyki, malarstwa i historii teatru.

Judea (ludaea) południowa część Palestyny, nazywana tak od II w. p.n.e.

Jugurta (ługurtha) wnuk Masynissy, syn Ma-stanabala, adoptowany przez swego stryja, króla Numidii, Micipsę, który go uczynił spadko­biercą tronu wspólnie z własnymi synami, Hiem-psalem i Adherbalem. J. jednak zamordował obu stryjecznych braci i sam zawładnął pań­stwem. Rzym interweniował i wszczął z nim wojnę w r. 111 p.n.e.; w drugiej wojnie, w la­tach 110-105 konsul Cecyliusz Matellus rozbił armię /. Mariusz wykorzystując zdradę teścia J., Bokcbusa, uwięził go i odesłał do Rzymu;

w r. 104 J. w kajdanach i w szatach królewskich szedł w triumfalnym pochodzie Mariusza, po czym został wtrącony do więzienia Tullianum, gdzie zmarł, zamorzony głodem.

Julia zob. lulia.

Julian Apostata (Flayius Cloudius lulianus) bratanek cesarza Konstantyna W., syn Kon-stancjusza, od r. 354 n.e. mianowany Cezarem, cesarz w latach 361-363. Był neoplatonikiem i pragnął przywrócić panujące stanowisko daw­nej religii pogańskiej. Dlatego później nazwano go Apostata (Odstępca). Wprowadził do kultu pogańskiego zwartą organizację na wzór kościel­nej, sam zaś gorliwie wypełniał wszystkie obo­wiązki najwyższego kapłana. Chrześcijan usuwał od rządów i uchylił przywileje nadane Kościo­łowi Edyktem Mediolańskim. Dla zabezpieczenia granic imperium przed Persami wszczął z nimi wojnę i zwyciężył króla Sapora II, lecz padł na polu bitwy. Wg tradycji, miał w chwili śmierci wyrzec słowa: Galilaee, vicisti\ J. zajmował się również pracą literacką; zachowała się m. in.

jego satyra na cesarzy pt. Kajsares, uważana za arcydzieło.

julianski kalendarz kalendarz zreformowany przez Gajusza Juliusza Cezara (zob. kdlendyz).

Juliusze zob. lulii.

Juliusze zob. lunii.

Junona (łac. luno) mit. małżonka Jowisza, bo­gini nieba, utożsamiana z grecką boginią Herą, czczona jako opiekunka miasta (J. Sospita), ja­ko opiekunka dziewic i kobiet (J. Yirginalis, Matronalis), małżeństwa (/. ługa, Pronuba) i ro­dzących kobiet (J. Lucina). Kobiety zamężne oddawały /. cześć w pierwszym dniu święta Matronalia, obchodzonego l marca. Konsulo-wie składali /. jako opiekunce państwa coroczne ofiary w mieście Lanuwium, gdzie było słynne starożytne sanktuarium bogini.

Justyn (lustinus) 1. Marcus lunianus lustinus, historyk z \\ lub niw. n.e., autor Compendium z Historii Pompejusa Trogusa. 2. J. Męczennik, apologeta chrześcijański, pisał po grecku; apo-logię swą dedykował Antoniusowi Piusowi, a później jego następcom; został ścięty w r. 167 n.e. 3. J. I, cesarz imperium wschodniego (518 -

- 527 n.e.), walczył przeciw Gotom. 4. J. H, następca Justyniana, cesarz imperium wschod­niego (565 - 578), oddał władzę swej żonie Zofii.

Justynian (lustinianus Flmius) 1. zw. Wielkim, cesarz bizantyński (imperium wschodniego) w la­tach 527 - 565 n.e.; początkowo wspóhządca wraz z wujem Justynianem I, później samo­dzielny cesarz. J. dążył do odbudowy cesarstwa rzymskiego w jego dawnych granicach'. Wodzo­wie cesarza Belizariusz i Narses prowadzili wojny z Gotami w Italii, z Wandalami w Afryce, z Persami w Azji. W wyniku tych walk, z daw­nych prowincji rzymskich tylko Galia i Brytania pozostały poza granicami państwa J. Zasługą J. jest kodyfikacja praw w tzw. Codex lustinianus (zob. Corpus iuris civilis). Za czasów /. została w r. 529 zamknięta Akademia Ateńska. Z jego rozkazu został zbudowany kościół św. Zofii w Konstantynopolu. Z imieniem J. związane jest sprowadzenie do Europy jedwabników. 2. /. // (685 - 711), syn Konstantyna Pogonata, cesarz wschodni, odznaczał się okrucieństwem;

został pozbawiony władzy i ścięty.

Juwenalis (Decimus lunius lwenalis, ok. r. 55 -

-ok. 130 n.e.) największy rzymski poeta saty­ryczny, rodem prawdopodobnie z Akwinum. Uczęszczał do szkół gramatyków i retorów

Juwenalis______________________358______________________Juwenalis

w Rzymie, był trybunem wojskowym, piasto- żem protestu wobec niesprawiedliwej i okrutnej

wał urząd cenzora w Akwinum. W okresie władzy cesarzy oraz krytyką czasów, w których

rządów Domicjana wycofał się z życia politycz- żyje. Tematy jego satyr to: upadek moralności,

nego. Twórczość jego przypada na okres rżą- przesądy religijne, chciwość, rozrzutność, brak

dów Trajana i Hadriana, kiedy była większa zainteresowań umysłowych i artystycznych

swoboda słowa niż za ich poprzednika, Domi- i inne wady oraz występki ówczesnego spo-

cjana. Satyry /. (16 satyr w 5 księgach) są wyra- łeczeństwa.

K

Kabalia (łac. Cabalia, gr. Kabalid) kraj w Azji Mn., graniczący od północy z Frygią, od za­chodu z Karią, od południa z Likią, od wschodu z Pizydią. Żyzne tereny kraju nawadniała rzeka Indus, zwana także Kalbis. Cztery miasta K. z Kibyrą na czele tworzyły tetrapolis rządzoną przez niezależnych królów. W r. 84 p.n.e. zdo­byli K. Rzymianie i podzielili ją na dwie części, przyłączając jedną do Frygii, drugą do Likii.

Kabejra (zwana też Sebaste, Diospolis, za cza­sów rzymskich Neocaesarea) miasto w Azji Mn., na prawym brzegu rzeki Likos, rezydencja króla Pontu, Mitrydatesa, który w r. 73 p.n.e. poniósł tu klęskę od wojsk Lukullusa.

Kabira zob. Kabejra.

Kabirowie (gr. Kabejro], łac. Cabiri) mit. mi­styczne bóstwa, przypuszczalnie pochodzenia fenickiego, czczone na wyspach Lemnos, Imbros, Samotrake jako Megaloj Theoj (wielcy Bogowie). Charakter bóstw bliżej nieznany. K. mieli być dziećmi Hefajstosa i nimfy Kabejro. Ojczyzną ich kultu były prawdopodobnie Teby; rozszerzył się on na całą Grecję, dotarł nawet do Fenicji i Egiptu. Niekiedy utożsamiano ich z Diosku-rami i wzywano ich imienia w czasie burzy morskiej. Ku ich czci urządzano misteria; naj­sławniejsze odbywały się na Samotrake.

Kadłubek Wincenty autor kroniki polskiej ź pocz. XIII w., malopolanin z ziemi opatow­skiej (w Sandomierszczyźnie), w aktach współ­czesnych nazywany mistrzem Wincentym Vln-centius magister; nazwa K. pojawia się dopiero w źródłach XV w. W latach 1208-1218 jest biskupem krakowskim, umiera w r. 1223 jako zakonnik klasztoru cystersów w Jędrzejowie. Jedynym dziełem K. jest Chronica Polonorum (Kronika Polska), złożona z 4 ksiąg, z których 3 pierwsze mają formę dialogu. Obejmuje ona okres od czasów legendarnych do r. 1202.

W swej Kronice cytuje K. znaczną liczbę auto­rów klasycznych, jak: Salustiusz, Seneka, Kwin-tylian, Wergiliusz, Owidiusz, Lukan.

Kadmeja pierwotna i poetycka nazwa Teb oraz nazwa tebańskiej Akropolis.

Kadmos mit. syn króla Fenicji Agenora i Telefassy, brat Fojniksa, Kiliksa i Europy. Po porwaniu Europy przez Zeusa ojciec wysłał K. na poszukiwanie siostry zakazując mu wracać bez niej. Nie mogąc odszukać Europy, K. przy­był do Delf, a otrzymawszy tu wyrocznię zało­żył Kadmeję. Poślubił Harmonię, z którą miał pięcioro dzieci: Polidora, Ino, Semele, Agaue i Autonoe. Przypisywano mu wprowadzenie do Grecji alfabetu fenickiego złożonego z 16 liter.

kaduceusz (łac. coduceus, gr. kerykefon) laska, którą otrzymał Hermes od Apollina w zamian za ofiarowaną mu lirę. Pierwotnie gałązka oliw­na otoczona girlandą, którą z czasem zastąpiły dwa węże. K. jest atrybutem Hermesa-Merkurego jako wysłannika bogów. K. stał się godłem posłów przybywających w celach pokojowych.

Kadurkowie (Codurci) plemię galickie w Akwi-tanii, na terytorium dzisiejszego Quercy.

Kaduzjowie (gr. Kodusiof, łac. CodiisU) wojow­nicze plemię mieszkające w Medii, na południo-wo-wschodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego.

Kafareus (gr.; łac. Caphareiis) dziś Capo d'0ro; przylądek w południowej Eubei, niebez­pieczny dla statków z powodu raf podwodnych." Wg legendy król Nauplios, chcąc pomścić śmierć swego syna Palamedesa zabitego przez Greków pod Troją, zwabił tutaj flotę grecką wracającą z -wyprawy trojańskiej pod wodzą Agamemnona i spowodował jej rozbicie. Tutaj również uległo rozbiciu 200 statków perskich w okresie wojen grecko-perskich.

Kaikos dziś Bakyrczaj; rzeka w Mizji, wypły-

Kajkostenes

360

Kalauria

wąjąca z podnóża gór Temnos; płynęła w kie­runku południowym, w pobliżu Pergamon;

wpadała do Zatoki Eleackiej (Sinus Eleaticus).

Kajkostenes (Kajkosthenes) rzeźbiarz grecki z III/II w. p.n.e., syn Apollonidesa z attyckiego demu Tria, brat Diesa, z którym pracował w Atenach. Zachowało się 7 jego sygnatur na bazach posągów. Być może, jest on identyczny ze wspomnianym przez Pliniusza odlewaczem brązu Chalcosthenesem lub Calcosthenesem oraz z malarzem Chalcosthenesem.

Kajneus mit. jeden z Lapitów, syn Elatosa i Hippei, ojciec Koronosa, Lapitosa i Gortyny, pierwotnie miał być kobietą o imieniu Kajnis;

został zamieniony przez Posejdona w mężczy­znę, którego nie można było zranić. Uczestni­czył w polowaniu na dzika kalidońskiego i w wy­prawie Argonautów, zginął zaś w walce Lapitów z centaurami, przywalony głazami i pniami drzew. Scena ta Jest przedstawiona na wazie Francois i na zachodnim fryzie Tezejonu. Wg innej wersji K. został zamieniony w ptaka.

Kajros mit. 1. bóstwo greckie personifikujące stosowną chwilę do podjęcia czynności, związane z Hennesem. Za twórcę postaci K. w plastyce uchodził rzeźbiarz Lizyp. 2. imię rumaka Adra-stosa.

kakosis (gr. kdkSsis) termin prawniczy ozna­czający złe traktowanie: a) dziadków, rodziców i przybranych rodziców przez synów lub dalszych zstępnych (wyrażające się w odmawianiu środ­ków utrzymania, braku szacunku, obelgach itd.);

b) córki dziedziczącej po ojcu — przez opiekuna, osobę obowiązaną do jej poślubienia lub przez małżonka; c) małoletnich sierot i ciężarnej ko­biety, która po śmierci swego męża pozostała w jego domu — przez opiekunów. Pojęciem *. jest również objęte spowodowanie przez opieku­nów uszczerbku w majątku małoletnich sierot. W zasadzie stosowano przy tych wykroczeniach skargę publiczną, jednakże w pewnych wypad­kach wnoszona była skarga prywatna.

kakurgoj (gr. kakurgoj) termin prawniczy ozna­czający pospolitych zbrodniarzy. Zaliczano do nich: rozbójników, złodziejów nocnych i kie­szonkowych, włamywaczy itp. Sprawy ich pod­legały sądowi składającemu się z 11 mężów (zw. hendeka). Jeśli oskarżony się przyznał, sąd ten wydawał wyrok śmierci, który wykonywano bezzwłocznie.

Kakus (łac. Cacus) mit. syn Wulkana, olbrzym mieszkający w pieczarze na Awentynie; trudnił

się rabunkiem. Kiedy Herakles przybył do Italii z wołami Geriona, K. ukradł kilka sztuk ze stada, za co został przez Heraklesa zabity.

Kalabria (Calabria) wysunięta ku wschodowi południowa część Półwyspu Apenińskiego, po­łożona naprzeciw Epiru, słynąca z. doskonałej oliwy, wina, miodu i hodowli owiec, ojczyzna poety Enniusza. Najważniejsze miasta: Brundy-zjum, Tarent, Rudiae. Kraj zamieszkiwali Salen-tynowie, Messapiowie i Japygowie. Grecy za­kładali tu kolonie już od VIII w. p.n.e. Rzy­mianie zdobyli K. w latach 272 - 266 p.n.e.

Kalais mit. syn Boreasza i Orejtyi, brat Zetesa, z którym brał udział w wyprawie Argo­nautów; oswobodził Fineusa od Harpii.

Kalamis (V w. p.n.e.) jeden z największych rzeźbiarzy greckich stylu surowego; źródła lite­rackie wymieniają kilkanaście prac K. wykona­nych dla różnych miast, m.in. dla Aten, Teb, Tanagry, Olimpu, Sikionu, Apollonii Pontyjskiej i in. Z zachowanych kopii przypisuje się K. tzw. Sosandrę z Muzeum w Baia, Apollina z British Museum oraz Apollina Omphalos z Muzeum w Atenach.

Kalanos gimnosofista indyjski, nauczyciel Ale­ksandra W.; towarzyszył mu w wyprawie do Persji. Gdy popadł w chorobę, odebrał sobie Życie wstąpiwszy dobrowolnie na płonący stos;

przedtem przepowiedział Aleksandrowi rychłe zdobycie Babilonu.

Kalas malarz grecki z II w. p.n.e., wymie­niony w inskrypcjach delifickich wraz z dwoma malarzami pergamońskimi, Gaudotosem i As-klepiadesem, którzy kopiowali w Delfach dzieła sztuki dla Attalosa II.

Kalates malarz grecki (IV w. p.n.e.); Pliniusz wspomina go jako malarza małych obrazków przedstawiających sceny z nowej komedii attyc-kiej.

Kalatia (Calatia) miasto w Kampanii, skolo­nizowane przez Juliusza Cezara.

kalałoś (gr. kdlathos) 1. koszyk upleciony z wikliny, wąski u dołu i silnie rozszerzony ku górze; stosowany w sztuce jako atrybut bogini Ateny Ergane, opiekunki prac domowych oraz jako atrybut Demetry. Dużych rozmiarów k. niesiono w uroczystej procesji na cześć Demetry podążającej z Aten do Eleusis. 2. naczynie ceramiczne zbliżone kształtem do kosza. 3. w ar­chitekturze — kapitel spoczywający na głowie kariatydy.

Kalauria dziś Poroś; wyspa z głównym mia-

Kalbis

361

kalidoński dzik

stem o tej samej 'nazwie, położona w Zatoce Sarońskiej naprzeciw miasta Trojzen w Argo-lidzie. W okresie archaicznym stolica amfik­tionii siedmiu miast morskich. Ośrodek kultu Posejdona. Tutaj popełnił samobójstwo Demo-stenes w r. 322 p.n.e.

Kalbis zob. Indus 2.

Kalchas mit. syn Testora z Myken (lub z Megary), najsławniejszy z wieszczków greckich, to­warzyszył wojskom w wyprawie na Troję. W Aulidzie przepowiedział Grekom czas trwania wojny, później zaś wyjawił im przyczynę gniewu Apollina. Zwyciężony w sztuce wieszczenia przez Mopsosa, umarł ze zmartwienia (czy też odebrał sobie życie).

Kalcbedon zob. Chaikedon.

kalendarz (z łac. calendarium księga dhiżnicza bankierów rzymskich, od Calendae, gdyż w Kalendy płacono odsetki) najstarszy k. ustalili ka­płani egipscy w Heliopolis w r. 4241 p.n.e. opierając się na ewolucji rocznej gwiazdy Sotisa--Syriusza, ukazującej się na krótko przed wscho­dem słońca w lipcu. Rok egipski zawierał 365 dni i był podzielony na 12 miesięcy po 30 dni, z dodaniem 5 dni dodatkowych. Rok grecki (a raczej ateński) składał się pierwotnie z 12 miesięcy po 30 dni; z czasem wprowadzono mie­siące po 30 i po 29 dni, następujące po sobie na zmianę; wówczas rok zawierał tylko 354 dni. Ażeby wyrównać różnice między rokiem księ­życowym i słonecznym, wprowadzano co kilka lat trzynasty miesiąc; system ten ulegał ciągłym zmianom. Dla chronologii historycznej ważny był dla Greków rok zdobycia Troi, ustalony wg naszych przeliczeń na r. 1184 p.n.e.; w III w. p.n.e. ustalił się zwyczaj obliczania czasu wg. czteroled zwanych olimpiadami, upływających między igrzyskami olimpijskimi. Za początek roku Ateńczycy uważali połowę lipca, mniej więcej koło 17. Nazwy miesięcy ateńskich:

Hekatombajm (lipiec). Metagejtnion (sierpień), Boedromion (wrzesień), Pyanepsion (październik), Majmakterion (listopad), Posejdon Gamelion (styczeń), Antesterton (luty), Elafebo-lion (marzec). Munychion (kwiecień), Twgelion (maj), Skiroforwn (czerwiec). Należy pamiętać, że początek miesiąca greckiego odpowiada mniej więcej połowie miesiąca wg naszego k. W po­szczególnych miastach-państwach greckich za­równo systemy kalendarzowe, jak i nazwy mie­sięcy różniły się od siebie w mniejszym lub więk­szym stopniu. Rok w Atenach określano wg

sprawującego władzę archonta-eponima, w Spar-cie zaś wg efora. Każdy miesiąc dzielono na trzy dekady. — Rok rzymski składał się pier­wotnie z 10 miesięcy; król Numa Pompiliusz miał, wg podania, dodać dwa miesiące i ustano­wić trzynasty miesiąc mercedonius o 22 lub 23 dniach, dodawany co dwa lata, aby rok księ­życowy wyrównać ze słonecznym; wreszcie Ga-jusz Juliusz Cezar przy pomocy uczonego alek­sandryjskiego Sosigenesa ustalił liczbę dni w po­szczególnych miesiącach, pozostawiając przestęp-ność jedynie dla lutego; ten system kalenda­rzowy wprowadził w dniu l stycznia r. 47 p.n.e Nazwy miesięcy rzymskich: larwarius, Februarius, Martius, Aprilis, Maius, turnus, Julius, Augustus, September, October, November, December. Rok rzymski w okresie republikańskim oznaczano nazwiskami sprawujących władzę konsulów; od czasów Augusta liczono lata od założenia Rzy­mu — ab Urbe condita, określając ten fakt na r. 753 p.n.e. Pierwszy dzień miesiąca nazywał się Calendae, 13 dzień każdego miesiąca (15-ty w marcu, maju, lipcu i październiku) nazywał się Idus; dziewiąty dzień przed Idami nazywał się Nonae; wypadał on 5-go dnia miesiąca, a w marcu, maju, lipcu i październiku 7-go (skrót mnemotechniczny Mar-Ma-Iul-0). Zob. też nazwy poszczególnych miesięcy.

Kalendy (łac. Kalendae albo Calendae), pierw­szy dzień każdego miesiąca w kalendarzu rzym­skim, a więc K. lanuariae — pierwszy stycznia, K. Martwe — pierwszy marca itd. Nazwa ta pochodzi od wyrazu calare — wywoływać, oznaj­miać; w tym dniu kapłani zapowiadali początek nowego miesiąca i oznajmiali, czy Nonae wypadną 5-go czy 7-go dnia w miesiącu. Stąd pochodzi również wyrażenie: ad Kalendas Graecas — na święty nigdy, ponieważ Grecy w swoim kalen­darzu mieli zupełnie inny podział miesiąca i nie znali Kalend.

Kalidon (gr. Kalydm) miasto v» południowej Etolii na prawym brzegu rzeki Buenos, zało­żone wg legendy w kraju Kuretów przez herosa--eponima Kalidona, ośrodek kultu Artemidy, re­zydencja króla Ojneusa, ojcaMeleagra i Dejaniry.

kalidoński dzik mit. olbrzymi dzik, którego bogini Artemida zesłała na ziemię króla Kalidonu, Ojneusa jako karę za pominięcie jej przy składaniu ofiar. Dzik pustoszył okoliczne pola siejąc postrach wśród ludzi. Syn króla, Meteager, urządził polowanie na potwora, wezwawszy na pomoc najsławniejszych herosów: Kastora; Po-

Kaligula

362

KaUiroach

lideukesa, Jazona, Tezeusza, Laertesa i w. in. 'oraz Atalantę, która pierwsza trafiła dzika strzałą. Meleager ofiarował jej w nagrodę skórę zwierzęcia. Polowanie na dzika kalidońskiego występuje często w tematyce sztuki greckiej (malarstwo wazowe) i rzymskiej (reliefy na sar­kofagach); m. in. było przedstawione na fron­tonie świątyni Ateny Alea w Tegei, dziele Sko-pasa z IV w. p.n.e.

Kaligula (Caius lulius Caesar Germanicus Ca-liguld) syn Germanika, cesarz rzymski w latach 37 - 41 n.e. Przezwisko K. nadali mu żołnierze od obuwia (caligula bucik), które nosił przeby­wając jako dziecko w obozie ojca nad Renem. Tyrańskim rządom K. położył kres spisek z 15 stycznia r. 45, w wyniku którego cesarz został zamordowany przez trybuna pretorianów, Ka-sjusza Chereę.

Kaliński Jan Damascen (1663 -1726) pijar, autor epopei historycznej w 12 księgach pt. Yieimis (Warszawa 1717). Tematem epopei, li­czącej 10.044 heksametrów, jest wyprawa Sobieskiego pod Wiedeń.

Kalipso (gr. Kalypsó) 1. mit. nimfa mieszka­jąca na wyspie Ogygia, która życzliwie przyjęła wyrzuconego przez fale morskie Odyseusza i gościła go u siebie przez siedem lat, pragnąc go zatrzymać za cenę nieśmiertelności i wiecznej młodości. Na rozkaz Zeusa musiała zgodzić się na wyjazd Odyseusza i dopomogła mu w budo­wie statku. 2. malarka grecka wspomniana przez Pliniusza (ok. r. 200 p.n.e.).

. Kallias 1. syn Pajnippossa, przeciwnik Pizy-stratydów; gdy Hippiasz. został wypędzony, K. wykupił należące poprzednio do tyrana posiadło­ści. Właściciel zwycięskich koni na igrzyskach olimpijskich i pytyjskich 2. syn Hipponikosa, jeden z najbogatszych obywateli ateńskich, ucze­stnik bitwy pod Maratonem w r. 490; w r. 449 p.n.e. zawarł z królem perskim Artakserksesem pokój, stąd zwany pokojem Kalliasa. Współdzia­łał też przy zawarciu pokoju ze Spartą w r. 446/5. 3. polityk i demagog w Chalkis na Eubei; prag­nąc uwolnić wyspę od wpływów ateńskich szukał poparcia u Filipa Macedońskiego i w Tebach, jednak nie znalazł tam pomocy, a jedynie ułatwił Filipowi umocnienie na wyspie wpływów mace­dońskich. Wreszcie przeniósł się do Aten (wraz ze swym bratem Taurostenesem) i dzięki po­parciu Demostenesa uzyskał w r. 341 p.n.e. pra­wa obywatelskie. 4. Callias, wyzwoleniec i ulu­bieniec Marka Antoniusza, cieszący się wielkimi

wpływami i wysyłany w misjach dyplomatycz­nych.

Kallifon 1. K. z Samos, malarz grecki działa­jący w Efezie w VI lub V w. p.n.e. Pauzaniasz wspomina o jego malowidle znajdującym się w Artenaizjonie w Efezie. 2. filozof epikurejski, wielokrotnie wspominany przez Cycerona w jego Rozmowach tuskulańskich.