Mavzu: Jamiyat rivojlanishining demografik modeli. Maltus va Fyurxst-Perl modellari

3.Global taraqiyotning Lotin amerikasi modeli
1974 yilda prof. A. Errero rahbarligi argentinalik olimlar guruhi global taraqiyot modeli ustida ish olib borib, yangi natijalar olishga erishdilar. «Mir-3» modeli muhokamasida insoniyat insoniyat jamiyatining garmonik rivojlanishi uchun turli mamlakatlarda boyliklarning notekis taqsimlanganligi asosiy tusiq bulayotganligi aytilgan edi. Kupchilik rivojlanayotgan mamlakatlar aholisi ochlik, savodsizlik va yomon maishiy sharoitlarda yashayotgan edi. Bu holat modeli tabbiy resurslardan beayov foydalanish atrof-muhitning ifloslanishi kabi muommolar bilan boglaanmagan edi.
Errero modelida insoniyat jamiyatining yaxlit rivojlanishi uchun nafaqat moddiy taxminotni oshirish, balki munosib hayot sharoitlarini yaratish talab etiladi. Buning ma’nosi, etarli tibbiy xizmat, ta’lim, oziq-ovqat va uy-joy bilan taxminlanganlik tushuniladi.
Tadqiqiotlarni utkazish uchun dunyoni 4 ta uzaro bogliq mintaqalardan iborat sistema deb qaraladi. Bu mintaqalar sifatida;
1) Afrika
2) LotinAmerikasi
3) OsiyovaOkeaniya
4) Rivojlanmagan mamlakatlar olingan.
Modelda mintaqalarning uzaro aloqasi sifatida halqaro savdo va insonparvarlik yordami qaraladi. Har bir mintaqaning mintaqaning rivojlanishi 5 ta; iqtisodiyot, aholi soni, uy-joy qurilishi, urbanizatsiya, ta’lim, oziq-ovqat uzgarishlarini ifodalovchi uzaro bogliq sistemalar orqali ifodalanadi. Xususan, qurolsizlanish natijasida munosib turmush tarziga erishish uchun zarur bulgan ulkan imkoniyatlar ochildi. Tadqiqit 2 ta stsenariyni tekshirish bilan chegaralanadi. Bu loyiha bir qatori jobiy elementlarga ega. Bu jarayonni boshqarish imkoniyati, optimallash moslashishining quyilishi kabilar.
Yaponlarning «Taraqqiyotga yangicha kirish» loyihasi.
Global taraqqiyot muommosi buyicha professor Ya. Kaya rahbarligida ishlab chiqarilgan ushbu loyiha ancha mashhur bulib ketdi. Ular dunyo miqyosdagi global muommolar qatoriga oziq-ovqat tanqsiligi, rivojlangan mamlakatlarning ko’pchiligida ishlab chiqarishning past darajada ekanlagi, ishsizlikka bularni kiritadi. Global taraqqiyot modeli asosida dunyo iqtisodining usishini ta’minlash maqsad qilib quyilgan. Kupgina rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti qishloq xujalik va xom ashyo qazib olishga asoslangan. Modelda sanoatning ishlab chiqarishnig usishi bilan samaradorlik pasaymaydigan sohalarini rivojlanrtirish eng maqbul strategiya deb hisoblanadi. Bu loyihada dunyo mamlakatlari 9 ta mintaqaga ajratiladi.
Har birmintaqaning rivojlanish dinamikasi 3 ta uzaro bogliq qism modellar orqali taviflanadi; ishlab chiqarish, iste’mol, aholi soni. Modelda ikkita stsenariy qaraladi.
A-stsenariy buyicha aholi jon boshiga tugri keladigan yalpi mahsulotni maksimal oshirish.
V-stsenariy rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotini optimal rivojlantirish. Tadqiqotlar 1970 yildan 2010 yilgacha bulgan davr uchun utkazildi.
A-stsenariyda barcha mintaqalar uchun aholi jon boshiga tugri kelgan yalpi mahsulotning usishi ta’minlangan boshqaruv usuli topildi. Biroq bu stsenariyda rivojlangan mamlakatlar sanoatining usish suratlari avvlgidek yuqori bulib, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodi urtasidagi farq yanada oshdi.
V-stsenariyda esa rivojlangan mamlakatlar daromadlarining pasayishi rivojlangan mamlaktlarda esa sezilarli oshishi kuzatiladi.
Shu bilan aholi daromadlaridagi farqlar saqlanib qoldi. Rivojlanayotgan mintaqalar daromadlarining oshishi barcha mintaqalar iqtisodiyotini qayta qurish hisobiga amalga oshiriladi.