6.Til lanshafti - deyilganda biror til uchun ma’lum bo’lgan izoglassalar yig’indisi va ularning shu til hududida joylashish xarakteri tushuniladi.
6.Til lanshafti - deyilganda biror til uchun ma’lum bo’lgan izoglassalar yig’indisi va ularning shu til hududida joylashish xarakteri tushuniladi.
7.Ayrim zona – biror til yoki dialekt ichida boshqa bir til yoki dialekt elementlarining mavjud bo’lishi. O’zbek shevalarida tojik tili elementlari aralashgan zonalarning O’zbekiston va Tojikiston hududida barqarorligi aralash zona sanaladi.
8.Innovatsiya markazi – u yoki bu til yoki sheva hodisalarining markazi. Masalan, (-vot, vuz (bovott’, kelovuze) markazi Toshkent shahar shevasi bo’lib, bu o’sha innovatsiya markazidan boshqa atrof shevalarga tarqalgan.
9.Irradatsiya – hodisasining tarqalish tushunchasi bo’lib, arealning xarakterli belgilaridan biri. Masalan, o’rin-payt kelishigi qo’shimchasi –da Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo shahar tip shevalariga adabiy til ta’sirida to’siqlarga uchramasdan kirib borish yo’li bilan tarqalgan.
Nazorat topshiriqlari
1.Lingvistik geografiyaning o’rganish ob’ekti: izoglassa, izofonema, izomorfema tushunchalari bo’yicha materiallar yig’ish.
2.Monografik usul bilan lingvogeografik usulining farq qiluvchi tomonlarini aniqlash.
3.Lingvistik xarita yaratish bo’yicha amaliy darslarda mashq o’tkazish.
O’zbek xalq shevalarini lingvogeografik usulda o’rganish, uning atlasini yaratish masalalari.
Identiv o’quv maqsadi
3.1.Talabalar o’zbek shevalarini o’rganishda lingvogeografik usuldan foydalanish mumkinligini bilib oladi.
3.2.Bu yangi usulning o’rganilishini A.K.Borovkov, V.V.Reshetov, A.Shermatov asarlari vositasida isbotlaydi.
3.3.Hozirgi kunda o’zbek shevalari uch asosiy yo’nalishda o’rganilayotganligi haqida axborot beradi.
O’zbek shevalari tadqiqotida asosan, tasviriy, qisman eksperimental va qiyosiy tarixiy usullar qo’llanib kelingan. Ayrim guruh shevalar atlasi ustida tekshirish ishlari olib boriladi.
O’zbek shevalari tadqiqotida asosan, tasviriy, qisman eksperimental va qiyosiy tarixiy usullar qo’llanib kelingan. Ayrim guruh shevalar atlasi ustida tekshirish ishlari olib boriladi.
Tilshunos olimlar E.D.Polivanov, G’.Olim, K.K.Yudaxin, A.K.Borovkov, V.V.Reshetov, Sh.Sh.Shoabdurahmonov, A.G’ulomov, S.Ibrohimov, R.Abdullayev, M.Mirzayev, A.Aliyev, A.Shermatov, X.Doniyorov, N.Rajabov va ularning shogirdlari o’zbek shevalari bo’yicha olib borgan bir qator ilmiy izlanishlarda shevalarni lingvogeografik va areal tadqiqoti uchun manba yaratdi.
O’zbek dialektologiyasida bu soha hali yosh sohalardan biri bo’lib, tugallangan boy materiallar asosida dialektologiyaga doir nazariy masalalarni ishlash, so’ng lingvistik geografiya masalalarini rejalashtirish bosqichiga o’tdi.
