mavzu soat juftlik Motivatsiya va uning turlari. Motivatsiyaning tuzilishi va funksiyalari

Hukmronlik motivi - bu shaxsning odamlarga ta'sir qilish istagi. Hukmronlik uchun motivatsiya (hukmronlikga bo'lgan ehtiyoj) inson harakatining eng muhim harakatlantiruvchi kuchlaridan biridir. Bu guruhda (kollektivda) etakchilik mavqeini egallash istagi, odamlarni boshqarishga urinish, ularning faoliyatini aniqlash va tartibga solish.
Bilish motivlari shaxsning (sub’ektning) gnoseologik maqsad sari, ya’ni bilish maqsadini qaror toptirishga, bilim va ko‘nikmalarni egallashga yo‘naltiriladi. Odatda bunday turdosh va jinsdosh motivlar nazariy ma’lumotlarning ko‘rsatishicha, tashqi va ichki nomlar bilan atalib, muayyan toifani yuzaga keltiradi.
Kasbiy motiv va motivasiya muammosi xorij psixologlari tomonidan keng doirada tadqiq qilingan. Jumladan, kasbiy motivlar borasida Ye.A.Klimov, V.A.Krutetskiy, A.N.Vasilkova, E.Disi, V.Vrum, M.V.Dmitriy va boshqalarni kiritishimiz mumkin. Shaxsning ish faoliyati bilan bog’liq motivasiyalarni 3 guruhga ajratish mumkin; birinchisi - mehnat faoliyati motivlari, ikkinchisi - kasb tanlash motivlari va uchinchisi - ish joyini tanlash motivlari. Aniq faoliyat esa barchasini jamlangan holda izohlanadi, ya’ni, bunda mehnat faoliyati motivlari, kasb tanlash motivlarining shakllanishi, shuningdek, qolgan ikkita motiv orqali esa ish joyini tanlash motivlari ham yuzaga keladi.
Kommunikatsiya motivi (lot. communication — umumlashtiraman, bogʻlayman) — 1) kibernetikada — informatsiya (axborot)larni almashish jarayoni. Jismoniy va ijtimoiy nuqtayi nazardan yondoshiladigan kommunikatsiyalar mavjud. Jismoniy nuqtai nazardan yondoshiladigan kommunikatsiyani aloqa ham deb ataladi. Aloqa faza joylashgan nuqtalar, qurilmalar yoki kishilar oʻrtasida mos aloqa kanali boʻyicha axborotlarni uzatish jarayonlarini oʻz ichiga oladi.
Motivatsiya - bu uning ehtiyojlari bilan bog'liq bo'lgan insonning ichki holati. Motivlar jismoniy va aqliy funktsiyalarni faollashtiradigan, insonni harakatga va maqsadga erishishga undaydigan harakatlantiruvchi kuchdir.
Shaxsni muayyan harakat qilishga undaydigan motivlar ongli va ongsiz bo'lishi mumkin.
1. Ongli motivlar - bu shaxsni o'z qarashlari, bilimlari, tamoyillariga muvofiq harakat va xatti-harakatlarga undaydigan motivlar. Bunday motivlarga misol qilib uzoq umr davomida faoliyatni boshqaradigan asosiy hayotiy maqsadlarni keltirish mumkin. Agar inson nafaqat o'zini qanday tutishni (e'tiqodni) anglab etsa, balki bunday xatti-harakatlarning maqsadlari bilan belgilanadigan xatti-harakatlarning o'ziga xos usullarini bilsa, unda uning xatti-harakatlarining motivlari ongli bo'ladi.
Motiv - bu ongli ehtiyoj, uni qanday qondirish mumkinligi va uni qondirish mumkin bo'lgan xatti-harakatlarning maqsadlari haqidagi g'oyalar bilan boyitilgan.
2. Ongsiz motivlar. A.N. Leontiev, L.I. Bojovich, V.G. Aseev va boshqalar motivlarni ham ongli, ham ongsiz motivlar deb hisoblaydilar. Leontievning fikricha, motivlar sub’ekt tomonidan tan olinmaganda ham, ya’ni u yoki bu faoliyatni amalga oshirishga nima undayotganidan bexabar bo‘lsa ham, ular o‘zlarining bilvosita ifodalanishida – tajriba, istak, istak shaklida namoyon bo‘ladi. Leontiev motivlarning asosan ikkita funktsiyasini ajratadi: motivatsiya va ma'noni shakllantirish. Sezgi shakllantiruvchi motivlar faoliyatga shaxsiy ma'no beradi, ular bilan birga bo'lgan boshqa motivlar rag'batlantiruvchi omillar (ijobiy yoki salbiy) sifatida ishlaydi - ba'zan o'tkir hissiy, affektiv, his-tuyg'ularni shakllantirish funktsiyasidan mahrum. Bu rag'batlantirish. Shu bilan birga, motivlarning ikkala turini farqlash nisbiydir. Bir ierarxik tuzilishda bu motiv ma’no yasovchi vazifani bajarsa, boshqasida esa qo‘shimcha rag‘batlantirish vazifasini bajarishi mumkin. Motivning ikkala funksiyasi - qo'zg'atuvchi va his-tuyg'ularni shakllantirishning birlashishi inson faoliyatiga ongli ravishda tartibga solinadigan faoliyat xarakterini beradi. Agar motivning ma’no yasovchi vazifasi zaiflashsa, u faqat tushunarli bo‘ladi. Va aksincha, agar motiv "faqat tushuniladi" bo'lsa, unda uning ma'no hosil qiluvchi funktsiyasi zaiflashgan deb taxmin qilish mumkin.
X.Xekxauzen motiv vazifalarini faqat harakatning boshlanish, bajarilish, yakunlash bosqichlari bilan bog‘liq holda ko‘rib chiqadi. Ustida dastlabki bosqich motiv harakatni boshlaydi, uni rag'batlantiradi, qo'zg'atadi. Amalga oshirish bosqichida motivning aktuallashuvi harakatning doimiy yuqori faolligini ta'minlaydi. Harakatni yakunlash bosqichida motivatsiyani saqlab qolish natijalarni baholash, muvaffaqiyat bilan bog'liq bo'lib, motivlarning mustahkamlanishiga yordam beradi.