Mazmuní: Kirisiw I bap. ÓZbekstan xalq quramı HÁm miynet resurslarına sípatlama

MAZMUNÍ:
Kirisiw .................................................................................................................... 3
I BAP. ÓZBEKSTAN XALQ QURAMı HÁM MIYNET RESURSLARıNA SÍPATLAMA.

1. 
   Ózbekistan xalq quramı hám xalqınıń aymaqlıq quramındaǵı ózgerisler................................................ 5
   

2. 
   Ózbekistan xalqınıń milliy quramı hám jas-jınıslıq quramı ..................................................... 12
   

II BAP. ÓZBEKSTANNÍŃ MIYNET RESURSLARÍ
2.1. Ózbekistan Respublikanıń demografiyalıq jaǵdayı ...................................... 21
2.2. Ózbekstannıń miynet resursları ……………………………………………. 24
2.3..Miynet resursları hám olardan paydalanıw ...................................................... 28
Juwmaqlaw …………………………………………………………………...… 32
Paydalanılǵan ádebiyatlar …………………………………………………...… 34

Kirisiw
Ózbekstan keleshekte ullı mámleket bolıwı ushın qolaylı tábiyǵıy sharayatta, hár túrli tábiyǵıy baylıqlar da jeterli. Biraq, bul baylıqlar insanlardıń aqılı hám miyneti arqalı ǵana adamlar mútájine, jámayettiń rawajlanıwına xızmet etiwi múmkin. Millionlar miynetin aqılǵa muwapıq shólkemlestiriw ushın xalıqtıń sanı, quramı jáne mámleket boylap tarqalıwın biliwimiz zárúr. Ózbekstan xalıq hám insan faktorın (miynet resursları) tákirar islep shıǵaratuǵın mámleketlerden biri esaplanadı. Ózbekstan Respublikasınıń xalqı 2019-jılı 33,2 mln adamnan aslam Birlesken Milletler Shólkeminiń xalıqtanıw qorı maǵlıwmatı boyınsha (2018-j.) Ózbekstan xalqının sanı boyınsha dúnyada 44-orında turadı. Xalıqtıń sanı ólgenlerge qaraǵanda tuwılǵanlardıń sanının asıwınıń esabına mudamı kóbeyip turadı. Bunday kóbeyiw xalıqtıń tábiyǵıy kóbeyiwi dep ataladı. Xalıq migraciya esabınan de kóbeyedi. Bul xalıqtıń mexanikalıq kóbeyiwi dep ataladı.
Ǵárezsizlik jıllarında mámleketimizde xalıqtıń tuwılıwı hám ólim kórsetkishlerinde de ózgerisler kútiledi. 1991-jılı respublikada 723, 4 mıń bala tuwılǵan bolsa, keyingi jıllarda tuwılıw sanı azayıp, 2001-jılı tuwılıw 513 mıń adamdı quraydı. Keyinirek xalıq sanınıń kóbeyiwi, onıń turmıs abadanlıǵı joqarılawı menen tuwılıw sanı de kóbeyedi hám 2017-jılǵa kelip 716 mıńnan aslam bala dúnyaǵa keledi. Házirde Ózbekstan xalqı jılına yarım millionnan aslam adamnan kóbeyip barmaqta. Joqarıdaǵılardı esapqa alıp juwmaqlap aytqanda, ǵárezsizliktiń dáslepki 10 jıllıǵında tuwılǵanlar sanı azayıw tendenciyasına iye bolsa, eginwi az waqıt jıllıq hám onnan keyingi dáwirde tuwılıwlar sanı kóbeygen. Xalıqtıń tábiyǵıy kóbeyiwiniń joqarı kúshleri xalıqtıń tıǵızlıǵı (1 kv. km aymaqqa tuwrı keletuǵın xalıq sanı) nıń kóbeyiwinde de óz kórinisine iye. Bunnan I ásir aldın mámleketimiz boyınsha xalıqtıń tıǵızlıǵı hár bir kvadrat kilometrge 10-11 adamdı quraytuǵın bolsa, házir bul kórsetkish 70 adamnan asıp ketti.
Xalıqtıń jasaw sıpatı kórsetkishlerinen biri bul tuwılıwda kútilgen ómir dawamlılıǵı esaplanadı. Mámleketimizde 2016-jıl bul kórsetkish 73,8 jastı quraǵan. Tuwılıwda kútilgen ómir dawamlılıǵı kórsetkishi keyingi jıllarda ósiw tendenciyasına iye bolıp, mısalı, 1991-jılı usı kórsetkish 66,4 jastı quraǵan bolsa, 2000-jılda 70,8 jastı, 2010-jılda 73,0 jastı quradı. 
Mámleketimizde ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarınan barlıq tarmaqlar sıyaqlı medicina tarmaqında de áhmiyetli reformalar alıp barıw jumısları baslandı. Medicina tarmaqında mámleketimiz tárepinen kóplegen nızam, párman, qarar hám dástúrler islep shıǵılıp, turmısta engizile baslandı. Bul shara-ilajlar nátiyjesinde respublikada ólim dárejesi, mısalı, balalar hám analar ólimi kórsetkishleri tómenledi hám bul óz náwbetinde respublika xalqı ortasında ómir dawamlılıǵı kórsetkishiniń ósiwine tásirin kórsetti. Miynet resursları. Xalıqtıń barlıǵı miynetke jaramlı esaplanbaydı. Erkeklerdiń 16 jastan 60 jasqa shekem, áyellerdiń 16 jastan 55 jasqa shekem bolǵanları ǵana miynetke jaramlı esaplanadı. Óndiristiń ayırım tarawlarında 50 jas, hátte 40 jastan pensiyaǵa shıǵarıladı. Házirgi waqıttaǵı pensiya jasındaǵılar qálese islewi múmkin. Sanday-aq, 15 jasqa tolǵan oqıwshılar oqıwdan bas waqıtlarında islewine ruxsat etilgen.
Miynetke jaramlılar mámlekettiń yarımınan kóbin quraydı. Miynetke jaramlılardın tiykarǵı bólegi sanaatta, awıl xojalıǵında, qurılısta bánt. Alar paydalı qazılmalar, mashinalar, azıq-awqat hám sanaat ónimlerin islep shıǵaradı, paxta, biyday, kartoshka, júzim jetistiredi, imaratlar quradı, yaǵnıy materiallıq baylıq jaratadı. Xalıqtıń quramına jınısı hám jası tárepinen qaraw áhmiyetke iye. Sebebi xalıqtı hám insan faktorın tákirar islep shıǵarıw tap soǵan baylanıslı. Eginwi jer júzlik urıstıń aqıbeti sebepli 1945-1960-jıllarda Ózbekstan xalqı quramında erkekler sanı hayallar sanınan júdá az edi. Jıllardıń ótiwi menen bul ayırmashılıq qısqarıp bardı. 1959-jılǵa kelip hayallar 52 procentti, erkekler 48 procentti quradı. Házirgi waqıtta qalıqtıń quramında erkekler hám hayallardıń sanı óz ara teńlesti. Xalıqtıń milliy quramında de sońǵı 10 jıllıqta túrli millet wákillerinde tuwılıwdıń túrlishe muǵdarda ekenligi hám migraciya esabına sezileri. Ózgerisler júz berdi. Ózbeklerdiń salmaǵı 1989-jılı 71, 5 procentti quraǵan bolsa, 2017-jılǵa kelip 84 procentke jetti. Sanday-aq, mámlekette qaraqalpaq hám tájiklerdiń salmaǵı de kóbeydi. Xalıqtın milliy quramı sıyaqlı diniy quramı de hár qıylı. Onıń negizgi bólegin musılmanlar quraydı.