MəRKƏZİ Əlyazması hüququnda Ağayev Orxan İlham oğlu

 
ümumiləşdirici 
göstəriciləri arasındakı fərq müəyyən ehtimalda
, 
müəyyən bir kəmiyyətdən kənara 
çrxa bilməz və bu seçmə səhvinin son (kənar) həddi (
x

)
 
adlanır 
və
kiçik
 
müəssisələrin fəaliyyətini tədqiq edərkən seçmə səhvinin son (kənar) həddini (
x

) 
aşağıdakı düsturun köməkliyi ilə müəyyən edirlər: 
x
x
n
t
2



və ya

t
x


Bu düsturda "t" etibarlılıq əmsalını, 

 - 
isə disperasiyanı göstərir
.
"t" –nin qiyməti xüsusi
 
tərtib edilmiş cədvəl əsasında müəyyən edilir. Həmin 
cədvələ
 
əsasən ehtimal 0
,
683 olduqda t-nin qiyməti 1-ə, 0,954 olduqda 2-yə
 
və 0,997
 
olduqda 3-ə bərabər olur. Göründüyü kimi, t-nin
 
qiyməti artdıqca ehtimal vahidə 
yaxmlaşır. Məsələn, 0,954
 
ehtimalında (yəni, t=2 olduqda) təsdiq etmək olar ki, 
seçmə məcmuun göstəciləri
 
baş məcmuun göstəricilərindən
 
±2

-dən çox
uzaqlaşmayacaqdır. Bu isə o
, 
deməkdir ki, tədqiq edilən hər min haldan ancaq 
ikisində ±2

qədər uzaqlaşma (kənarlaşma) ola bilər
.
Seçmə mümkün olan xətası onun orta xətası əsasında müəyyən müəyyən 
edilir.Bu rus riyyaziyatçı alımləri,akademiklər P.L.Çebışev və A.M. Lyapunovun
hazırladıqları teorem əsasında aşagıdakı düsturlarla həll edilir: 


)
(
/
~
2
t
F
n
t
x
x
P





hissə üçün , 
)
(
t
F
n
pq
t
P
W
P










Burada : 

F(t) - normal paylanma funksiyasını göstərir və aşağıdakı kimi hesablanır: 

---

38 
Normal paylanmanın funksiyasının qiyməti bu funksiya üçün xüsusi tərtib 
olunmuş cədvələ görə təyin edilir. 
Təsadüfi və mexaniki üsulla seçmə zamanı baş məcmudan seçmə məcmuya 
düşəcək vahidlərin sayı aşagıdakı düsturlara əsasən müəyyən edilir : 
Təkrar qaydada 
a)
baş ortada 
2
2



x
n
;
2
2
2
x
x
t
n




b)hissə üçün 
2
2
)
1
(
p
p
w
w
t
n




Təkrar olmayan qaydada 
b)
baş ortada 
2
2
2
2
2


t
N
N
t
n
x
x



b)hissə üçün 
)
1
(
)
1
(
2
2
w
w
t
N
N
w
w
t
n
p
p






Tipik və seriyalı üsulla seçmə zamanı baş məcmudan seçmə məcmuya düşəcək 
vahidlərin sayı aşagıdakı düsturlara əsasən müəyyən edilir :