Microsoft Word goc rapor 20 haziran 2011. doc

ZORLA YERİNDEN EDİLENLER İÇİN EKONOMİK,SOSYAL ve KÜLTÜREL HAKLAR ARAŞTIRMA RAPORU

Proje Koordinatörü :Selahattin Güvenç Proje Asistanı : F.Şevin Teselli Araştırma ve Rapor Analizi : Mehmet Barut

Kapak Tasarım : Serok Demircan Kapak Fotoğrafı : Göç Platformu Arşivi Baskı : Can Matbaa

Bu Yayın, Avrupa Komisyonu’nun Demokrasi ve İnsan Hakları Girişimi Programı tarafından desteklenmektedir. Yayının içeriğinden Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz.
ÖNSÖZ

Göç sorunu, insanlık tarihi kadar eski bir sorun olmakla birlikte, tarihin her döneminde toplumların ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapısını derinden etkilemiş; köksüzleşme, mülksüzleşme ve yabancılaşma gibi önemli sonuçlar doğurmuştur. Türkiye’de zorunlu göç; Kürt sorununun çözümsüzlüğünden kaynaklanan, Cumhuriyet’in ilk yıllarında da “mecburi iskan yasaları” ve ardından

1935’te çıkarılan “Tunceli Kanunu” gibi sürgün yasalarıyla binlerce Kürt ailenin, Ege, İç Anadolu,

Karadeniz ve Trakya bölgelerine sürgün edilmesiyle başlamıştır. Zorunlu göç, 1984 yılında başlayan,

1990’lı yıllarda da şiddetlenerek devam eden PKK ve güvenlik güçleri arasındaki çatışmalı sürecin sonucudur. Bu süreçte 3438 yerleşim yeri ¹ yakılarak, yıkılarak boşaltılmış, üç milyondan fazla Türkiye Cumhuriyeti‘nin Kürt vatandaşı da zorla yerinden edilmişlerdir.
Göç Platformu olarak yaşananları, yüzyılın trajik ve travmatik “Kürt Göçü” olarak değerlendiriyoruz. Bu dönemde yaşanan acılar ve travmalar insanlık adına utanç vericidir. Toplum tarafından bilinmeyen, ancak mağdurların derinden yaşadığı kayıplar ve acıların gün yüzüne çıkmasıyla; yaşananların özellikle kadın ve çocuklarda derin izler bıraktığı görülecektir. Deyim yerindeyse, kadınlar ve çocuklar göç sürecinde “mağdurun mağduru” durumundadırlar. Şunu da belirtmek isteriz ki; zorunlu göç mağdurlarının yerleşim yerlerinin boşaltılması ve göç yollarında yaşadıkları insan hakları ihlallerinin yarattığı güvensizliğin yanında, göç ettikleri yeni yerleşim yerlerinde de “ayrımcılık, dışlanma ve ötekileştirme” uygulamalarına maruz kalmaları göçün getirdiği acıların devam ettiğini gösteriyor.
Sosyal Adalet Projesi kapsamında hazırlanan bu araştırma; hak sahibi göç mağduru kitlelerin, ekonomik, sosyal ve kültürel yapılarını ortaya koymuştur. Ayrıca, “Birleşmiş Milletlerin (BM) Ülke İçinde Yerinde Olma Konusunda Yol Gösterici İlkeler” ve “BM’nin Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklar Sözleşmesi” çerçevesinde değerlendirilmesiyle içinde bulundukları vahim durum ortaya çıkmıştır.
Göç Platformu üyesi dernekler, farklı süreçlerde ve birbirinden bağımsız olarak kurulmuş olsalar da; amaçları, hitap ettikleri toplumsal kitle ve kitlenin sorunları bakımından ortak hareket etmeleri zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Göç derneklerinin geçmişten gelen dayanışma ve birlikte hareket etme süreci 2009’da “GÖÇ PLATFORMU” adıyla sistematik örgütlülüğe ulaşmıştır.
Yaptığımız araştırma, Avrupa Demokrasi ve İnsan Hakları Aracı (DİHAA) Türkiye 2009 Programı kapsamında, “IDP’ler² için Sosyal Adalet Projesi” olarak yürütülmüştür. Projenin amacı, Türkiye’de zorunlu göçe maruz kalmış insanların ekonomik, sosyal ve kültürel hakları bakımından uğradıkları ihlallerini ortaya çıkarmaktır.
Bu araştırma, Göç Platformu’nun yönetici, aktivist ve gönüllülerinin yoğun emeği ve heyecan dolu çalışma temposuyla ortaya çıkmıştır. Araştırma raporu, zorla yerinden edilen milyonlarca hak sahibi insanın mağduriyetinin bir belgesi olma niteliği taşımaktadır.
Proje, bir ay hazırlık, altı ay eğitim, beş ay alan araştırması, üç ay analiz ve raporlama süreci ile birlikte toplam 15 aylık bir dönemi kapsamaktadır. Kalan üç ayda da kampanya çalışmaları, raporun basımı, çevirisi ve tanıtım toplantıları ile sürdürülecektir. Araştırma kapsamında dokuz ilde 1541 kişi ile yüz yüze görüşülmüştür. Çalışmayı; platform üyesi derneklerin yönetici, aktivist ve gönüllülerinden oluşan

99 anketör, 1 proje koordinatörü, 1 proje asistanı, 1 araştırmacı ve kendi alanında uzman ve

_{akademisyenlerle sürdürdük.}


¹ TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu “1999 Zorunlu Göç Raporu”

^{2 IDP: Internally displaced persons – Ülke içinde yerinden edilen kişiler}

Araştırma raporu, zorla yerinden edilmişlerin uğradıkları maddi ve manevi kayıplarını, az da olsa telafi etmek için; Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin geçmişiyle yüzleşmesi, hakikatlerin araştırılması bağlamında önemli bir imkan sunmaktadır.

Göç Platformu Proje Koordinatörü

Selahattin Güvenç

Haziran 2011

SUNUŞ

Geçmişin ağır insan hakları ihlalleri ile yüzleşme ve hesaplaşma talebinin giderek yükseldiği bir dönemde gerçekleştirilen bu çalışma pek çok yönden bize ışık tutuyor.

Yoğunluklu olarak 1990’lı yıllarda yaşanan zorla yerinden edilme fiilinin mağdurlarının ve o mağdurların günümüz nesillerinin hayata nasıl tutunduğu, ekonomik, sosyal ve kültürel hakları bakımından ne tür sorunlara sahip olduklarını ortaya koyan bu araştırma, bu sorunla daha kapsamlı bir biçimde ilgilenilmesi gerektiğini ortaya çıkarıyor.
Uluslararası insan hakları hukukuna bağlılığını, insan hakları sözleşmelerini onaylayarak gösteren Türkiye’nin, daha fazla gecikmeden mevcut sorunları görmesi, uluslararası insan hakları hukuku karşısındaki yükümlülüklerini yerine getirecek bir hedefe ve eylem programına sahip olması gerekmektedir.
Bu araştırmanın ortaya çıkardığı sonuçlar, ilk bakışta Türkiye’de yoksulluk yaşayan diğer gruplardan çok farklı görünmese de, unutulmaması gereken ve en önemli ayırt edici özelliğinin, bu sonuçları yaratan kök nedenle, yani zorla yerinden edilme fiili ile ilgili olduğudur.
Genel olarak yoksulluğu giderme sorumluluğu olan devletin, bu özel alandaki sorumluluğu ve yükümlülüğü genel tedbirlerin yanı sıra özel tedbirlerin de alınması gerektirdiği aşikardır. Bu tedbirleri alırken gerçek ihtiyaçları belirlemesi, ihtiyaç sahiplerinin hak öznesi olarak tanınması dolayısıyla alınacak her tedbirin hak öznelerinin katılımıyla planlanması ve değerlendirilmesi gerektiğini de hatırlatmak gerekir.
H.Feray Salman

İHOP-İnsan Hakları Ortak Platformu

Haziran 2011
TEŞEKKÜRLER ...

Temsilcisi olduğumuz göç mağdurlarının ekonomik, sosyal ve kültürel haklarında yaşanan ihlallerin ortaya çıkarılması ve araştırma raporuyla karar vericiler üzerinde etkili olacağını umduğumuz; Ayrıca, Göç Platformu üyesi derneklerin bu çalışma sürecinde kapasitelerini geliştirme olanağı sağladığı için “IDP’ler için Sosyal Adalet Projesi”ne verdiği destekten dolayı AB Türkiye Delegasyonu’na teşekkür ediyoruz.

Bu çalışmada, fedakarca çalışan Göç Platformu üyesi derneklerin yönetici, aktivist ve gönüllüsü arkadaşlarımıza; Projenin her aşamasında bizi yalnız bırakmayan ve başımız sıkıştıkça başvurduğumuz İnsan Hakları Ortak Platformu Koordinatörü H.Feray Salman’a; Araştırmanın analizi ve raporlaştırılması sürecinde harcadığı yoğun emeğinden dolayı Araştırmacı, Sosyolog Mehmet Barut hocamıza, araştırma raporunun yayına hazırlanması sürecinde ve projenin tüm aşamalarında bütün yükü üstlenen, Proje Asistanımız Sosyolog F.Şevin Teselli’ye teşekkür ediyoruz.
Ayrıca projemizde emeği geçen, bize yol gösteren, eğitimlerimize katılan, görüş ve önerileriyle bize güç veren; Ankara Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Kerem Altıparmak’a, İnsan Hakları Derneği’nden Nejat Taştan’a, Helsinki Yurttaşlar Derneği’nden Dr. Veysel Eşsiz’e, İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi’nden Zeynep Kılıç’a, Siirt Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Başkanı Yrd.Doç.Dr. Mustafa Aslan ve Öğr.Gör Selim Şeker’e, İletişim Uzmanı Seda Alp ve Diyarbakır Barosu avukatlarından Av. Dursun Özdoğan’a ayrı ayrı teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Bu projenin başarıya ulaşmasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen; Mersin Akdeniz Belediyesi Başkanı M.Fazıl Türk ve çalışma arkadaşlarına , Diyarbakır Bağlar Belediye Başkanı Yüksel Baran ve çalışma arkadaşlarına, Batman Belediye Başkanı Necdet Atalay ve çalışma arkadaşlarına, Van Belediye Başkanı Bekir Kaya ve çalışma arkadaşlarına da şükranlarımızı sunuyoruz…
Göç Platformu
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ..................................................................................................................................................... 2

SUNUŞ...................................................................................................................................................... 4
TEŞEKKÜRLER .......................................................................................................................................... 5
TABLOLAR ................................................................................................................................................ 8
GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 18
1.BÖLÜM ............................................................................................................................................... 19
GÖÇ KAVRAMININ SOSYOLOJİK ANALİZİ VE TÜRKİYE’DE YAŞANAN GÖÇ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI

............................................................................................................................................................... 19

1.1. Göç Kavramının Sosyolojik Analizi ............................................................................................. 19

1.2. Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Göç Hareketleri ve Göç Dalgaları ............ 20

1.2.1. Birinci Göç Dalgası (Hareketi) .............................................................................................. 20

1.2.2. İkinci Göç Dalgası (Hareketi) ............................................................................................... 20

1.2.3. Üçüncü Göç Dalgası (Hareketi) ........................................................................................... 21

1.2.4. Dördüncü Göç Dalgası (Hareketi) ........................................................................................ 21

1.3.KONU, AMAÇ, PROBLEM VE METODOLOJİ ............................................................................ 22

1.3.1. Araştırmanın Konusu ........................................................................................................... 22

1.3.2. Araştırmanın Metodolojisi..................................................................................................... 22

1.3.3.Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ........................................................................................ 22

1.4.SORU KAĞIDI VE TEKNİK DEĞERLENDİRME ......................................................................... 23

2.BÖLÜM ............................................................................................................................................... 24

ZORLA YERİNDEN EDİLME SÜRECİ ......................................................................................................... 24
2.1. ARAŞTIRMA ALANI ve HANE HALKI ÇÖZÜMLEMESİ............................................................. 24

2.1.1. Araştırma Alanı..................................................................................................................... 24

2.1.2. Hane Çözümlemesi .............................................................................................................. 25
3. BÖLÜM .............................................................................................................................................. 32
GÖÇ HARİTASI/GÖÇE AİT BİLGİLER........................................................................................................ 32
4. BÖLÜM .............................................................................................................................................. 51
ZORLA YERİNDEN EDİLME SONRASI EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARIN HAYATA GEÇİRİLMESİ .......................................................................................................................................... 51

4.1. YETERLİ YAŞAM STANDARTI HAKKI ...................................................................................... 53

4.1.1. Yeterli Konut Hakkı.............................................................................................................. 53

4.1.2. Yeterli Beslenme Hakkı ........................................................................................................ 80

4.1.3. Hane-Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu İlişkileri ...................................... 84

4.2. EĞİTİM HAKKI ............................................................................................................................ 88

4.2.1. Zorunlu Parasız Eğitim Hakkı............................................................................................. 117

4.3. SAĞLIK HAKKI ......................................................................................................................... 123

4.3.1.Aile Üyelerinin Hastalıkları,Tedavi Süreçleri ve Yaşadıkları Sorunlar ................................ 124

4.4. ÇALIŞMA HAKKI ..................................................................................................................... 145

4.5. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI ................................................................................................... 154

4.5.1.Sosyal Güvenlik Hakkının Unsurları.................................................................................... 154

4.5.2.Aile Üyelerinin Sosyal Güvencelilik Dağılımı ...................................................................... 158

4.6. SENDİKAL HAKLARI ................................................................................................................ 159

4.7. KÜLTÜREL YAŞAMA KATILMA HAKKI ................................................................................... 160

4.7.1.Zorunlu Göç ve Kültürel Gelenekler .................................................................................... 178

4.7.2.Zorunlu Göç Sonrası Yaşamın Sürdürülmesinde Dil Kullanımı/Tercihleri .......................... 180

4.8. ZORUNLU GÖÇ SÜRECİ VE KADINLAR ................................................................................ 189

4.8.1.Ailenin, Anneliğin, Çocukların ve Gençlerin Korunması...................................................... 189

4.8.2.Toplumsal Cinsiyet Rolleri................................................................................................... 196

4.8.3.Zorunlu Göç Süreci ve Aile ................................................................................................. 201

4.9. ÇOCUKLAR .............................................................................................................................. 203

4.9.1.Çocuk İşçiliği ve Çalışma Hakkı .......................................................................................... 203

5.BÖLÜM ............................................................................................................................................. 208

5233 SAYILI TERÖR,TERÖRLE MÜCADELEDEN DOĞAN ZARARLARIN KARŞILANMASI YASASI VE ZORUNLU GÖÇ SÜRECİ ........................................................................................................................ 208

SONUÇ VE DEĞELENDİRMELER ........................................................................................................... 227

ÇÖZÜME DOĞRU ................................................................................................................................. 233
EKLER ................................................................................................................................................... 236
Ek-1 .................................................................................................................................................. 236
Göç Platformu “IDP’lere [Ülke İçinde Yerinden Edilmiş Kişiler] Yönelik Sosyal Adalet” Projesi

Anketi............................................................................................................................................ 236

Ek-2 .................................................................................................................................................. 259

Avukatlara Yönelik Soruları ......................................................................................................... 259

EK-3 ................................................................................................................................................. 263

Bm Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ............................................. 263

Ek-4 .................................................................................................................................................. 268

Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda Yol Gösterici İlkeler ....................................................... 268

Ek-5 .................................................................................................................................................. 273

Fotoğraflar ........................................................................................................................................ 273

Özgeçmiş ............................................................................................................................................. 288
TABLOLAR
Tablo 1: Araştırmanın Yapıldığı İl...............................................................................................................................................24

Tablo 2: Araştırmada Görüşülenlerin Göç Ettikleri İl Dağılımına Göre İncelenmesi..................................................................25

Tablo 3: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Kişi Sayısı..........................................................................................26

Tablo 4: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Erkek Sayısı.......................................................................................26

Tablo 5: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Kadın Sayısı.......................................................................................27

Tablo 6: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Bebek (00-04 Yaş) Sayısı...................................................................27

Tablo 7: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Okul Öncesi Eğitim Çağı Çocuk (05-06 Yaş) Sayısı.............................27

Tablo 8: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan İlköğretim Çağı Çocuk (07-14 Yaş) Sayısı...........................................27

Tablo 9: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Ortaöğretim Çağı Çocuk Sayısı..........................................................28

Tablo 10: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Genç Sayısı......................................................................................28

Tablo 11: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yaşayan Yetişkin Sayısı..................................................................................28

Tablo 12: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Okuma Yazma Bilmeyenlerin Sayısı..............................................................29

Tablo 13: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Okuma Yazma Bilmeyenlerin Sayısı..............................................................29

Tablo 14: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede İlköğretim Mezunu/İlköğretime Devam Eden Sayısı.....................................29

Tablo 15: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Ortaöğretim Mezunu/Ortaöğretime Devam Eden Sayısı.............................30

Tablo 16: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Yükseköğretim Mezunu/Yükseköğretime Devam Eden Sayısı......................30

Tablo 17: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Düzenli İş Sahibi Olma Dağılımı....................................................................30

Tablo 18: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Hanede Sağlık-Sosyal Güvence Sahibi Olma Dağılımı................................................31

Tablo 19: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Görüşülenlerin Hane İçindeki Konumu Dağılımı........................................................31

Tablo 20: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Görüşülenlerin Göç Ettiği İl Dağılımı..........................................................................32

Tablo 21: Araştırmanın Yapıldığı Alanda Görüşülenlerin Göç Ettiği Yıl Dağılımı........................................................................32

Tablo 22: Göç Etmede Etkili Neden (Geçim Sıkıntısı-İşsizlik) Dağılımı........................................................................................33

Tablo 23: Göç Etmede Etkili Neden (Dinsel Baskılar) Dağılımı...................................................................................................33

Tablo 24: Göç Etmede Etkili Neden (Eğitim Olanaklarının Yokluğu) Dağılımı............................................................................34

Tablo 25: Göç Etmede Etkili Neden (Sağlık Sorunlarının Varlığı) Dağılımı..................................................................................34

Tablo 26: Göç Etmede Etkili Neden (Kan Davası) Dağılımı.........................................................................................................34

Tablo 27: Göç Etmede Etkili Neden (Can Güvenliği Sorunu) Dağılımı........................................................................................35

Tablo 28: Göç Etmede Etkili Neden (Yerleşim Alanının Boşaltılması) Dağılımı..........................................................................35

Tablo 29: Göç Etmede Etkili Neden (Koruculuk Baskısı/Dayatması) Dağılımı............................................................................36

Tablo 30: Göç Etmede Etkili Neden (Yayla Yasağı) Dağılımı.......................................................................................................36

Tablo 31: Göç Etmede Etkili Neden (Gıda Ambargosu) Dağılımı................................................................................................36

Tablo 32: Göç Etmede Etkili Neden (Güvenlik Güçlerinin Baskısı ve OHAL Uygulamaları) Dağılımı..........................................37

Tablo 33: Göç Etmede Etkili Neden (PKK Baskısı) Dağılımı........................................................................................................37

Tablo 34: Göçün Nasıl Gerçekleştirildiği Dağılımı......................................................................................................................38

Tablo 35: Göçün Nasıl Gerçekleştirildiği Dağılımı......................................................................................................................38