Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

3. Nitrifikatsiya va uning bosqichlari.
Nitrifikatsiya – tuproq, go‘ng, 
suvda organik moddalar parchalanishidan hosil bo‘lgan ammiakning 
oksidlanib nitrit va keyin nitratlarga aylanishi jarayonidir. Bu jarayonda 
qatnashadigan mikroorganizmlar aniqlash ustida Lui Pasterdan boshlab ko‘p 
olimlar ishlaganlar. Ammo, rus mikrobiologi S. N.Vinogradskiy 1890-1892 
yillarda ularning sof kulturasini olishga, tabiatni o‘rganishga muyassar bo‘ldi. 
Nitrafikatsiyaning birinchi bosqichini besh avlodning vakillari: Nitrosmonas, 
Nitrosokokkus, Nitrosospira, Nitrosolobus va Nitrosovibrio vakillari amalga 
oshirsalar, ikkinchi bosqichini Nitrobakter, Nitrospira, Nitrokokkus avlod 
vakillari amalga oshiradilar. Bular rivojlanish uchun muhitda rN optium 7,5-8 
bo‘lsa yaxshi bo‘ladi. Ular obligat aeroblar bo‘lib, kislorod ishtirokida ammiakni 
(I-faza)nitritlarga keyin nitrilarni (II -faza) nitrilarga oksidlaydilar. 
1. NH
4
Q
Q 1/2 O
2
NO
2
QH
2
OQ2H
Q
2. NO
2
Q 1/2 O
2
NO
3 
Ammo, bu jarayon bir qancha bosqichda sodir bo‘ladi, degan taxminlar ham 
bor. 
NO
3
NN
2 
ON 
NON ONOON NO
2
NO
3 
ammiak gidroksid nitroksil peroksi nitrit nitrat 
aiin 
nitrit 
hosil bo‘ladi deb hisoblaydilar. 
4. Azot immobilizatsiyasi – (mikroorganizmlar hujayrada yigilishi). Azot 
imobilizatsiyasi jarayoni sodir bo‘lishiga kelsak u asosan tuproqda azot kam 

---

bo‘lishiga, buning ustiga yana somon va somonli azotni kam o‘gitlar tuproqda 
kiritilsa mikroorganizmlar juda ko‘payib, rivojlanishi natijasida tuproqda 
mavjud azotni ham o‘zlashtirib sitoplazma oqsiliga aylantirib oladilar. Bu 
vaqtda o‘simliklarga azot yetishmasligi sodir bo‘ladi. 
Anorganik azotning immobilizatsiyasi agronomlar bilishi zarur 
jarayonidir. Somon va tarkibida azoti kam somonli go‘ng va boshqa 
moddalarni galla o‘simliklarga bersa salbiy ta’sir qilar ekan, dukkakdoshlarga 
bunday ta’sir sezilmaydi, chunki ular azotni yetkazib berib turadilar. Ikkinchi 
tomondan bahorda immobilizatsiya foydali bo‘lishi ham mumkin, chunki 
mikroblar qoldiqlari va o‘lik mikroblardagi ammiak va nitratlar boglanib, qishda 
tuproqni asosli (ishqoriy) xossaga ega bo‘lganda ham saqlanib qoladi va 
bahorda uni o‘simliklar o‘zlashtirib oladilar. Demak, somnli o‘gitlarni azot bilan 
boyitilganch tuproqqa kiritish lozim ekan.