M.Ö Yy. Bati anadolu ion yapilarinda çati mimariSİ hazirlayan öğül Emre ÖNCÜ

IV.III.M.Ö.4.yy. Batı Anadolu Ion Yapılarında Çatı Mimarisi

Halikarnassos Maussolleionu, Hekatomnid dönem Karia mimarisinin en önemli projesi olması bakımından, çatı mimarisindeki tasarım çizgileri, M.Ö.4.yy. Batı Anadolu Ion yapıları çatı mimarisi değerlendirmelerinde önemli bir yere sahiptir. Maussolleion buluntuları ışığında yapının çatısının; üç fascialı architrav, Ion kyması kuşağı, geisipodes, geison ve sima diziliminden oluştuğu (Şekil.18-h), peristasis tavan sisteminin kasetlerle yapıldığı (Şekil.6-b) ve üst örtü sisteminin birbiri üzerine binen bloklarla oluşturulmuş ve üstünde ünlü quadriga heykelini taşıyan dört yöne eğimli piramidal yapıya sahiptir⁵²⁰ (Şekil.6-a).

Yapının üç fascialı architravı üst üste binen iki bloktan oluşur. 47.0 cm yüksekliğindeki alt blokta iki fascia işlenmiştir; alt fascia 21.2 cm, üst fascia 25.4 cm yüksekliğindedir⁵²¹. Architrav üst bloğu 44.0 cm yüksekliğindedir⁵²². İkinci architrav bloğunun üst kenarı boyunca, bloktaki yuvaya aplike edilmiş olan Ion kyması 12.5 cm yüksekliğe sahiptir (Şekil.6-b ; Levha.5-b). Her kyma aksında iki inci yer alır⁵²³. Architrav altında ince bir panel şeklinde bezemesiz soffitler yer alır⁵²⁴ (Şekil.6-c).

Architrav üzerindeki geisipodes blokları 21.5 cm yüksekliğindedir (Şekil.6-c). Bloklarda işlenen herbir diş yüksekliği 21.58 cm, genişliği 18.0 cm, derinliği 25.5 cm ve diş aralığı 13.0 cm dir⁵²⁵. Geisipodes üzerinde yer alan ve Lesbos Kymalarının aplike edildiği blokların toplam yüksekliği 15.5 cm dir (Levha.5-a). Bu yüksekliğin yaklaşık 7.0 cm’lik bölümü, aynı zamanda Lesbos kymalarına destek oluşturan düz silme, 8.5 cm’lik kısmı ise Lesbos kymasıdır⁵²⁶ (Levha.5-c).

Maussolleion’ un geison blokları 12.5 cm yüksekliğindedir (Şekil.6-b ; Levha.5-a). Geison üst kenarı boyunca 3.0 cm yüksekliğinde Ion kyması kuşağı yer alır⁵²⁷. Geison üzerinde, aslan başı çörtenler arasında lotus-palmet şeklinde bezemeye sahip 26.25 cm yüksekliğindeki sima blokları yer alır (Şekil.6-c ; Levha.5-d-e). Sima üzerinde işlenen aslan başı çörtenler arası uzaklık 89.0 cm dir⁵²⁸.

Yapının peristasis tavanı kaset sistemiyle örtülmüştür. Kasetler sütunlarla iç mekan duvarı arasına uzatılan mermer iki fascialı profile sahip ana kirişler üzerinde taşınır⁵²⁹ (Şekil.6-b). Ana kirişlerin üst kenarı boyunca Ion kyması yer alır⁵³⁰. Ana kirişler üzerinde birbiri üzerine bindirilmiş dört kasetli sistem uygulanmıştır⁵³¹. Tavan kasetlerinin üst kenarı Lesbos kymalarına sahiptir⁵³².

Maussolleion’ un üst örtüsü dört yöne eğimli pramidal şekillidir ve bu sistemi oluşturan dış blokların herbiri yaklaşık 150 cm uzunluğa ve 25 cm yüksekliğe sahiptir (Levha.5-a). Bloklar yaklaşık 1:3 oranında birbiri üzerine biner ve birleşme yerlerinde oluşturulmuş kilit sistemiyle sabitlenir⁵³³ (Şekil.6-b).

Labraunda Zeus tapınağı çatısı tümüyle mermerden inşa edilmiştir. Yapının çatısı üst kenarı boyunca Ion kyması içeren architrav, geisipodes, alt kenarı boyunca Lesbos kyması içeren geison ve aslan başı çörtenlere sahip simadan oluşur (Şekil.8.b, 18-j ; Levha.6-a-b). Yapının doğu ve batı cephelerinde üst kenarı boyunca ince bir Ion kyması kuşağı içeren kabartmasız alınlıklar mevcuttur (Şekil.9.b). Alınlıkların üstü zengin profilli çapraz geison ile çerçevelendirilmiştir⁵³⁴ (Şekil.5-b).

Yapıya ait ele geçen altı adet architrav bloğu parçası, architravın iki fascialı olduğunu gösterir⁵³⁵. Yapının doğu architrav bloklarında Idrieus’ un adı geçen ithaf yazıtı bulunur⁵³⁶. Blokların genel yüksekliği 60.5 cm, genişliği 66.0 cm dir; uzunluğu ise, sütun üstü merkez aralıkları göz önünde bulundurularak 231.0 cm olarak önerilebilir⁵³⁷. Bununla beraber E11 olarak tanımlanan tam architrav bloğundan anlaşılacağı gibi, köşe architrav blokları 261.5 cm uzunluğundadır⁵³⁸. Architrav bloklarının altında, merkez doğrultuda ince bir hat halinde Lesbos kyması bezemeli soffitler yer alır⁵³⁹. Architravlarda alt fascia 23.8 cm, üst fascia 28.0 cm, bloğun üst kenarı boyunca uzanan Ion kyması 6.5 cm (Levha.7-a), her kyma aksına iki tane yapılmış olan inci dizileri 2.2 cm yüksekliğindedir⁵⁴⁰.

Labraunda Zeus tapınağı geisipodes bloklarının yüksekliği 17.4 cm, genişliği 92.2 cm dir. Her bir diş genişliği 12.0-12.5 cm, diş aralığı 8.4-7.9 cm, diş derinliği 18.2 cm dir. Diş genişliğinin yüksekliğe oranı 8.6:10 olarak tespit edilir. Her sütun arasında 22 diş bulunur⁵⁴¹ (Şekil.5-c).

Yapının geison bloklarının yüksekliği 17.1-17.5 cm dir ve bunun 4.3 cm’ si bloğun altındaki Lesbos kyması, 1.2 cm’ si kymaların altındaki inci dizisi, 3.0 cm’ si inci dizisinin altında yer alan düz silmedir⁵⁴² (Şekil.5-c). Bloktaki Lesbos kymasında, her kyma aksına bir inci uygulanmıştır⁵⁴³.

Tapınağın 19.4 cm yüksekliğindeki sima blokları kyma recta profillidir ve aslan başı çörtenler dışında herhangi bir bezeme içermez⁵⁴⁴. Çörtenler arası uzaklık yaklaşık 81.6 cm dir ve sütun aralıklarına göre simetrik dizilmemişlerdir⁵⁴⁵.

Labraunda Zeus tapınağı alınlıklarına ait parçalar doğu cepheye ait dört, batı cepheye ait beş parça olarak listelenebilir ve buluntulardan alınlıkların kabartmasız yapılmış olduğu, ancak üst kenarı boyunca çapraz geison ile birleşme bölümünde Ion kyması şeklinde bezemeye sahip olduğu söylenebilir (Levha.7-b). Alınlıkların merkez yüksekliği, blokların üst kenarı boyunca izlenebilen 8.4 cm yüksekliğindeki Ion kymalarıyla birlikte 125.0 cm dir⁵⁴⁶. Alınlık üzerindeki çapraz geisonlar aşağıdan yukarıya doğru 9.9 cm ve 8.1 cm yüksekliğinde iki kademeli düz, 13.0 cm yüksekliğindeki kyma recta profilinden oluşur ve toplam yükseklik 31.0 cm dir⁵⁴⁷. Batı cepheye ait RB1 ve RB7 ile doğu cepheye ait RB2 katalog numaralı köşe bloklarındaki akroter yuvaları, yapının köşe ve tepe akroterlerine sahip olduğunu gösterir⁵⁴⁸. Alınlığın genel açılımı 11º dir (Şekil.14-a).

Andron B ve A Ion düzeni sütun altlıkları, sütunlar, sütun ve ante başlıklarına sahip olmasına karşın çatı mimarisi Dor düzenindedir⁵⁴⁹. Andron B’ nin doğusunda ön cephede kullanıldığı anlaşılan üç adet Dor düzeni architrava ait yedi adet parça yer alır ve üzerinde yapıyı vakfeden Maussollos ile ilgili yazıt bulunur⁵⁵⁰ (Levha.8-a). Benzer özellik Andron A’ da da vardır ve yapının architravlarında bu kez Idrieus’ un ismi okunur⁵⁵¹. Andron B’ nin architravlarında soffit kullanılmamışken⁵⁵², Andron A’ nın architravlarında bezemesiz soffitler vardır⁵⁵³. Andronların çatı mimarileri Dor düzeni uygulama ile Zeus tapınağından farklı olsa da, architravlarındaki itaf yazıtları yapılardaki ortak özellikler olarak işaret edilebilir.

Andron B’ nin Dor düzeni çatı mimarisinde yer alan bir Ion mimarisi detayı ilgi çekicidir. Yapının triglyph blokları üzerinde ince bir silme şeklinde uzanan Ion kyması kuşağı⁵⁵⁴, Dor düzeni çatı mimarisinde Ion düzeninin bir etkisi olarak düşünülebilir. Andron A’ ya ait bir⁵⁵⁵, Andron B’ye ait birkaç⁵⁵⁶ alınlık parçası bulunmuştur (Şekil.17-c ; Levha.8-b). Bu bloklardan anlaşıldığı kadarıyla alınlıklar kabartmasızdır. Andron B’ ye ait buluntular arasında oturur vaziyette tasvir edilmiş erkek siphinks heykeli, yapının akroterlerinden biri olmalıdır⁵⁵⁷. Andron B’ nin alınlık açılımı 12º dir (Şekil.13-a).

Labraunda kutsal alandaki diğer iki Ion düzeninde yapı, tümüyle mermerden yapılmış olan Güney ve Doğu Propyleia dır. Propyleia’ ların çatı mimarisi kutsal alandaki Zeus tapınağıyla yakın benzerliklere sahiptir. Güney Propyleia’ nın architravı iki fascialıdır ve üst fasciada Idrieus’ un itaf yazıtı yer alır. Yapının orta architrav bloğu 3.27 m, köşe architrav blokları ise 3.78 m uzunluğundadır⁵⁵⁸. Architravlarda ince bir panel halinde bezemesiz soffitler bulunur⁵⁵⁹. Architrav bloklarının üst kenarı boyunca ince bir silme halinde Ion kyması yer alır. Architrav üzerinde geisipodes ve onun üzerinde geison dizilimi görülür. Yan kanatlarda, geison üzerinde aslanbaşı çörtenlere sahip sima bulunur. Ön ve arka cephelerde kabartmasız alınlıklar vardır. Alınlık blokları çapraz geison ile çerçevelendirilmiştir; köşe ve tepe akroterlerine ait oturma düzlemleri mevcuttur⁵⁶⁰. Doğu Propyleia çatı mimarisi, Güney Propyleia ile benzer tasarım çizgilerine sahiptir⁵⁶¹. Her iki yapının alınlık açılımı yaklaşık 12º-13º dir.

Priene Athena tapınağı inşasına M.Ö.4.yy. ortalarında, Priene kentinin Mykale dağı eteklerindeki yeni yerine taşınması sonrası başlanmış, antesinde yer alan itaf yazıtından anlaşılacağı gibi İskender’ in büyük maddi desteğiyle inşa faaliyeti hızlanmış, architravındaki itaf yazıtından anlaşılacağı üzere yapı faaliyeti Augustus dönemine değin sürmüştür⁵⁶². Yapının tümü mermer olan çatı mimarisi süsleme detaylarındaki stil farklılığının nedeni bu uzun süren inşa faaliyetidir. Yapının çatı mimarisini oluşturan elemanlar üç fascialı architrav, architrav üzerinde yer alan Ion kyması kuşağına ait bloklar, üst kenarı boyunca ince bir Ion kyması kuşağı içeren geisipodes, geison ve onun üzerinde aslanbaşı çörtenler ve arasında lotus-palmet-akanthus dalı bezemeli sima şeklinde sıralanabilir⁵⁶³ (Şekil.7-b, 18-k). Yapının çatı mimarisi ön cephede bu şekilde dizilime sahipken, sütunlar üzerinde taşınan üç fascilalı architravın arkasında, peristasise bakan yüzde, üst kenarı boyunca Ion kyması kuşağı içeren iki fascialı architravlar ve bu architrav blokları ile cella duvarları üst kenarı boyunca uzanan mermer ana kirişler üzerinde taşınan ve tüm peristasis ile birlikte pronaos ve opisthodomosunda tavan örtüsünü oluşturan kaset sistemine sahiptir⁵⁶⁴ (Şekil.7-a). Yapının kısa cephelerinde kullanılmış olan alınlıklara ait köşe parçaları ele geçmiştir⁵⁶⁵ (Levha.10-b).

Priene Athena tapınağının toplam yüksekliği 80.9 cm olan architravı üç fascialıdır; alt fascia yüksekliği 23.1 cm, orta fascia yüksekliği 26.8 cm, üst fascia yüksekliği 31.0 cm dir⁵⁶⁶. Architrav bloklarının yaklaşık uzunluğu 3.50 m dir⁵⁶⁷. Architrav soffitleri Lesbos kyması bezemesine sahiptir⁵⁶⁸.

Architrav üzerinde yer alan yaklaşık 22 cm yüksekliğindeki Ion kymalı blok buluntuları (Levha.9-b), farklı stil özellikleri gösteren beş ayrı grup oluştururlar⁵⁶⁹. Tümü aynı yüksekliğe sahip, beş ayrı dönemin üslup özelliğine göre işlenmiş Ion kymalı bloklarda, her kyma aksında iki inci yer alır ve kymalar köşe palmetleriyle sonlandırılmıştır⁵⁷⁰. Ion kymalarının oransal değerlendirmesi, her sütun aralığına 21 Ion kymasının yerleştirilmiş olduğunu gösterir⁵⁷¹ (Tablo.2).

Yapının geisipodes blokları üst kenarı boyunca ince bir Ion kymalı silme içerir⁵⁷² (Levha.9-a). Blokların genel yüksekliği 42 cm dir. Bu yüksekliğin 19 cm’ si diş, 5 cm’ si dişler üzerindeki düz silme, 18 cm’ si Ion kymalarına aittir. Dişlerin yaklaşık genişliği 16 cm, diş araları 9 cm dir⁵⁷³. Her sütun arasında 14 diş, 24 kyma sırası yer alır⁵⁷⁴. Gesipodes üzerinde yaklaşık 20 cm yüksekliğinde, herhangi bir bezemeye sahip olmayan geison vardır.

Sima blokları, aslan başı çörtenler arasında, lotus-palmet-akhantus dalı şeklinde zengin bezemeye sahiptir (Levha.9-c, 10-a). Aynı ölçülere sahip sima buluntuları, architrav üzerinde yer alan Ion kymaları gibi, beş farklı stil özelliği gösterir⁵⁷⁵. Her sütun arasında üç çörten yer alır⁵⁷⁶.

Priene Athena tapınağına ait ele geçen alınlık köşe parçaları, yapının kısa cephelerindeki alınlık mimarisi konusunda bir kısım bilgiler sunar. 615 ve 727 envanter numarasıyla anılan iki blokta; geison, alınlık ve lotus-palmet bezemeli çapraz geison birlikte işlenmiştir⁵⁷⁷.

Yapının peristasis tavanı, Halikarnassos Maussolleionu ile benzer şekilde kaset sistemiyle örtülmüştür (Şekil.7-a). Tavan kasetleri sütunlar ile cella duvarı arasına yerleştirilen, üst kenarı boyunca Ion kyması içeren iki fascialı mermer tavan kirişleri üzerinde taşınır⁵⁷⁸ (Levha.11-a). Ana kirişler üzerinde üst üste binen üç kaset yer alır. Alt kasetler üst kenarı boyunca Ion kyması⁵⁷⁹, orta kasetler alt kenarı boyunca lotus-palmet dizisi, üst kenarı boyunca Lesbos kyması⁵⁸⁰, bunların üstünde yer alan kapama kasetleri ise, kenarları Lesbos kymasıyla çerçevelendirilmiş geniş bir panel şeklinde bezemeye sahiptir⁵⁸¹ (Levha.11-b).

Kaunos kaya mezarları içersinde Ion düzeni cepheli grubunda değerlendirdiğimiz ve M.Ö.4.yy. Batı Anadolu Ion yapıları çatı mimarisi konusunda tatmin edici bilgiler sunan örnekler içerisinde değerlendireceğimiz ilk örnek B1 mezarıdır (Levha.12-b). B1 mezarı yoğun tahribata uğramış ön cephesi, özellikle çatı bölümüne karşın, küçük bir bölümünde izlenebilen architrav ve geisipodesine ait birkaç diş sırasıyla değerlendirilebilir⁵⁸². Mezarın architravı üç fascialıdır ve yaklaşık 50 cm yüksekliğindedir. Architrav üzerinde profilsiz ince bir silme ve bunun üzerinde geisipodes yer alır. Geisipodeste diş yüksekliği 33.0 cm, genişliği 24.0 cm, iki diş arası 26.0 cm ve diş derinliği 14 cm dir⁵⁸³. Cephedeki tahribat nedeniyle birkaç dişin korunmasından dolayı geisipodesteki diş sayısı tespit edilememektedir.

B2 mezarı, yarım kalmış olmasına karşın, çatı mimarisinin tümünün, dekoratif detaylar dışında tamamlanmış olması nedeniyle önemlidir⁵⁸⁴ (Levha.13-a). İki fascialı architrav, B1 dışındaki diğer B grubu kaya mezarlarıyla benzer şekilde, farklı bir tasarımla işlenmiştir; alt fascia anteler arasında, üst fascia ise anteler üzerindedir⁵⁸⁵ (Şekil.10-b). Architravın toplam yüksekliği yaklaşık 90 cm dir. Architrav üzerinde 19 dişten oluşan geisipodes yer alır. Geisipodesteki dişler 58.0 cm yüksekliğinde, 39.0 cm genişliğindedir (Levha.13-b). Her bir diş arası 39.0 cm ve diş derinliği yaklaşık 24 cm dir⁵⁸⁶. Geisipodes üzerinde, alınlıktaki çapraz geison ile birbirine bağlı olarak işlenen profilsiz geison yer alır. Alınlık merkez yüksekliği yaklaşık 2 m dir ve açılımı 17º dir (Şekil.15-a). Alınlık merkezinde yaklaşık 2.5 m derinliğinde bir nişe sahip pencere yer alır (Şekil.10-b ; Levha.13-a). Pencere çerçevesi tek silmelidir ve çerçeve üst köşelerinde kyma reversa profiline sahiptir⁵⁸⁷. Alınlık üzerinde yer alan tepe ve köşe akroterlerinin genel kontürleri işlenmiş ancak süsleme detayları tamamlanamamıştır. Akroterler yaklaşık 1.5 m yüksekliğindedir. Tepe akroteri tam, köşe akroterleri ise yarım palmet bezemesi için uygun formdadır. Akroterlerin büyük boyutları ve formları diğer Kaunos kaya mezarları akroterleri ile yakın benzerlik gösterir⁵⁸⁸.

B4 mezarı anteler arasında sütun içermeyen daha basit bir plan sisteminde yapılmış olmasına karşın çatı mimarisi Ion düzenindedir (Şekil.10-c ; Levha.14-a). Yaklaşık 50 cm yüksekliğindeki architrav iki fascialıdır ve B2 mezarındaki uygulamayla benzer şekilde, alt fascia anteler arasında, üst fascia anteler üzerinde tasvir edilmiştir⁵⁸⁹. Architrav üzerindeki geisipodeste her bir diş 24 cm yüksekliğinde, 21 cm genişliğinde ve 26 cm derinliğindedir. Her bir diş arası 21 cm dir ve geisipodeste toplam 13 diş yer alır⁵⁹⁰. Geisipodes üzerinde kyma reversa profilli ince bir silme yer alır. Bunun üzerindeki geison, alınlıktaki çapraz geison ile köşelerde bağlı şekilde ve profilsiz tasvir edilmiştir⁵⁹¹ (Levha.14-b). Alınlık düzdür ve merkez yüksekliği yaklaşık 85 cm dir ve alınlık yaklaşık 16º’lik açılıma sahiptir⁵⁹² (Tablo.1). Alınlık üzerinde yer alan akroterlerden sağ köşede yer alan korunmuştur ve altında iki volüt yer alan stilize edilmiş yarım palmet şeklinde bezemelidir⁵⁹³.

B6 mezarının yaklaşık 60 cm yüksekliğindeki architravı iki fascialıdır ve alt fascia anteler arasında, üst fascia anteler üzerinde tasvir edilmiştir⁵⁹⁴ (Şekil.17-g ; Levha.15-a). Architrav üzerinde Ion kymalı silme yer alır⁵⁹⁵. Ion kymaları üzerinde yüksekliği 32 cm, genişliği 26 cm, aralıkları 26 cm, derinliği 27 cm olan 14 diş sırasından oluşan geisipodes uygulanmıştır⁵⁹⁶. Geison, alınlıktaki çapraz geison ile köşelerde bağlı olarak tasvir edilmiştir ve diğer Kaunos kaya mezarları örneklerinde olduğu gibi profilsizdir. Alınlık merkez yüksekliği yaklaşık 1.10 m dir ve açılımı 17° dir (Tablo.1). Alınlık üst kenarlarında, çapraz geison üzerinde alınlık siması tasvir edilmiştir⁵⁹⁷. Alınlık üzerinde sol köşe ve tepe akroteri iyi korunmuş durumdadır⁵⁹⁸. Tepe akroteri tam, köşe akroteri yarım palmet bezemelidir⁵⁹⁹.

B8 mezarı alt fasciası anteler arasında yer alan ve üst fasciasında dokuz tane disk şeklinde bezeme içeren, yaklaşık 70 cm yüksekliğinde architrava sahiptir⁶⁰⁰ (Şekil.17-h ; Levha.15-b). Architrav üzerinde yaklaşık 13 cm yüksekliğinde Ion kymalı silme yer alır. Ion kymalarının üzerinde yüksekliği 30 cm, genişliği 25.5 cm, aralıkları 25.5 cm ve derinliği 22 cm olan 16 diş sırasından oluşan geisipodes tasvir edilmiştir⁶⁰¹. Geisipodes üzerindeki geison alt kenarında ince bir silme halinde kyma reversa profiline sahiptir. Alınlık üst kenarlarında bezemesiz simalar mevcuttur. Alınlık merkez yüksekliği yaklaşık 115 cm ve açılımı 17° dir (Tablo.1). Alınlık diğer kaya mezarlarından farklı olarak kabartmalı yapılmıştır. Alınlık kabartmalarının, yoğun tahribattan dolayı net olarak tanımlanamasa da, karşılıklı iki aslan ve bunların gerisindeki kuş motiflerinden oluştuğu söylenebilir⁶⁰² (Şekil.17-h). Alınlık üzerinde yer alan tepe akroteri tam palmet, köşe akroteri ise, diğer kaya mezarlarındaki yarım palmet formlu dış konturlara sahipken, oturur vaziyette sphinks şeklinde bezemeye sahiptir⁶⁰³.

B9 mezarı çatısı alt fasciası anteler arasında tasvir edilen iki fascialı architrav ve bunun üzerinde ince bir Ion kyması sırasına sahiptir⁶⁰⁴. Ion kyması üzerinde yer alan geisipodes yükseklikleri 24 cm, genişlikleri 22 cm, araları 20 cm, derinlikleri 15 cm olan 16 diş sırasından oluşmaktadır⁶⁰⁵. Geisipodes üzerinde yer alan geison, alınlıkta işlenen, oldukça ince çapraz geison ile köşelerde birbirine bağlı olarak tasvir edilmiştir. Yaklaşık 25 cm yüksekliğinde alınlık simaları mevcuttur. Alınlık kabartmasızdır, merkez yüksekliği 50 cm ve açılımı 16° dir⁶⁰⁶. Alınlık üzerinde sol köşe ve tepe akroterlerinin dış konturları kabaca işlenmiş ve herhangi bir bezeme yapılmadan yarım bırakılmıştır.

B10 mezarı Kaunos kaya mezarları içerisinde, bir andronu temsil ettiğini düşünebileceğimiz ön cephe tasarımıyla tekil bir örnektir. Mezarın çatı mimarisi; alt fasciası anteler arasında tasvir edilen iki fascialı architrav, bunun üzerinde yükseklikleri 31 cm, genişlikleri 25 cm, aralıkları 22 cm, derinlikleri 21 cm olan 16 dişten oluşan geisipodes, köşelerde çapraz geisona bağlı geison şeklinde dizilime sahiptir⁶⁰⁷ (Şekil.11-a ; Levha.16-a). Alınlığın merkez yüksekliği 1.20 m ve açılımı 16° dir (Tablo.1). Alınlık ortasında, yaklaşık 2 m derinliği olan bir nişe sahip pencere yer alır (Levha.16-b). Pencerenin dış çerçevesi iki düz silmeden oluşur⁶⁰⁸. Alınlık üzerinde köşe ve tepe akroterleri tasvir edilmiştir. Akroterler yaklaşık 50 cm yüksekliğindeyken, sağ köşe akroteri yarım palmet, tepe akroteri tam palmet şeklinde bezemeye sahiptir. Sol köşe akroteri tamamlanamadığından üzerinde herhangi bir bezeme görülmez⁶⁰⁹.

Kaunos C2 mezarının iki fascialı architravı, B grbunda yer alan Ion düzeni cepheli mezarların architravlarından farklı olarak anteler üzerinde tasvir edilmiştir⁶¹⁰ (Şekil.17-k ; Levha.17-b). Architrav üzerinde yükseklikleri 11 cm, genişlikleri 10.5 cm, aralıkları 9 cm, derinlikleri 7 cm olan 20 adet dişten oluşan geisipodes bulunur⁶¹¹. Geison, çapraz geisonlara köşelerde bağlı olarak tasvir edilmiştir. Kabartmasız alınlığın merkez yüksekliği yaklaşık 65 cm dir ve açılımı 11° dir⁶¹² (Tablo.1). Alınlık üzerinde köşe ve tepe akroterleri yarım ve tam palmet bezemeleri için kabaca işlenmiş, ancak bezenememiştir⁶¹³.

C12 mezarının yaklaşık 60 cm yüksekliğindeki architravının alt fasciası anteler arasında, üst fasciası anteler üzerinde tasvir edilmiştir⁶¹⁴ (Şekil.17-l ; Levha18-a). Architrav üzerinde ince bir kuşak halinde Ion kymalı silme yer alır. Geisipodes 31 cm yüksekliğinde, 27.5 cm genişliğinde, 23 cm derinlikte, 25 cm aralıklara sahip 14 dişten oluşur⁶¹⁵. Geison altında ince bir kyma reversa profili mevcuttur ve alınlık geisonları ile köşelerde bağlı olarak tasvir edilmiştir. Kabartmasız alınlık 1.40 m yüksekliğindedir ve 18° açılıma sahiptir (Tablo.1). Alınlık üzerinde sadece tepe akroteri tasvir edilmiştir ve tam palmet bezemeli bu akroter yaklaşık 1 m yüksekliğindedir⁶¹⁶.

Kaunos F8 mezarının iki fascialı architravı anteler üzerinde tasvir edilmiştir⁶¹⁷ (Şekil.17-m). Architrav üzerinde yükseklikleri 16 cm, genişlikleri 13 cm, aralıkları 13 cm, derinlikleri 11.5 cm olan 15 dişten oluşan geisipodes yer alır⁶¹⁸. Geison, altında ince bir silme halinde kyma reversa profilline sahiptir. Alınlık yaklaşık 50 cm merkez yüksekliğe ve 14° açılıma sahiptir (Tablo.1). Alınlık üst kenarlarında çapraz geison ve sima beraber tasvir edilmiştir. Alınlık üzerindeki köşe ve tepe akroterleri tam ve yarım palmet bezemesine uygun formda işlenmiş ancak bezenmemiştir⁶¹⁹.

Kaunos dışındaki, çatı mimarisindeki farklı tasarım çizgileriyle ön plana çıkan üç kaya mezarı örneği; Oktapolis1, Pasanda ve Hippokome Küçük mezarları konu kapsamında değerlendirilebilir. Oktapolis 1 mezarı anteler üzerinde tasvir edilen iki fascialı architravı, 17 dişten oluşan geisipodesi, düz alınlığı ve akroterleri ile Kounos kaya mezarlarıyla oldukça benzerdir⁶²⁰ (Şekil.17-n). 17º açılıma sahip alınlığın üst çerçevesini oluşturan çapraz geisonun lotus-palmet bezemeli dekorasyonu ise, Karia kaya mezarlarının diğer örneklerinden farklı bir özellik olarak karşımıza çıkar⁶²¹. Pasanda kaya mezarında da architrav iki fascialıdır ve anteler üzerinde tasvir edilmiştir. Architrav üzerinde 17 dişten oluşan geisipodes ve onun üzerinde geison yer alır. Alınlık düzdür ve üzerinde tam palmet bezemesine uygun formda tepe, yarım palmet bezemesine uygun formda köşe akroterleri yer alır. Alınlık açılımı yaklaşık 16º dir ve üstünü çerçeveleyen çapraz geison ve sima tasvirleri görülebilmektedir⁶²². Hippokome küçük mezarı çatı mimarisi, Oktapolis 1 ve Pasanda mezarlarıyla aynı özelliklere sahipken, alınlık ortasındaki daire şekilli kalkan motifi farklı bir tasarım olarak işaret edilebilir⁶²³.

Ağlayan Kadınlar Lahdi çatı mimarisi üç fascialı architrav, Ion kyması, geisipodes, geison ve aslan başı çörtenlere sahip sima şeklinde dizilime sahiptir (Şekil.5-d). Kısa kenarlarda kabartmalı alınlıklar, alınlık üzerinde akroterler tasvir edilmiştir (Levha.19-a). Architrav üç fascialıdır, fascia yükseklikleri birbirine eşittir ve architrav yüksekliği 7.35 cm dir. Architrav üzerinde yer alan Ion kyması kuşağı, üst kenarında işlenen düz silme ile birlikte 2.75 cm dir. Ion kymalarının altında inci dizisi uygulanmamıştır (Şekil.10-a ; Levha.19-b). Geisipodes yüksekliği 4.0 cm dir ve kısa cephelerde sütun merkez aralığına 8 diş yerleştirilmiştir. Geisipodes üzerinde 2.3 cm yüksekliğinde taenea bulunur. Taenea üzerinde, alt kenarı boyunca ince bir kyma yer alan 4.75 cm yüksekliğinde geison tasvir edilmiştir (Şekil.5-d). Sima 5.95 cm yüksekliğindedir ve uzun kanatlarda dokuz tane aslan başı çörten şeklinde plastik süslemeye sahiptir⁶²⁴.

Ağlayan Kadınlar Lahdi alınlıkları üst kenarı çapraz geison ve alınlık siması şeklinde dizilime sahip, oldukça zengin profilli silmelerle çerçevelendirilmiştir (Şekil.17-d). Alınlık merkez yüksekliği, çapraz geison da dahil olmak üzere 16.5 cm dir. Alınlıklar kabartmalıdır ve açılımı 16° dir (Şekil.16-a). Alınlık tepe akroteri 18.0 cm yüksekliğindedir ve akanthus dalları üzerinde taşınan palmet şeklinde işlenmiştir. Köşe akroterleri ise oturan spinksler şeklindedir⁶²⁵.

Ephesos Artemis tapınağı, geç klasik dönem evresi çatı mimarisine ait öneriler, M.Ö.4.yy. Batı Anadolu Ion mimarisine ait diğer örneklerle paralel şekilde değerlendirilir. Bu değerlendirmeler sonucunda tapınağın çatısı üç fascialı architrav, alt Ion kyması, geisipodes, üst Ion kyması ve geison şeklinde dizilimle önerilir. Uzun cephelerde, geison üzerinde, aslan başı çörtenler arasında lotus-palmet bezemeli simalar kullanılmıştır. Önerilerde alınlıklar kabartmasızdır ve üç pencere açıklığına sahiptir⁶²⁶.