Mövzu İqtisad elmi yaranana qədərki iqtisadi fikirlər

 
 
Müasir dünyada islam iqtisadi sisteminin inkişaf xüsusiyyətləri 
İslam dini bəşəriyyətin bütün həyat sferalarını əhatə edən kamil bir sistemə malik 
ideologiyadır. Bu sistemdə insan həyatının bütün sfeaları (hüquqi, siyasi, iqtisadi, fərdi, ictimai, 
ailə və s.) bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda fəaliyyət göstərir. İslamda təkcə insan rifahının 
ruhi, mənəvi yüksəlişi ilə deyil, eyni zamanda onun maddi və fiziki rifahı ilə də birbaşa əlaqəli 
hökmlərin olduğunu nəzərə alsaq müasir dövrdə mövcud olan iqtisadi sistemlər kimi islamın da 
özünəməxsus iqtisadi modelinin olmasını qeyd edə bilərik.
Fikrimizcə, islam iqtisadi sistemi digər iqtisadi sistemlərdən aşağıdakı təməl şərtlərə görə 
fərqlənir: 
❖ Hüquqi sistem (mülkiyyət münasibətləri, qadağalar, vaciblər, cəzalar, icazələr və s.) 
❖ Mədəniyyət və əxlaqi normalar sistemi (davranış etikası, mənəvi dəyərlər və s.) 
❖ İnanc sistemi (etiqadlar, inamlar, əqidə, dünyagörüşü, ideologiya və s.) 
Məhz bu üç təməl fərqlərə əsasən islam iqtisadi sisteminin aşağıdakı özünəməxsus 
elementləri var: 

---

✓ İslami pul-kredit sistemi; 
✓ İslam maliyyə, büdcə-vergi sistemi; 
✓ İslami sosial müdafiə sistemi; 
✓ İslami mülkiyyət sistemi; 
✓ İslami bazar və biznes fəaliyyəti sistemi; 
✓ İslami iqtisadi siyasət və dövlət idarəetməsi sistemi; 
✓ İslami beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemi. 
Tədqiqatçılara görə islam iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən üç təməl ünsür 
aşağıdakılardır: 
1 - Qarışıq mülkiyyət qanunu – islam iqtisadiyyatı nə kapitalizm kimi ancaq xüsusi 
mülkiyyəti, nə də sosializm kimi ancaq ictimai mülkiyyəti müdafiə edir.
2 - Məhdud bir çərçivə içində iqtisadi azadlıq qanunu. İslama əsasən iqtisadi azadlığın 
sərhədləri var. İslamda iqtisadi azadlığın məhdudlaşdırması iki yolla baş verir: 
a-subyektiv məhdudlaşdırma: bu məhdudlaşdırma, islami şəxsin inanc və mənəviyyatından 
qaynaqlanır. Məsələn, islam inanclı şəxs iqtisadi fəaliyyətdə çoxlu sərvət əldə etməkdən ötrü öz 
inancından dolayı yalan danışmır, kiminsə haqqına girmir və beləliklə, öz fəaliyyət azadlığını özü 
məhdudlaşdırır. Müsəlman oğurluq, fırıldaqçılıq, israfçılıq və ya tamahkarlıq etmir, çünki, onun 
əsas məqsədi sadəcə maddi nemətlər yox, daha yüksək şeylər əldə etmək - Allahın razılığını 
qazanmaqdır.
b-obyektiv məhdudlaşdırma: bu məhdudlaşdırma, bir xarici gücün (dövlətin) təsiri ilə baş 
verir. Bu güc, fərdin və firmaların sosial davranışını müəyyən edir və tənzimləyir.