Mövzu İqtisad elmi yaranana qədərki iqtisadi fikirlər

игтисад елминин тарихиндя илк игтисадчы олмушдур. 
Qulları danışan və çevik əmək aləti hesab edən Aristotel, onları mülkiyyət obyekti sayırdı. 
Aristotel qulu gəlir gətirən əmlak hesalb edirdi. Nemətdən istifadə olunması üsulunu tədqiq edən 
Aristotel əmtəənin iki tərəfini - istehlak və mübadilə dəyərini - təhlil edirdi. Aristotel iddia edirdi 
ki, pullar yalnız, sözsüz ki, onun üçün ədalətli olan, öz qiymətinə satıla bilər. Əgər kim isə borca 
pul verir və buna görə faiz alırsa, bu o deməkdir ki, pullar öz maya dəyərindən yüksək qiymətə 
satılır və borc götürən yalnız pulun qiymətini deyil, həm də ondan istifadə haqqını ödəyir. Əmtəə 
(yəni pul), mahiyyət etibarı ilə iki dəfə satılır, bu isə ədalətsizlikdir. 
Mübadilə qanunlarının mahiyyətini aşkarlamağa cəhd göstərən Aristotel qeyd edirdi ki, 
mübadilədə əmtəə dəyərlərinin bərabərləşməsi prosesi baş verir. Mübadilə prosesinin inkişafı ilə 
əlaqədar meydana gələn pulun mənşəyini təsadüfi saymır və qeyd edirdi ki, "ticarətin zəruriliyi ilə 
pul meydana gəlir". O göstərirdi ki, əgər əmtəələr pulla ölçülərsə, deməli, onlarda bir bərabərlik 
mövcuddur. Bu bərabərləşmənin ümumi bir əsasının olduğunu dərk edən Aristotel, onun 
mənbəyini tapa bilməsə də, lakin gələcəkdə mübadilədə əmtəə dəyərlərinin bərabərləşməsinin 
əsasının ictimai zəruri əməkdən ibarət olunması kəşfinin əsasını qoydu. 
Аристотел гейд едир ки, тижарят фяалиййятиндя юзцнц эюстярян сярвят топламаг мягсядя 
чатмагда щеч бир заман сон щядд олмур. Она эюря ки, бурада мягсяд щядсиз сярвят топламаг 
вя пула сащиб олмадан ибарятдир. Пул дювриййясиля мяшьул оланларын щамысы юз капиталларыны 
щядсиз дяряжядя артырмаьа чалышырлар. Она эюря дя Аристотел ири тижарятин вя сялямчилийин 
инкишафына гаршы чыхыр вя идеалы кичик якинчилик тясяррцфаты олур. Сонуnжуну тябии щесаб едир вя 
ону игтисадиййата аид едир. Аристотел цчцн игтисадиййат щяйат цчцн лазым олан немятлярин, 
истещлак дяйярляринин ялдя етмяк сянятидир (бажарыьыдыр) вя онун мягсяди тялябаты юдямякдир. 
Аристотел игтисадиййаты вя хрематистиканы бир-бириня гаршы гоймушдур. Игтисадиййатдан фяргли 
олараг хрематистика (“хрема” йунан сюзц олуб, мянасы ямлак, мцлк демякдир) пул 
формасында сярвят, варидат топламаг сянятидир. Онун мягсяди пул, капитал йыьмагдыр. 
Аристотел тижарят вя сялям капиталындан ибарят олан ямтяя-пул мцнасибятлярини ифадя едян бцтцн 
щадисяляри гейри-тябии адландырыр вя онлары хремaтиsтикайа аид едир. Хрематистикаya олдугcа 
мянфи мцнасибят бясляйир. Бунунла беля, Аристотел халис игтисадиййатын мцмкцн олмадыьыны вя 
игтисадиййатдан фасилясиз олараг хрематистика йарандыьыны да эюря билмишдир. 
Kiniklərin də qədim Yunan iqtisadi-fəlsəfi düşüncəsində xüsusi yeri vardır. Kiniklər 
dünyanın çətinliklərindən qurtulmağın əlacını avtarkiyada (özünü təcrid və müstəqil etmə) 
görürdülər. Avtarkiya insan ruhunun elə bir durumudur ki, tam özündə rahatlanıb, heç nədən asılı 
deyil, heç nə ilə maraqlanmır, heç nə ilə şirniklənmir. Kiniklər hesab edirdilər ki, ruhu yalnız belə 
avtarkiya durumuna çatmış adam müdrikdir və onu yaşamın (həyatın) heç bir dərdi dəbərtməz. 
Antisfen deyərdi: “Mən dəli olaram, ancaq bu dünyadan ləzzət almaram”. Nə üçün? Onun üçün 
ki, dünyadan ləzzət alan kimi dünyaya bağlanırsan, onun gərdişindən asılı qalırsan, dünya səni 
oyuncaq kimi atıb-tutur. Sinoplu Diogen çəlləkdə yaşayırdı. Kiniklər varı, şanı sevmirdilər.
Еллинизм дюврцнцн нцмайяндяси Епикур (б.е.я.342-270) хцсуси бир щяйат тярзини тяблиь 
едирди. О, щяр шейдя садя və аза гане олмаьы тяклиф едирdi, чцнки бу инсаны язаблардан азад 
едəcəkdi. Епикур инсан цчцн дцнйада фираванлыг васитяси олан мцлкиййятин рямзилийини 
ясасландырырды. О гейд едирди ки, бир чох инсанлар касыбчылыгдан горхараг, вар-дювлятя жан атыр 
вя бунун топланылмасы заманы ращатлыьындан мящрум олур, ятрафдакыларын щюрмятини итирир.