Mövzu İstehsal xərcələrinin, məhsul və xidmətlərin maya dəyərinin idarə edilməsi

Mövzu 7. İstehsal xərcələrinin, məhsul və xidmətlərin maya
dəyərinin idarə edilməsi


Plan:
1. İstehsal xərcləri və məhsulun maya dəyərinin mahiyyəti

2. 
   İstehsal xərclərinin təsnifləşdirilməsi
   
3. 
   Məhsulun maya dəyərinin göstəriciləri
   
4. 
   Maya dəyərinin idarə edilməsi
   
5. 
   Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması yolları
   

Ədəbiyyat:

1. 
   T. Hüseynov. Firmanın iqtisadiyyatı. Dərslik, Bakı, 2010
   
2. 
   T. Hüseynov. Müəssisənin iqtisadiyyatı. Dərslik. Bakı, 2005
   
3. 
   N.A.Vasilyeva, T.A.Mateuş, M.Q.Mironov «Müəssisənin iqtisadiyyatı» (tərcümə: dos.Ə.V.Hacıyev)
   
4. 
   Z. Abdullayev, Z.Bağırova. Müəssisənin iqtisadiyyatı. Dərslik. Bakı, 2003
   
5. 
   В.Д.Грибов, В.П.Грузинов. Экономика предприятия: Учебник. – М. ИНФРА-М, 2013
   
6. 
   Экономика, организация и управление на предприятии. Учебное пособие / А.В.Тычинский и др. Под ред. М.А.Борисовской. – Ростов н/Д: Феникс
   

Sual 1.
İstehsal xərcləri və məhsulun maya dəyərinin mahiyyəti
Bazar münasibətləri şəraitdində firma (müəssisə) mülkiyyətçidən ayrıldığından, əlahidələşdiyindən həm hüquqi, həm də iqtisadi cəhət­dən suverenlik qazanır və öz fəaliyyətini müstəqil surətdə həyata ke­çi­rir – planlaşdırır və idarə edir; qurduğu iqtisadi əlaqələr və idarə­et­mə sistemi istehsal firmasının yeri və rolunu daha da artırır və mü­rəkkəbləşdirir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində firmanın fəaliyyətinin əsas məqsədi, atributu onun gəlirli olması və rentabelli işləməsidir. Bu isə, əsasən, iki amildən – xərclərin səviyyəsindən və məhsulun qiymətindən bir­başa asılı olur. Hər hansı bir firmanın fəaliyyətinin əsas motivi isteh­lakçıların tələbatlarını ödəməklə məhsul satışından mak­si­mum mən­fəət əldə etmək, başqa sözlə, məhsulun satış qiyməti ilə onun isteh­sal və satışına çəkilən xərclərin məbləği arasındakı fərqi birin­cinin xey­rinə artır­maqdır. Bütün hallarda bu starteji məqsədin həyata keçiril­mə­si istehsal xərclərinin həcmi və səviyyəsi, həmçinin istehsal edilən məhsula olan tələbin həcmi və məhsulun qiyməti ilə məhdudlaşır. Çünki məhsulun istehsalına çəkilən xərclərin səviyyəsi mənfəətin küt­ləsini məhdudlaşdıran, tələb və təklifin nisbətinə, tarazılığına təsir edən əsas amillərdən biridir.
Bazarda azad və mükəmməl rəqabətin möv­cudluğu şəraitində qiymətin səviyyəsi istehsalçıların (satıcı­la­rın) və istehlakçıların (alı­cıların) istək və iradəsindən asılı olmayaraq tələblə təklif ara­sındakı nis­bət əsasında müəyyən edilir. Deməli, belə bir şəraitdə firmanın mənfəətinin artırılmasına yalnız istehsal xərclərini azaltmaq yolu ilə nail olmaq olar.
İstehsal firması özünün fəaliyyəti prosesində əsas və dövriyyə fond­larının satın alınması, məhsul istehsalı və onun satılması, kollek­tivin sosial inkişafı və s. məqsədi ilə xərclər çəkir. Şübhəsizdir ki, bu xərclərin tərkibində məhz məh­sul istehsalına çəkilən xərclər ən yük­sək paya, xüsusi çəkiyə malikdir.