MüƏLLİFDƏN

«Və əmməl ğulamu fəkanə kafirən və kanə əbəvahu muminin»
(Oğlana gəldikdə isə, onun ata-anası mömin kimsələr idi). 
«Fə 
innəllahə min bədi ikrahihinnə ləhunnə ğəfərun rəhim»
(Kim 
cariyələri zinakarlığa məcbur edərsə, [bilsin ki,] onların bu 
məcburiyyətindən sonra, əlbəttə, Allah [zinakarlığa vadar olanları] 
bağışlayar və rəhm edər). 
Belə ki, birinci ayəyə [ehtiyac duyulmadığı bir halda] «unsa – 
dişi», ikinci ayəyə «kafirən – kafir» və «kanə – oldu, idi», üçüncü 
ayəyə isə «ləhunnə – həqiqət o cariyələrə, qadınlara» ifadələri əlavə 
olunmuşdur. 
Cavab:
beşinci nəzəriyyədə yeddi oxunuş səbkisinə verilən 
izahatların xülasəsi bundan ibarət idi. Bu nəzəriyyəni də bir neçə 
səbəbdən əsassız hesab etmək olar. 
1. Yeddi oxunuş səbkisini belə bir tərzdə mənalandırmağın heç 
bir məna və məfhumu yoxdur. Ümumiyyətlə, adları çəkilən 
şəxslərin qiraətdə mövcud olan ixtilaflardan əsla məlumatları 
olmamışdır. 
2. İxtilafa səbəb olan amillərdən biri də, ayələrin mənalarının 
dəyişilib-dəyişilməməsidir. Bir haldakı biz, bu iki müxtəlif amili 
eyni şey hesab etməməliyik. Çünki, dəyişilən yalnız kəlmənin zahiri 
formasıdır – istər məna dəyişilsin, istərsə də dəyişilməsin – belə 
olduqda qiraətdə heç bir dəyişiklik baş verməyəcəkdir. Çünki, 
qiraətin əvəz olunmasına səbəb məna deyil, kəlmələrin yazılış 
formasıdır. 
Bu səbəbdən də iki qismə bölünən qiraəti eyni hesab etməliyik və 
belə olduqda qiraət səbkilərinin sayı yeddi deyil, altı 
göstərilməlidir. 

---

179 
3. «Təlhin» kəlməsinin «təlin» və «nənşizu» sözünün «nənşuru» 
kimi oxunması ixtilafa səbəb olan digər amillərdən hesab olunur. 
Göründüyü kimi, hər iki ifadədə hərflər dəyişilməklə «ha» hərfinin 
«ayn» hərfilə, «təlhin» sözünün «təlinlə», «za» hərfinin «ra» hərfilə 
və «nunşizuha» kəlməsinin «nunşiruha» ilə əvəz olunması qiraətdə 
müəyyən dəyişikliklər yaradır. Göründüyü kimi, fərq yalnız 
qiraətdə nəzərə çarpır və bu səbəbdən də bu iki fərqliliyi eyni hesab 
etməməliyik. Çünki, daha çox əhəmiyyət kəsb edən yazılış deyil, 
qiraətdir. 
4. Nəql olunmuş rəvayətlərdən məlum olur ki, Quran yalnız bir 
səbkidə nazil olmuşdur. Lakin, sonralar Peyğəmbərin (s) xahişi 
nəticəsində onların sayı yeddiyə çatdırılmışdır. 
Məlum olduğu kimi, Quranın bir səbkidə nazil olması bu kimi 
ixtilafların yaranmasına səbəb ola bilməzdi. Belə bir halda yeddi 
oxunuş səbki deyildikdə, qiraətdə yaranmış yeddi ixtilafı nəzərdə 
tutmaq nə dərəcədə düzgün olardı? 
5. Qurani-kərimin əksər ayələri qarilər tərəfindən eyni səbkidə 
tilavət olunur. Qiraətdə nəzərə çarpan fərqləri nəzərə aldıqda isə 
yeddi deyil, səkkiz üslub haqqında danışmalıyıq.
6. Əmr və digər ravilərin nəql etdikləri rəvayətlərdən belə məlum 
olur ki, qarilər arasında mövcud olan ixtilaflar yalnız kəlmələrin 
tələffüzündə olmuşdur və bu ixtilaflar yeddi qiraət üsulunun
yalnız birini təşkil edir. Lakin Peyğəmbər (s) heç vaxt bu kimi 
ixtilafların aradan qaldırılması üçün qiraətlərin iki, üç və sonra 
yeddi səbkiyə çatdırılmasına ehtiyac duymamışdır. Ümumiyyətlə, 
qiraətlərin Cəbrailin vasitəsilə iki, üç və nəhayət yeddi üsluba qədər 
artırılmasını yaranmış ixtilaflar ilə əlaqələndirmək olarmı?! 
Cəzairi nəhayət bir qədər orta mövqe tutaraq bu barədə 
demişdir: Yeddi qiraət səbki barəsində bir çox nəzəriyyələr irəli 
sürülmüşdür ki, onların əksəriyyəti tamamilə yanlış və əsassızdır. 
Sanki bu nəzəriyyənin tərəfdarları Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş 
«Quran yeddi səbkidə nazil olmuşdur» hədisindən əsla agah 
deyillər. 
(Tibyan 59-cu səh).

---

180