MüƏLLİFDƏN

«Onlara de ki: Mən onu öz başına [istədiyim kimi] dəyişə 
bilmərəm. Mən ancaq mənə gələn vəhyə tabe oluram». 
Bu əmrdən sonra o həzrət bu kimi dəyişikliklərə yol verə 
bilərdimi?! 
Rəvayətlərdən birində deyilir: Peyğəmbərin (s) Bərra ibni Azibə 
öyrətdiyi duaların birində belə bir ifadə var idi: «Və nəbiyyukəlləzi 
ərsəltə». Bərra burada «nəbi» kəlməsini «rəsul» sözü ilə əvəz edir. 
Bu sözlər məna baxımından bir-biri ilə o qədər də fərqli olmamasına 
baxmayaraq, Peyğəmbər (s) belə bir dəyişikliyin aparılmasını ona 
qadağan edir. 
(Tibyan 58-ci səh.). 
Şəxsən özü təlim etdiyi bir duanın mətninin əvəz olunmasına bu 
qədər diqqətli olan bir peyğəmbər, Allah tərəfindən nazil olmuş və 
qiyamət gününədək toxunulmaz qalacağına vədə verilən Quran 
ifadələrini bir-biri ilə əvəz edə bilərdimi?! Peyğəmbərin (s) Quranı 
yeddi səbkidə oxumasını iddia edən şəxslər isə, ilk növbədə bu 
iddianı sübuta yetirməli və nümunə olaraq bir neçə mətləbə işarə 
etməlidirlər. Həqiqətən əgər belə bir qiraət üsulu mövcud olsaydı, 

---

173 
bu günə qədər mütləq qorunub saxlanılardı. Qurani-kərimdə bu 
haqda deyilir: 
«Şübhəsiz ki, Quranı biz nazil etdik və sözsüz ki, Biz də onu [hər 
cür təhrif və təbdildən, artırıb azalmadan] qoruyub saxlayacağıq.» 
(Hicr-9). 
2. Rəvayətlərdən belə məlum olur ki, Quranın müxtəlif 
səbkilərdə qiraət olunmasının əsas səbəbi, onun bir səbkidə 
oxunmasının müsəlmanlar üçün olduqca çətin olması olmuşdur. 
Qiraətin asanlaşması məqsədilə Peyğəməbrin (s) xahişi ilə onların 
sayı yeddiyə çatdırılır. Lakin təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır 
ki, qiraətlərin çoxalması nəinki müsəlmanların xeyrinə olmamış, 
hətta ixtilaf və ayrı-seçkiliyin yaranmasına da səbəb olmuşdur. Belə 
ki, onlardan bəziləri digərlərini fərqli qiraətlərinə görə küfrdə 
ittiham etmişlər. Bu səbəbdən də xəlifə Osman, Quranın orjinal 
nüsxəsindən istifadə etməyi və digər nüsxələrin yandırılmasını əmr 
edir. 
Buradan bir neçə nəticəyə gələ bilərik. 
1. Quranın müxtəlif səbkilərdə oxunması müsəlman ümmətinə 
ağır nəticələr verdi və bu böhran Osmanın xilafəti dövründə daha 
aşkar şəkildə zahir oldu. 
Belə bir halda biz, qiraətlərin artırılmasına və bunun həyata 
keçməsinə dəlalət edən rəvayətlərin mötəbərliyinə istinad edə 
bilmərik. Bir haldakı bu məzmunda nəql olunmuş digər 
rəvayətlərdə Peyğəmbərin (s) qiraətlərdə mövcud olan ixtilaflara 
qarşı çıxması və hətta bəzi hallarda qəzəbləndiyinin də şahidi 
oluruq. Ötən fəsillərdə bu mətləbə dəlalət edən bir neçə rəvayəti 
nəzərdən keçirdik, növbəti fəsillərdəbu mövzuya bir daha 
qayıdacağıq. 
2. Müsəlmanların Quranı yalnız bir səbkidə qiraət etməyə qadir 
olmamalarına gəldikdə isə, bu tamamilə yanlış və əsassız bir 
dəlildir. Çünki, islamı qəbul etmiş ilk şəxslər milliyyətcə ərəb olmuş 
və Quranın orjinal nüsxəsini tələffüz etmək onlar üçün heç də çətin 
olmamışdır. Hətta Osmanın xilafəti dövründə belə, milliyyətcə ərəb 
olmayan ətraf məntəqələrin islamı qəbul etmiş sakinləri də belə bir 
çətinliklə üzləşməmişlər. 

---

174 
3. Rəvayətlərdən belə məlum olur ki, Osmanın xilafəti dövründə 
meydana gəlmiş böhran Peyğəmbərin (s) zamanında da mövcud 
olmuşdur. Lakin o həzrət hüzurunda Quran oxuyan hər bir qarinin 
özünəməxsus səbkisini təsdiq etmiş və bu ixtilafın müsəlmanlar 
üçün rəhmət və böyük nemət olduğunu bildirmişdir. Bu halda 
müsəlmanlar hansı səbəblər üzündən Peyğəmbərin (s) izn verdiyi 
bir şeyi Osmanın xilafəti dövründə qadağan etmişlər. 
Yoxsa, xəlifə müsəlmanların çətinliklərini Peyğəmbərdən (s) 
daha yaxşı dərk edir və bu məsələləri o həzrətdən daha mükəmməl 
bilirdi?.. 
Bu kimi dəlillərin əsassız olduğu o qədər asanlıqla sübuta 
yetirilir ki, artıq heç bir əlavə dəlilə ehtiyac duyulmur. Hətta Süyuti 
və sünnü məzhəbinin fəal davamçılarından olan tanınmış nəhv 
mütəxəssisi Hafiz Cəmaləddin də, son illər bu kimi rəvayətlərin 
həqiqətdən uzaq olduğunu etiraf etmişlər. 
(Tibyan 61-ci səh). 
Rəvayətlərin batil və əsassız olması tamamilə göz qabağındadır 
və onların qondarma olmasına şübhə yoxdur.