Müəllim: Xəlilova T. R. Fbk: Dəmirova A.Ə. Baki 2021 Plan

Marjinal şəxsiyyət anlayışı 1920-ci illərin ikinci yarısında amerikalı sosioloq Robert Park (1864-1944) tərəfindən elmi dövriyyəyə buraxılmışdır. Bu, elə bir şəxsiyyət növüdür ki, hər hansı bir sosial qrup və toplumla münasibətdə sərhədli mövqeyə malikdir. Marjinal şəxsiyyət mədəniyyətlərin qovşağında yerləşir. Müxtəlif mədəni standartları özündə ehtiva edərək, “mədəni hibrid” halını alır, diskomfort hiss edir və əksər hallarda kənar davranışlar sərgiləyir. Bu növ hər şeydən əvvəl miqrasiya proseslərinin və sərt urbanizasiyanın məhsuludur.

Florian Znanetski ictimai şəxsiyyətin sosioloji nəzəriyyəsini yaradarkən yazmışdır: «Aydındır ki, normal və sağlam orqanizm insanın mədəni həyatının şərtidir. Bioloji cəhətlərdə oxşar orqanizmləri olan adamlar böyüdükləri sivilizasiyadan, bu sivilizasiyaya daxil olduqları üsullardan və ifa etdikləri ictimai rollardan asılı olaraq mədəni şəxsiyyətlər kimi bir-birilərindən ən yüksək dərəcədə fərqlənə bilərlər».

Florian Znanetski ictimai şəxsiyyətin sosioloji nəzəriyyəsini yaradarkən yazmışdır: «Aydındır ki, normal və sağlam orqanizm insanın mədəni həyatının şərtidir. Bioloji cəhətlərdə oxşar orqanizmləri olan adamlar böyüdükləri sivilizasiyadan, bu sivilizasiyaya daxil olduqları üsullardan və ifa etdikləri ictimai rollardan asılı olaraq mədəni şəxsiyyətlər kimi bir-birilərindən ən yüksək dərəcədə fərqlənə bilərlər».

Z.Freyd şəxsiyyətin psixoanaliz konsepsiyasını yaratmışdır. Onun konsepsiyasına görə insanın şəxsiyyəti üç sistemdən ibarətdir. Birincisi, id (o) adlandırılan sistemdə dərk edilməyən instinktiv meyllər üstünlük təşkil edir; ikinci, (mən) adlanan sistem şəxsiyyətin qavrayışı, duyğusu, təfəkkürü, yaddaşından ibarətdir. Bunlar şəxsiyyətin kortəbii qüvvələrinə nəzarət edir. Üçüncüsü, (fövqəl mən) davranış normalarından və vicdandan ibarət olub birinci və ikinci üzərində nəzarət edir. Nəzarətdə sivilizasiya, əxlaq, vicdan mühüm rol oynayır. Z.Freydin nəzəriyyəsinə görə, ailədən başlayaraq bütün sosial təsisatlar - sıxışdırma vasitələri bu və ya digər şəkildə insanın sərbəstliyini, onun arzu və istəklərini boğmaq üçün normativ prinsiplər hazırlayır