səhifə 65/77 tarix 07.05.2018 ölçüsü 11,53 Mb. #50120
Bu səhifədəki naviqasiya: (Al/götürü İmran / 83) "Yaxşı onlar Allahın dinind ən başqasınımı axtarırlar... ONA təslim (Al/götürü İmran / 84) "D ə ki: "Biz Allaha, bizə endirilənə... "Kim İslamdan başqa bir din axtarsa, əsla ondan qəbul edilməz." AYƏLƏR İN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ "Han ı Allah peyğ əmbərlərin müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə kitab və hikmət versəm..." (c. 2, s. 47, Beyrut "Qətiliklə Rəsulullaha iman edəcəksiniz və Əmr-ül [YUXARI İMRAN SURƏSİ ( 1-120. Ayələr) İÇİNDƏKİLƏR 81- Han ı Allah peyğ gəlirsə, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi olacaqs ınız." əsdiq etdik." demişlər idi də; "Elə isə şahid olun, mən də sizinlə birlikdə şahid olanlardanım." demişdi. 82- Art göylərdə və yerdə hər kim varsa, istəsə də, istəyəsə də, ONA təslim olmuşdur və ONA çeviriləcəklər. ə pey ğ əmbərlərə Rəblərindən verilənlərə iman etdik. Onlardan heç biri aras ında ayrılıq O, axirətdə də itkiyə u ğrayanlardandır. AYƏLƏR İN ŞƏRHİ (Al/götürü İmran / 82) "Artıq kim bundan sonra üz çevirs ə..." ifadəsi, yuxar ıda sözü
edilən müqaviləs(n)i gücləndirmə məqsədinə istiqamətlidir. Mənas(n) ı da son d ərəcə
aç ıqdır.
(Al/götürü İmran / 83) "Yaxşı onlar Allahın dinind ən başqasınımı axtarırlar?... ONA təslim
olmuşdur." Bu ayə pey ğ əmbərlərdən al ınan müqavil ələ əlaqədar izahat ı
ehtiva edən əvvəlki ayənin bir detal ı mövqesind ədir. Bu səbəbdən ayəs(n)i
bu şəkildə şərh etmək laz ımdır: "Madam ki Allahın dini birdir, madam ki
uca Allah bu tək dinə söykənən olaraq pey ğ əmbərlərdən və
ümmətlərindən qəti söz al/götürmüşdür, madam ki əvvəl gələn pey ğ əmbərlər
və ümmətləri sonra gələn elçisi müjdələməklə, onun gətirdiyi
mesaja inanmaqla, onu təsdiq etməklə öhdəçiliklidirlər, bu
Əhli Kitab birlikləri səni inkar etməklə nəyi məqsəd qoyurlar? Vəziyyətlərinə
bax ılsa, dini axtarır görürl ər. Yaxşı onlar, Allahın biricik
dini olan İslamdan başqasınımı axtarırlar? Bu s əbəbləmi səni
təsdiq etmirlər, İslam dinin ə ba ğlanmırlar? Halbuki İslama sa-
r ılmaları lazım idi. Çünki İslam, insanın fitr ətinə, özdo ğasına söyk ənən
olaraq şəkillənən dindir. Onsuz da/zatən dinin belə olmas ı lazımdır. Bunun
dəlili
budur: Göylərdə və yerdə olan a ğıl v ə şüur sahibi
varl ıqlar, yaranma m əzmununda Allaha təslim olmuşlar. Bu səbəbdən
qanunuma məzmununda da ONA təslim olmalar ı bir z ərurətdir.
"Halbuki göylərdə və yerdə hər kim varsa , istəsə də, istəyəsə də, ONA
təslim olmuşdur." Göylərdə və yerdə olan hər kəsi, bu vaxt
Müsəlman olmad ıqları ifad ə edilən Əhli Kitab ı əhatə edən bu İslam,
"təslim olmuşdur" hərəkətinin keçmişdə reallaşmış bir mənas(n) ı ifad ə
edən keçmiş bir hərəkət olmas ı s əbəbindən, Allah ın əmrinə istiqamətli varoluşsal
təslim olmas ı ifad ə etməkdədir, qulluq qəsdi daşıyan boyun
e ğiş m ənas ındakı İslamı deyil. Bu m ənas(n) ı, "ist əsə də, istəyəsə
də." sözü dəstəkləməkdə ya da sübut etməkdədir.
Buna görə, "ONA təslim olmuşdur." ifadəsi, medlul və
Al/götürü İmran Sur əsi 1-6 ...............................................................................................273
müsebbep ad ına d əlil və səbəbin zikredilişiyle kifayətlənilməsinə ba ğlı
bir nümunədir. Bu vəziyyətdə ifadənin semantik bucaql ımı
belə olar:
Yoxsa onlar İslamdan başqa bir dinmi axtarırlar? Halbuki İslam Allahın
dinidir. Çünki göylərdə və yerdə olan hər kəs ONA təslim
olmuşdur, ONun əmrinə boyun əymişdir. Əgər buna raz ı olsalar,
boyun əymələri könüllü olaraq reallaşmış olar. Əgər Allah ın
dilədiyini istəməzlərsə, başqasını tələb etsələr, yenə də onlar ın
haqq ında ONun əmri etibarl ı olacaq, ONun dediyi reallaşacaq;
həm də istəmədikləri halda.
Buradan ayd ın olur ki, "ist əsə də, istəyəsə də." ifadəsinin
orijinal ındakı "vav" bağlayıcıs(n)ı, iki v əziyyəti bir-birindən ay ırma m əqsədinə
istiqamətlidir. Bu səbəbdən "istəmək"dən məqsəd, onlar ın uca Allahın
özləriylə əlaqədar olaraq iradə etdiyi sevdikləri şeylərə raz ılıq
göstərmələri vəziyyəti, "istəməmək"dən də məqsəd , ölüm, yoxsulluq
və xəstəlik kimi uca Allah ın özl əriylə əlaqədar olaraq iradə et/ət-
ti ği sevm ədikləri şeylərdən məmnun olmamalar ı v əziyyətidir.
"Və ONA çeviriləcəklər." Bu da, İslamın din olaraq m ənimsənməsinin
bir başqa tələb edici səbəbidir. Çünki onlar, geçek
Mövlalar ı olan Allaha çeviril əcəklər, küfrlərinin və şirklərinin
özlərini sürüdüyü şeylərə deyil.
(Al/götürü İmran / 84) "D ə ki: "Biz Allaha, bizə endirilənə... iman etdik." ayəs(n)i, pey ğ əmbərimizdən və digər pey ğ əmbərlərdən al ınan müqavil əyə söykənən olaraq
ona yönəldilən bir əmri ifadə etməkdədir. Ondan, özü və ümmətindən
inanlar ad ına; "Biz Allaha, biz ə endirilənə... iman etdik."
deməsi istənməkdədir.
Az əvvəl işarə etdiyimiz kimi, bu da söz mövzusu müqavilənin həm
pey ğ əmbərlərdən, həm də onlar ın ümm ətlərindən al ındığına bağlı
bir dəlil xüsusiyyətindədir.
"... İbrahim, İsmayıl, İshak, Yaqub v ə nəvələrə endirilənə..." Burada
adlar ı zikr edil ənlər, İbrahim soyundan g ələn pey ğ əmbərlərdir.
Ayədən, "nəvələr"lə nəzərdə tutulanlar ın, Yaqubun soyundan gel ən
pey ğ əmbərlər və ya Davud, Süleyman, Yunus, Eyub və digərləri kimi
274........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
İsrailoğulları q əbilələrindən olan pey ğ əmbərlər oldu ğuna bağlı bir
bilvasitə işarə qəbul etmək mümkündür.
"Və pey ğ əmbərlərə Rəblərindən verilənlərə..." ifadəsi, cümlə içində
şərhi ümumiləşdirmək məqsədiylə iştirak etməkdədir. Məqsəd,
Adəm və Nuh kimi digər pey ğ əmbərləri də əhatə içinə al/götürməkdir.
Sonra da; "Onlardan heç biri aras ında ayrılıq güdm ərik. Və biz
ONA təslim olmuşlarıq." ifadəsiylə bütünü bir qiymətləndirmə alt ına
toplan ır.
"Kim İslamdan başqa bir din axtarsa, əsla ondan qəbul edilməz."
ifadəsi, al ınan müqavil ənin əhatə sahəsinin xaricində qalan yanaşmanın
mənfilənməsini məqsəd qoymaqdad ır. Bu s əbəbdən müqavilənin gərəklərini
yerinə yetirmənin zəruriliyi vur ğulanmaqdadır.
AYƏLƏR İN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ
Mecma-ul Bəyan adl ı əsərdə, Əmr-ül Möminindən (ə.s) belə
rəvayət edilər: "Uca Allah, bizim Pey ğ əmbərimizdən əvvəl, bütün
pey ğ əmbərlərdən qəti söz al/götürdü ki, onun gəlişini və xüsusiyyətlərini
ümmətlərinə xəbər versinlər, onu müjdələsinlər, onu təsdiq etmələrini
əmr etsinlər." (c. 1, s. 468, Tahran nəşr/təzyiqi)
et-Dürr-ül Mensur adl ı əsərdə, İbni C ərir, Əli b. Əbi Talibdən
(r.ə) rəvayət edər: "Uca Allah Adəmdən indiyə qədər göndərdiyi
bütün pey ğ əmbərlərdən Hz. Məhəmməd (s. a. a) haqq ında q əti
söz al/götürmüşdür. Əgər onun göndərilişi əsnas ında yaşayırlarsa, q ətiliklə
ona inanacaqlar, ona kömək edəcəklər, ona inanma ğı əmr edəcək
və qövmlərindən bu barədə söz al/götürəcəklər." Hz. Əli bunlar ı
söylədikdən sonra bu ayəs(n)i oxudu: "Han ı Allah peyğ əmbərlərin
müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə kitab və hikmət versəm..." (c. 2, s. 47, Beyrut
nəşr/təzyiqi)
Yuxar ıda yer verdiyimiz iki r əvayət, daha əvvəl də işarə edildiyi
kimi, ayənin ləfzinin və ax ışının d əlalət etdiyi xüsusu ümumiyyətlə
aç ıqlamaqdadırlar.
Al/götürü İmran Sur əsi 1-6 ...............................................................................................275
Mecma-ul Bəyan və əl-Cevami adl ı əsərlərdə İmam C əfər Sadi ğin
(ə.s) ayənin mənas ıyla əlaqədar olaraq belə buyurdu ğu r əvayət
edilər: "Han ı Allah, peyğ əmbərlərin ümmətlərindən müqavilə al/götürmüşdü.
Hər ümmətdən pey ğ əmbərini təsdiq etmək, onun gətirdiyi dinə
görə əməl etmək üzrə söz al/götürmüşdü. Ancaq onlar verdikləri sözlərini
tutmad ılar; peyğ əmbərlərinin şəriətlərinin bir çoxunu tərk etdilər,
bir çoxunu da təhrif etdilər." (Mecma-ul Bəyan, c. 2, s. 468, Tahran nəşr/təzyiqi)
Rəvayətdə haqq ında danışılan xüsus, ay ənin uy ğunlaşdırıla bil əcəyi mövzulardan
birinə təmas etmə şəklindədir. Bu səbəbdən, ayənin həm pey ğ əmbərləri,
həm də ümmətlərini əhatə edən ümumilikdə olmas ıyla
ziddiyyət təşkil etməz.
Yenə Mecma-ul Bəyan adl ı əsərdə, Əmr-ül Mömininin, "Bunu
təsdiq etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüzmü?" ifadəsiylə əlaqədar
olaraq belə buyurdu ğu r əvayət edilər: "Yəni, "Bunu təsdiq etdinizmi?
Və buna ba ğlı olaraq ümm ətlərinizdən söz al/götürdünüzmü?" Pey ğ əmbərlər
və ümmətləri dedilər ki: "Təsdiq etməmizi əmr etdiyin şeyi
təsdiq etdik." Allah buyurdu ki: "Bu barədə ümmətləriniz üzərində
şahid olun. Mən də sizinlə birlikdə, sizin və ümmətlərinizin üzərində
şahidim." (c. 2, s. 468)
et-Dürr-ül Mensur adl ı əsərdə, İbni C ərir, Əli b. Əbu Talibin,
"Elə isə şahid olun..." deyə başlayan ifadəylə əlaqədar olaraq belə
buyurdu ğunu r əvayət edər: "Uca Allah buyurur ki: "Bu barədə
ümmətləriniz üzərində şahid olun. Mən də sizinlə birlikdə sizin və
onlar ın üz ərində şahidim. Ey Məhəmməd, bütün ümmətlər içində ,
bu əhddən sonra, kim səndən üz çevirsə, işdə onlar fasiqlərdir,
küfr içində haqqa baş qaldıranlardır." (c. 2, s. 48, Beyrut nəşr/təzyiqi)
Biz, daha əvvəl, rəvayətin mənas ının hansı xüsusa istiqam ətli
oldu ğunu ifad ə etdik.
Təfsir-ul Qummuda İmam Sadiğin ( ə.s) belə buyurdu ğu r əvayət
edilər: "Uca Allah, zerr aləmində onlara belə demişdi: "Bunu
təsdiq etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüzmü?" Onlar da; "Təsdiq
etdik." demişlər idi. Bunun üzərinə Allah mələklərə; "Şahid olun."
276........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
demişdi." (c. 2, s. 107, Qum nəşr/təzyiqi)
Mən deyərəm ki: Belə bir nəticə, daha əvvəl də işarə edildiyi kimi,
ayənin zahirindən ilk etapda qəbul edilməsə də ayə tamamilə belə
bir şərhə ba ğlı deyil.
et-Dürr-ül Mensur adl ı əsərdə, "Kim İslamdan başqa bir din
axtarsa..." ayəsiylə əlaqədar olaraq Əhməd və Taberaninin (el-Evsatda)
Əbu Hureyrdən belə rəvayət etdikləri yaz ılar: "R əsulullah (s. a. a)
buyurdu ki: "Qiyamət günü əməllər bir-bir gəlir. Namaz gəlir deyər ki:
"Ya Rəbbi, mən namaz ım." Allah dey ər ki: "Sən xeyr üzrəsən." Sədəqə
gəlir və deyər ki: "Ya Rəbbi, mən sədəqəyəm." Allah; "Sən xeyr
üzrəsən." deyər. Sonra oruc gəlir və deyər ki: "Mən orucum." Allah;
"Sən xeyr üzrəsən." deyər. Sonra bütün əməllər gəlir və Allah hər
birinə; "Sən xeyr üzrəsən." deyər. Sonunda İslam g əlir və deyər ki:
"Rəbbim, sən Salamsan, mən də İslamım." Bunun üz ərinə Allah
deyər ki: "Sən xeyr üzrəsən. Bu gün səninlə al/götürər və səninlə verərəm."
Allah kitab ında bel ə buyurmuşdur: "Kim İslamdan başqa bir din
axtarsa, əsla ondan qəbul edilməz. O, axirətdə də itkiyə u ğrayanlardandır."
(c. 2, s. 48, Beyrut nəşr/təzyiqi)
et/ət-Tövhid adl ı əsərdə (s. 46, h: 7) və Təfsir-ul Ayyaşidə (c. 1, s. 182,
h: 78), ayələ əlaqədar olaraq İmam Sadiqd ən (ə.s) belə rəvayət edilər:
"Burada nəzərdə tutulan, onlar ın uca Allahı birlemeleri, t əkliyini təsdiq
etmələridir."
Mən deyərəm ki: Allah ı birl əmə (tövhid), Allah ın qullarından ist ədiyi
hər şeydə ONA təslim olma ğı t ələb edir. Bu səbəbdən ayələ əlaqədar
bu mənaland ırma da, ş ərh hissəsində zikr etdiyimiz anlama
dönmüş olur. Əgər bununla s ırf şiryin m ənfilənməsi nəzərdə tutulmuşsa,
o zaman ayədə keçən "istəyə" və "istəməmə", qocas(n) ı
və zəruri yol göstəriciliyi ifadə etmiş olarlar.
Bil ki: Ayyaşi (c. 1, s. 181, h: 76) və Qummu (c. 1, s. 106) təfsirlərində
və başqa yerlərdə köçürülən digər bəzi rəvayətlərdə, "Han ı Allah
pey ğ əmbərlərin müqaviləsini al/götürmüşdü..." ayəsiylə əlaqədar olaraq deyilir
ki: "Qətiliklə Rəsulullaha iman edəcəksiniz və Əmr-ül
Al/götürü İmran Sur əsi 1-6 ...............................................................................................277
Mömininə kömək edəcəksiniz."
Ayd ın olduğu q ədəriylə bu rəvayətlərdə, "ona iman edəcəksiniz"
ifadəsindəki əvəzlik Rəsulullaha, "ona köməkçi olacaqs ınız" ifad əsindəki
əvəzlik də Əmr-ül Mömininə çevirilərək ayə təfsir
edilmişdir. Lakin ayənin ləfzindən buna ba ğlı bir d əlil qəbul etmək
mümkün deyil.
Ancaq bu çərçivədə Ayyaşi, Salam b. Müstenirdən belə rəvayət
edər: " İmam Sadiq ( ə.s) buyurdu ki: "Onlar özlərini, elə bir
adla adland ırmışlar ki, uca Allah Əli b. Əbi Talibd ən başqasını
onunla adland ırmamışdır v ə onun şərhinin zaman ı da g əlməmişdir."
Dedim ki: "Sənə fəda olum, şərhinin vaxt ı n ə zamand ır?"
Buyurdu ki: "Onun şərhinin zaman ı g əlincə, Allah bütün pey ğ əmbərləri
və möminləri onun qarşısında yığacaq və onlar ona kömək
edəcəklər. Bu, bu ayədən ç ıxan bir n əticədir: "Han ı Allah peyğ əmbərlərin
müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə kitab və hikmət versəm... mən
də sizinlər birlikdə şahid olanlardanım." (c. 1, s. 181, h: 77, Tahran nəşr/təzyiqi)
Bu rəvayət göz qarşısında saxlanılsa, yuxarıda işarə etdiyimiz
problemin həlli asanlaşar. Çünki bu problem, ancaq söz
mövzusu rəvayətlərin təfsir şəklində qəbul edilməsi vəziyyətində ortaya
ç ıxar. Ş ərh şəklində qəbul edilməsi vəziyyətində söz mövzusu olmaz.
Çünki şərh, daha əvvəl "Sənə kitab ı endir ən Odur..." (Al/götürü İmran, 7)
ayəsini təfsir edərkən ifadə etdiyimiz kimi, məna növündən olmay ıb
laf ızla əlaqəli deyil.
278........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
-------------------------
[YUXARI GIT ]
əl-Mizan Təfsiri
Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABA İ(r.a )
Dəri: 3
AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ
( 1-120. Ayələr)
İÇİNDƏKİLƏR
81- Han ı Allah peyğ əmbərlərin müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə kitab və
hikmət versəm, sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən bir elçi
gəlirsə, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi olacaqs ınız."
Demişdi ki: "Bunu təsdiq etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüz
m ı?" Onlar; "T əsdiq etdik." demişlər idi də; "Elə isə şahid olun,
mən də sizinlə birlikdə şahid olanlardanım." demişdi.
82- Art ıq kim bundan sonra üz çevirs ə, işdə onlar fasiqlərdir.
83- Yaxşı onlar Allahın dinindən başqasınımı axtarırlar? Halbuki
göylərdə və yerdə hər kim varsa, istəsə də, istəyəsə də, ONA təslim
olmuşdur və ONA çeviriləcəklər.
84- De ki: "Biz Allaha, bizə endirilənə, İbrahim, İsmayıl, İshak,
Yaqub və nəvələrə endirilənə, Musaya, İsaya v ə pey ğ əmbərlərə
Rəblərindən verilənlərə iman etdik. Onlardan heç biri aras ında ayrılıq
güdmərik. Və biz ONA təslim olmuşlarıq."
85- Kim İslamdan başqa bir din axtarsa, əsla ondan qəbul edilməz.
O, axirətdə də itkiyə u ğrayanlardandır.
AYƏLƏR İN ŞƏRHİ
Bu ayələr, əvvəlki ayələrdən müstəqil, əlaqəsiz deyil.
Ayələrin ax ışı bir v ə davaml ıdır, birliyini qoruyaraq axmaqdadır.
Sanki uca Allah, Əhli Kitab ın, din v ə kitabla əlaqədar olaraq sahib
olduqlar ı m əlumata baxmayaraq azd ıqlarını, sözl əri qoyulduqlar ı m ənalar ın
xaricinə çəkib şərh etdiklərini, insanlar ın başını qarışdıraraq
haqq ı görm ələrinə mane olduqlar ını, peyğ əmbərlər aras ında
ayr ım etdikl ərini, Resulul-lah ın (s. a. a) peyğ əmbərliyinə işarə
edən ayələri inkar etdiklərini aç ıqladıqdan v ə bu vaxt Xristianlar ın
aç ıqca, Y əhudilərin də üstü ba ğlı bir ş əkildə iddia
etdikləri kimi- Musa və İsa ( ə.s) kimi bir pey ğ əmbərin Allah ı buraxıb
özünün və ya pey ğ əmbərlərdən və mələklərdən birinin Rəb əldə edilməsini
əmr etmiş olmasını mənfiləydikdən sonra, mənfiliyi
266........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
daha da gücləndirici bir ünsür olaraq onlara belə bir sual yönəltməkdədir:
Belə bir şey necə ola bilər? Halbuki Allah pey ğ əmbərlərdən
müqavilə al/götürmüşdür. Bu müqavilənin gərəyi olaraq onlar, özlərindən əvvəl
və sonra gələn hər pey ğ əmbərə inan ıb ona köm ək etmək məcburiyyətindədirlər.
Özlərindən əvvəlki bütün pey ğ əmbərləri təsdiq etməli,
özlərindən sonra gələcək olan pey ğ əmbərləri də müjdələməlidirlər.
Hz. İsanın Hz. Musanı v ə şəraitini təsdiq etməsi və Hz.
Məhəmmədin (s. a. a) gəlişini müjdələməsi kimi. Ayr ıca uca Allah,
bu mövzuda ümmətlərindən söz al/götürmələri və onlar üzərində şahidlik
etmələri barəsində də pey ğ əmbərlərdən müqavilə al/götürmüşdür.
Bu sual ı yön əltdikdən sonra da bunun, suverenliyi göyləri və
yeri örtən " İslam" olduğunu açıqlamışdır.
Sonra da elçisindən, könüldən itaət edərək bu müqaviləyə uy ğun g əlməsini
istəmişdir. Allaha inanmasını, heç bir ayrım etmədən özündən
əvvəl gələn bütün pey ğ əmbərlərə endirilənlərə iman etməsini,
uca Allaha təslim olmas ını, bunu özü v ə ümməti ad ına
etməsini əmr etmişdir. Bu, vasitəsisiz olaraq ondan və bilvasitə olaraq
də ümmətindən müqavilə al/götürməkdir. Bu xüsusu irəlidə aç ıqlayacağıq.
Dostları ilə paylaş: