Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

(5-9) BEYNӘLXALQ MӘDӘNİ-MAARİF TӘŞKİLATLARININ NÜMUNӘSİ

Indi də BMT-nin nəzdində elm, maarif və təhsil sahələrində fəaliyyət göstərən YUNESKO təşkilatı barəsində ümumi məlumatları diqqətinizə çatdırırıq.

YUNESKO, II Dünya Müharibəsi başa çatdıqdan bir neçə həftə sonra Londonda müttəfiq ölkələrin elm və təhsil nazirlərinin birgə yığıncağında bünövrəsi qoyulan beynəlxalq bir təşkilatdır. Onun əsasnaməsi 1945-ci ildə adı çəkilən konfransda hazırlanmış və bir il sonra YUNESKO rəsmi olaraq fəaliyyətə başlamışdı.

Bu təşkilatın təsis olunmasının əsas hədəfi, elm və təhsilin inkişafı yolu ilə beynəlmiləl sülh və təhlükəsizliyin, xalqlararası rabitələrin möhkəmləndirilməsi və beynəlxalq həmkarlığın bərqərar edilməsi kimi bəyan olunmuşdur. Sülh və əməkdaşlıq prinsiplərinin təbliği, ümumi rifahın təmini, təhsil almaq imkanını bütün insanlar üçün hazırlamaq, azad və sərbəst informasiya və fikir mübadiləsini bütün bəşər üçün təmin etmək və s. məsələlər YUNESKO-nun əsasını qoyanların diqqət mərkəzində olmuşdur.

Ona görə də, YUNESKO ədalət, sülh və insan hüquqlarının qorunması prinsiplərinin bərqərar olunması, mədəni-maarif və humanitar sahələrdə daha çox fəaliyyət göstərir. Elmi təhqiqatlar, ekoloji problemlərin həlli, milli-mədəni dəyərlərin inkişafının təşviqi, xalqların mədəni irsindən daha çox faydalanmaq, elm-təhsil sistemində yeni üsulların tətbiqi, azad informasiya şəbəkələrinin genişləndirilməsi, kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafı, ictimai və humanitar elmlərin yüksək səviyyəyə qaldırılması və s. məsələlər YUNESKO-nun fəaliyyətində əsas yer tutur.

YUNESKO həmçinin müəllimlərin yetişdirilməsi, təhsil proqramlarının hazırlanması və onların həyata keçirilməsi, təhsil ocaqlarının təkmilləşdirilməsi, okeanşünaslıq, sinoptika, geologiya, ekologiya və s. elmlərinin inkişaf etdirilməsi istiqamətində də çox mühüm işlər görməkdədir.

Humanitar və ictimai sahələrdə YUNESKO, insan hüquqları və demokratiyanın qorunması, ayrıseçkilik və ədalətsizliyin aradan qaldırılması, qadın və yeniyetmələrin vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına çalışır. YUNESKO-nun məşğul olduğu digər işlərdən biri kimi, bəşər sivilizasiyasının mədəni irsinin qorunmasını göstərmək olar. Dünyanın 100-dən artıq ölkəsində 400-ə qədər müxtəlif mərkəzlər məhz bu sahədə çalışırlar.

Rabitələrin inkişafı zəmnində, YUNESKO inkişaf etməkdə olan ölkələrə (IEOÖ) köməklik göstərməkdədir ki, bununla da həmin ölkələrin əhalisinin intelektual səviyyəsi yüksəlir və insanlar daha məlumatlı və azad fikirli olurlar. Bu təkşilat özünün müxtəlif sahələrdəki fəaliyyətlərini daha da genişləndirmək üçün 600-dən artıq qeyri-dövlət qurumları, habelə regional və ümumdünya təşkilatları ilə həmkarlıq edir.

1995-ci ilin statistik məlumatlarına görə YUNESKO BMT-yə üzv olan 183 ölkəni öz tərkibində birləşdirmişdir.

Üzv ölkələrdən təşkil olunan YUNESKO-nun ümumi konfransı hər iki ildə bir dəfə keçirilir və qurumun siyasəti, proqramları və büdcəsi barəsində qərarlar qəbul edilir. Ümumi konfrans tərəfindən seçilən və 51 üzvdən ibarət olan YUNESKO-nun icraedici heyəti hər il iki dəfə öz iclaslarını keçirir. Bu orqan qəbul olunan qərarların icra edilməsi üçün məsuliyyət daşıyır. Üzvlər arasından YUNESKO-nun baş katibi seçilir. Iqamətgahı və katibliyi Parisdə yerləşir. YUNESKO həm də aşağıda göstərilən üç mühüm mədəniyyət mərkəzinə malikdir:

1. Elm və maarif üzrə həmkarlıq və fikir mübadiləsi mərkəzi—alim, yazıçı, sənət adamları, təlim-tərbiyə üzrə mütəxəssislərin beynəlxalq federasiyasına şamildir.

2. Mədəni-maarif sahəsində yardım mərkəzi—üzv ölkələrə müxtəlif tövsiyə və məsləhətlər verməklə məşğuldur. Təlim-tərbiyənin müxtəlif zəminlərində, savadsızlıqla mübarizə, müəllimlərin yetişdirilməsi, kitabxanaların yaradılması, radio-televiziya şəbəkələri və digər kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafı istiqamətində fəaliyyətlər həyata keçirir.

3. Sülhün yayılması mərkəzi—ayrıseçkilik və irqçiliklə mübarizə, tərkisilah məsələləri, sülhün bərqərar edilməsi, insan hüquqlarının qorunması, humanizmin inkişafı və s. məsələlərlə məşğul olur.