İçindekiler Nuray Alagözlü

Ömer Demircan

Okan Üniversitesi

[e-mail]

Türkçede İzleme
Tümce, olaya katılanlar ile durumsal bilgiyi taşıyan ögelerin yükleme göre dizimidir. Bir metin o tür birimler ile kurulur. İletişim sürecinde oluşan tümce değil metindir. O süreçte bilgilemenin gerek-tirdiği birçok sözel işleme başvurulur. Her tümce bir de bilgisel süz-geçten geçer, önce verilenlere göre yeniden biçimlenir. O nedenle ne metin üretimi ne de dil öğretimi dilbilgisel tümceye dayanamaz.

Türkçe üzerine incelemeler genellikle altişlemlerden başlar. Üstişlemler dışarda oluşan görüşlere göre varsayılır; kurallar işlemez duruma gelene değin üstişlemler üzerinde durulmaz. ‘Düşüm’ ince-lemelerinde de öyle olmuştur. Önce özne-düşümü incelenmiş, öteki düşüm işlemlerine pek dokunulmamıştır.

Türkçe söz üretimini biçimleyen birçok işlem vardır. Bu iş-lemlerden birincisi, eylemin doğal katılanlarına göre ya da onlar dı-şında olaya katılanların (ettirgen eklerle) tümceye girişi ile, yapan, etkilenen ögelerin (gizil eklerle) tümceden çıkışını düzenleyen “çatı”dır. İkincisi, sözün bilgi yüküne bağlı olarak yeni olan ile en önemli olanı seçip, tümce ögelerinin konumlanışını düzenleyen odaklama işlemidir. Üçüncü işlem “bilinen–yeni” etkileşimine göre yeni bilgi taşımayan içeriksel ögelerin metinden süzülmesidir. Yineleme ile yaratılan ussal artıklık böylece dışlanır ama metinsel belleğin korunması zorunludur. Bu da işlevsel ve ulamsal bilgiyi saklayan izleme ile kotarılır. Böylece oluşan metinde gerek tümce içi, gerekse tümcelerarası sözel akış engellerini aşan ‘bağlama’ dördüncü işlem sayılır. Bu bildiride önsel bağlamda verili olan içeriğin süzülmesini sağlayan izleme üzerinde durulacaktır.
Kaynakça
Enç, M. 1986. Topic Switching and Pronominal Subjects in Turkish. Studies in Turkish Linguistics, (195-208). Amsterdam: John Benjamins.

Erguvanlı-Taylan, E. 1986. Pronominal versus Zero Representation of Anaphora in Turkish. Studies in Turkish Linguistics, (209-231). Amsterdam: John Benjamins.

Kerslake, C. 1987. NP Deletion and Pronominalisation in Turkish. Proceedings of the 3rd Conference on Turkish Linguistics, ( 91-104). Tilburg University Press.

Kornfilt, J. 1988. NP Deletion and Case-Marking in Turkish. Koç, S. (Haz.), Procee of the 4th International Conference on Turkish Linguistics, (187-216). Ankara: ODTÜ.

Oktar, L. & Yağcıoğlu, S. 1996. Türkçede Söylem Yapısı ve Artgönderim. VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferans Bildirileri, (175-182). Ankara: Ankara Üniversitesi.

Çeltek, A. & Oktar, L. 2004. Türkçe Sözlü Söylemde Artgönderim Örüntüleri. Dilbilim Araştırmaları, 1-14.

Özsoy, A. S. 1996. The Minimalist Program and Antecedent Contained Deletion in Turkish. VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi. Konferansı (9-15). Ankara: Ankara Üniversitesi.

Öztürk, B. 1999. Türkçe Bir Adıl Düşürme Dili mi? Özsoy, S. & Taylan, E. E. (Haz.), XIII. Dilbilim Kurultay Bildirileri , (55-64). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.

Ruhi, Ş. 1992. Zero NP Anaphora Versus Full NP Anaphora in Turkish. Proceedings of the 6th International Conference on Turkish Linguistics, (105-116). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Turan, Ü. D. 1998. Zero Object Arguments and Referentiality in Turkish. Proceedings of the 7th. International Conference on Turkish Linguistics, (154-180). Harrassowitz.

Tın, E. & Akman, V. 1998. Situated Analysis of Anaphora in Turkish. Proceedings of the 7th. International Conference on Turkish Linguistics, (728-750). Harrassowitz.

10 Mayıs 2007 09.30-10.00 A Salonu

Derya Duman

Hacettepe Üniversitesi

[e-mail]

_______________________________________________________

Artsüremli Bakış Açısından Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve bir Uygulama: Annelik İmgesinin Kadın Dergilerinde Kurgulanması
Eleştirel söylem çözümlemesi, söylemin toplumsal dinamikler bağlamında şekillendiği varsayımından yola çıkarak, her söylemin kaçınılmaz olarak belli ideolojileri yansıttığını savunur. Artsüremli bakış açısından bakıldığında ise, eleştirel söylem çözümlemesi, daha çok ideolojik toplumsal etkenler bağlamında söylemin geçirdiği değişim üzerine odaklanır. Bu çalışmada, özellikle kadın araştırmaları alanında yapılan çalışmalarda (Eggins & Iedema, 1997; McCracken, 1993; McRobbie, 1982; Walker 2000) ataerkil ideolojiyi yansıtmak ve toplumsal gelişime ayak uyduramamakla eleştirilen kadın dergilerinde yansıtılan annelik imgesi, eleştirel söylem kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde (1923-1950) ve 1990’lardan sonra yayınlanan kadın dergilerinde annelik imgesinin söylemde nasıl kurgulandığı, metin ve dilbilgisi odaklı bir eleştirel söylem çözümlemesi yaklaşımıyla, karşılaştırmalı ve dolayısıyla art süremli olarak çözümlenmiştir. Erken Cumhuriyet dönemine ilişkin yürütülen tarih ve kadın çalışmalarında, Türk basınının kadın imgesini kurgularken ataerkil ve ulusalcı bir yaklaşımı benimsediğinden söz edilebilirken (Berktay, 2003; Yaraman, 2001) günümüzde durum çeşitlilik sergilemektedir. Türk basınında kadın kimliğinin nasıl kurgulandığını eleştirel söylem çözümlemesi yaklaşımı ile inceleyen Büyükkantarcıoğlu (2000), reklamlarda hem geleneksel hem de modern kadın kimliklerinin kullanılabildiğine değinmiş, toplumbilim bakış açısıyla yürüttüğü çalışmasında da Saktanber (1995) yazılı ve görsel basının kadın kimliğini bir takım stereotipler bağlamında kurguladığını ifade etmiştir. Çalışmanın yöntemi olarak, Halliday’in (1985) dilbilim modelini temel alan İngiliz Okulu (Fairclough, 1992, 1996; Kress, 1989; van Leeuwen, 1996 vb), bilişsel yaklaşımı temel alan Hollanda Okulu (van Dijk, 1998) ve artsüremli çalışmalarıyla toplumbilimsel ve felsefi bir Eleştirel Söylem Çözümlemesini benimseyen Viyana Okulu’ (Wodak ve diğ., 2000) nun yöntemlerinden derlenen eklektik bir eleştirel söylem çözümlemesi yaklaşımı benimsenmiştir. Bulgular erken Cumhuriyet döneminde yayınlanan kadın dergilerinde anneliğin ulusal bütünlüğü oluşturmaya ve/veya korumaya yönelik ideolojik bir işlev üstlendiğini, kadın imgesinin de bu bağlamda aileye odaklı olarak oluşturulduğu ve olumlandığı görülmektedir. 1990’lardan sonra ise, ortaya çıkan yeni söylemlerle birlikte annelik rolünün sorgulanma ve olumsuz gösterilme eğilimleri artmış, tek bir değil, birçok anne imgesi ortaya çıkmıştır.

Kaynakça

Berktay, F. 2003. Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis.

Büyükkantarcıoğlu, N. 2000. Görsel Basında Dil Kullanımı Yoluyla Kadın Kimliğini Oluşturma. Dil Dergisi, 92: 7-18.

Eggins, S. & Iedema, R. 1997. Difference Without Diversity: Semantic Orientation and Ideology in Competing Women’s Magazines. Wodak, R. (Haz.), Gender and Discourse. London: Sage.

Fairclough, N. 1992. Language and Power. London: Longman.

Fairclough, N. 1996. Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.

Halliday, M.A.K. 1985. An Introduction to Functional Grammar. London: Arnold.

Kress, G. R. 1989. Linguistic Processes in Sociocultural Practice. Victoria: Deakin University Press.

Mccracken, E. 1993. Decoding Women’s Magazines: From Mademoiselle to Ms. London: Macmillan.

Mcrobbie, A. 1982. Jackie: An Ideology of Adolescent Femininity. Waites, B., Bennet, T. & Martin, G. (Haz.), Popular Culture: Past and Present. London: Croom Helm.

Saktanber, A. 1995. Türkiye’de Medyada Kadın: Serbest, Müsait Kadın veya Iyi Eş, Fedakâr Anne. Tekeli, Ş. (Haz.), 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. İstanbul: İletişim.

van Dijk, T. 1998. Ideology: A Multidisciplinary Approach. London: Sage.

van Leeuwen, T. 1996. The Representation of Social Actors. Caldas-Coulthard, C.R. & Coulthard, M. (Haz.), Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis. London: Sage.

Walker, N. 2000. Shaping Our Mothers’ Worlds: American Women’s Magazines. Jackson: University Press of Mississippi.

Wodak, R., De Cillia, R., Reisigl, M. & Liebhart, K. 2000. The Discursive Construction of National Identity. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Yaraman, A. 2001. Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Bağlam.

10 Mayıs 2007 11.00-11.30 B Salonu

Selma Elyıldırım

Atatürk Üniversitesi

[e-mail]

Gazete Dilinde Kullanılan Eşdizimlilikler
Uzun yıllar sözdizim araştırmalarına ağırlık verilirken ihmal edilen sözcükbilim son yıllarda yürütülen birçok çalışma sayesinde dilbilim ve dil öğretimi çalışmaları arasında hak ettiği yeri almıştır. Sözcükbilim alanında özellikle üzerinde durulan alanlardan biri eşdizimlilikler olmuştur. Ellis (1996) konuyla ilgili olarak, dilde oluşturulan tümcelerin eşdizimliliklerden kurulu olduğunu belirtilerek bir arada kullanılan bu sözcüklerin önemini gözler önüne serer.

Bu arada, Sinclair (1966, 1987 ve 1991) eşdizimliliklerle ilgili yaptığı açıklamalarda iki ilke belirler. Bunlar açık seçim ve deyim ilkeleridir. Açık seçim ilkesine göre birbiriyle bağlantılı sözcüklerin seçiminde herhangi bir zorlanma olmazken deyim ilkesine göre bir araya getirilen sözcüklerin seçiminde dikkatli olunması gerekmektedir zira her sözcük birbiriyle bir arada kullanılamaz ve bazıları sadece birbirini gerektirir. Örneğin, mavi gökyüzü gibi bir eşdizimlilik açık seçim ilkesine göre bir araya getirilen sözcük öbeği iken, tefe koymak gibi bir eşdizimlilikte bir araya gelerek sözcük öbeğini oluşturan öğeler tek tek anlamlarından farklı yeni bir anlam edinmişlerdir.

Açık, yarı açık ve donmuş ya da deyimsel eşdizimlilikler olarak bir cetvel üzerinde sıralandığı düşünülen eşdizimliliklerin açık olanları kullanılırken özel öğeler olarak fark edilmezken donmuş veya deyimsel eşdizimlilikler özel kullanıma sahip öğeler olarak dilin çarpıcı kullanımını sağlamak amacıyla tercih edilirler. Bu çalışma bu üçlü sınıflamadan hareket ederek günlük Türkçe gazetelerde geçen eşdizimliliklerin kullanımı ve dağılımını inceler.

Çalışmada Milliyet, Cumhuriyet, Zaman, Akşam, Sabah ve Hürriyet gazetelerinden alınan günlük haberler, ekonomi, magazin, spor haberleri, köşe yazılarından oluşturulan gazete bütüncesinin eşdizimlilikler açısından çözümlemesi yapılarak elde edilen bulgular nitel ve nicel olarak değerlendirilir. Nitel çözümleme farklı haber türlerinden alınan örnekleri irdelerken, nicel çözümleme eşdizimliliklerin türlere göre dağılımını sunar. Ayrıca, zaman içerisinde kullanılan eşdizimliliklerde farklılık olup olmadığını göstermek amacıyla bazı gazetelerin on yıl önceki bir günlük baskılarındaki eşdizimlilikler çözümlenip elde edilen sonuçlar irdelenir.

Kaynakça
Ellis, N. C. 1996. Phonological Memory, Chunking and Points of Order. Studies in Second Language Acquisition. 18(1), 91-227.

Sinclair, J. 1996. Beginning the Study of Lexis. Bazell, Catford, Halliday & Robins (Haz.) In Memory of J. R. Firth. London: Longman.

Sinclair, J. 1987. Collocation: A Progress Report. Steele & Threadgold (Haz.) Language Topics: Essays in Honour of Michael Halliday (Vol. 2). Amsterdam: John Benjamins.

Sinclair, J. 1991. Corpus Concordance Collocation. Oxford: Oxford University Press.

11 Mayıs 2007 09.00-09.30 B Salonu

İclâl Ergenç & Dilek Fidan

Ankara Üniversitesi

[e-mail]

Bürünsel Anlamın Edinimi: Sesbilim Ve Kullanımbilim Etkileşimi
Çocuklarda normal dil gelişimi sürecine bakıldığında, doğumla birlikte ses dizgesinin edinimiyle başlayan sürece diğer bileşenlerin de (biçimbilimsel, sözdizimsel, anlambilimsel ve kullanımbilimsel) eklenmesiyle edinim sürecinin ortalama olarak 5-6 yaşlarına kadar devam ettiği alanyazında bildirilmektedir (James, 1990; Korkmaz, 2005; Topbaş, 2005). Ancak tümce anlamıyla konuşucunun niyetlerini işaretleyen iletişimsel anlam arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu, söz alma ve söz verme, bağlama uygun sözce üretme ve üretilenleri anlamlandırma gibi süreçlerin işletilmesini kapsayan kullanımbilimsel bileşen ise edinimi en son tamamlanan bileşendir. Normal gelişim gösteren çocuklarda bu süreç 14-15 yaşlarına kadar devam etmektedir. Bürünsel sezdirimlerin çıkarımlanmasındaki başarı, kullanımbilimsel bileşenin edinimiyle doğru orantılıdır.

Kullanımbilimsel bozukluklarda metin alıcısının, duyduğu ya da okuduğu metni anlamlandırırken vericinin inançlarını, isteklerini ve niyetlerini anlayıp algılama becerisinde sorunlar oluşabilmektedir. Söz konusu beceriler, Zihin Kuramı (theory of mind) içinde ele alınmaktadır. Kuram, 1990’lı yıllarda otizm alanyazınına girmiş, özellikle Baron-Cohen otistik çocuklarda Zihin Kuramını sınamak üzerine çalışmalar gerçekleştirmiştir.

Alanyazında (McCann ve diğ., 2006; Pepé ve diğ., 2006; Stoel-Gammon, 2001) yüksek işlevli otistik (YİO) ve Down Sendromlu (DS) çocukların bürünsel anlamı çözümlemede sorunlar yaşadığından söz edilmektedir. Bu çalışmada, anadili Türkçe olan normal gelişim gösteren çocuklarla YİO ve DS’li çocukların bürünsel girdileri anlamlandırma yetenekleri betimlenecektir. Deney yönteminin kullanılacağı çalışmada normal gelişim gösteren, YİO, DS’li çocuklara iki farklı bürünsel okuması ve buna bağlı olarak 2 farklı anlamı olan tümceler dinletilecek ve verecekleri tepkiler, tepkilerin süreleri ölçülecek ve elde edilen veriler kendi içlerinde de karşılaştırılarak değerlendirilecektir.
Kaynakça
Bara, B., Bucciarelli M., Colle L. 2001. Communicative Abilities in Autism: Evidence for Attentional Deficits: Brain and Language 77, 216-240.

Bruner, J. & Feldman, C. 1993. Theories of Mind and the Problem of Autism. Cohen, S. B., Flusberg, H. T. & Cohen, D. (Haz.), Understanding Other's Minds. New York: Oxford Medical.

Dodd, B. & Thompson L. 2001. Speech Disorder in Down’s Syndrome. Journal of Intellectual Disability Research 45(4), 308-316.

James, S.L.1990. Normal Language Acquisition. College Hill Press.

Korkmaz, B. 2005. Dil ve Beyin. Çocuklarda Dil ve Konuşma Bozuklukları. İstanbul: Yüce A.Ş.

McCann, J. ve diğ. 2006. The Prosody-Language Relationship in Children with High-Functioning Autism. QMUC Speech Science Research Centre Working Paper WP-6 www.qmced.ac.uk/ssrc/pubs/McCannWP6 [Erişim: 30.01. 2007].

Pepé, S. ve diğ. 2006. Assessing Prosodic and Pragmatic Ability in Children With High-Functioning Autism. QMUC Speech Science Research Centre Working Paper WP-4. http://www.qmced.ac.uk/ssrc/pubs/PeppeWP4 [Erişim: 30. 01. 2007].

Stoel-Gammon, C. 2001. Down Syndrome Ohonology: Developmental Patterns andInterventionStrategies.http://information.downsed.org/library/periodicals/dsrp/07/3/093/dsrp-07-3-093-EN-GB.pdf [Erişim: 30. 01. 2007].

Topbaş, S. (Haz.) 2005. Dil ve Kavram Gelişimi. Ankara: Kök Yayıncılık.

11 Mayıs 2007 11.30-12.00 B Salonu

Fatma Erkman, Fulya Alıç, Özlem Görür, Melis Karakurt, Zehra Polat, İpek Uluğ

Yeditepe Üniversitesi

[e-mail]

Ahmet Benzer

Marmara Üniversitesi

_______________________________________________________

Sıfat Tamlamalarında [bir] Kullanımı
Sıfat tamlamalarında [bir] öbeğin başında ya da ortasında bulunabilir. Bu çalışmada, [bir]’in başa gitmesinin yeni kavram ve yeni imge oluşturma işleviyle bir ilişkisi olup olmadığını araştırdık. Bunun için değişik türdeki yazılı metinleri inceledik. Şiir / şarkı sözü; bilimsel metin; siyasi gazete haberleri; spor yazıları ... gibi türlerden 8000 sözcüklük veri topladık. Bu verilerin ışığında, bu sözdizimsel kaymanın edimbilimsel ve işlevsel sonuçlarına baktık.

Kaynakça
Akaslan, T. 1999. Türkçede BİR Belirteni ile Kurulan Niteleme Öbeğine Sözcelemsel Bir Yaklaşım. XII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Mersin.

Dik, S. C. 1989. The Theory of Functional Grammar. Dordrecht: Foris.

Schroeder, C. 1999. The Turkish Nominal Phrase in Spoken Discourse. Wiesbaden: Harrassowitz.

Uzun, E. 2004. Dilbilgisinin Temel Kavramları. Ankara: Kebikeç.

Uzuntaş, A. 1998. Mass-und Mengenangaben im Deutschen und im Türkischen. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Yükseker, H. 2003. Bir ‘One’. Studies in Turkish Linguistics. İstanbul: Boğaziçi University Press.

11 Mayıs 2007 09.00-09.30 A Salonu

Özden Fidan & Ayşen Cem Değer

Dokuz Eylül Üniversitesi

[e-mail] - [e-mail]

Dilbilim AlanındaTürkçe Yazılmış AraştırmaYazılarının Giriş Bölümlerindeki Göndermede Bulunma Örüntüleri
Bilindiği gibi bilimsel metinler, öncelikle bilgi sunmayı amaçlayan metinler olmanın yanı sıra belli bir disipline özgü bilgi yapılandıran bilişsel ve toplumsal nitelikli ürünlerdir. Bir bilimsel metnin, ulaşmayı amaçladığı söylem topluluğu tarafından kabul görmesi, içerdiği terminoloji, göndermede bulunma, kaynak gösterme ve yeni bilgi sunma gibi araçlara bağlıdır. Herhangi bir bilimsel metinde sunulan bilgi ilgili disiplin içinde aynı konu üzerine yapılmış daha önceki çalışmalarla ilişkilendirilerek belli bir bağlamsal bilgi tabanında yeni olarak tanımlanabilir. Bu tür bir ilişkilendirme o alana özgü ‘yeni bilgi’nin yazar ve okuyucu ortaklığıyla yapılandırılmasını olanaklı kılmaktadır. Göndermede bulunma, edimsel olarak sözkonusu söylem topluluğunun türe yönelik beklentilerini karşılayarak yazarın bir anlamda bu topluluğa bağlılığının bir göstergesi olmakta, yazarın kendi çalışması için alanda yer açmakta, yazara güvenilirlik kazandırmakta ve sunulan yeni bilginin ikna ediciliğini sağlamaktadır (Gilbert, 1977; Dubois, 1988; Myers 1990; Hyland, 1999, 2000).

Konuyla ilgili olarak alanyazınında göndermede bulunma, Metindilbilim ve Tür Çözümlemesi çerçevesinde çatı, zaman, kip, görünüş gibi sözdizimsel özelliklerinin, metin yüzey yapısında kodlanma biçimlerinin, kullanılan aktarma eylem türlerinin işlevleri ve sözbilimsel etkileri açısından çözümlenmektedir (Swales, 1990; Thompson & Ye, 1991; Thomas & Hawes, 1994; Hyland, 1999, 2000; Thompson, 2005).

Bu çalışma, Türkçe yazılan Dilbilim araştırma yazılarının giriş bölümlerinde göndermede bulunma stratejilerini incelemekte ve aşağıdaki sorulara yanıt aramaktadır.

Türkçe dilbilim araştırma yazılarının giriş bölümlerinde göndermede bulunma edimi,

1. metin yüzey yapısında hangi dilsel araçlarla kodlanmaktadır?

2. dilbilim alanı içinde yer alan alt alanlar arasında bir ortaklık sergilemekte midir?

3. ne türden söylemsel işlevler yüklenmektedir?
Bu amaç doğrultusunda, çalışmanın veritabanı, Dilbilim alanında üretilmiş toplam 40 araştırma yazısından oluşmaktadır. Bütünceyi oluşturan yazılar, Edimbilim, Toplumdilbilim, Dil Edinimi, İkinci Dil Edinimi ve Öğrenimi, Sözdizimi, Söylem/Metin Çözümlemesi ve Sesbilim alt alanlarından derlenmiştir. Yazılardaki göndermede bulunma edimleri Swales (1990)’daki bütünleşik ve bütünleşik olmayan göndermeler belirlemesi, Thompson (2005)’te ortaya konan gönderme kodlama araçları, ve Thomas ve Hawes, (1994)’te önerilen aktarım eylemleri sınıflandırması temel alınarak çözümlenecektir. Daha geniş kapsamlı bir araştırmanın ilk aşaması olan bu çalışmada bütüncedeki yazıların giriş bölümlerindeki göndermede bulunma edimlerine ilişkin bulgular sunulacaktır.

Kaynakça
Hyland, K. 1999. Academic Attribution: Citation and the Construction of Diciplinary Knowledge. Applied Lingistics 20 (3), 341-367.

Hyland, K. 2000. Disciplinary Discourses: Social Interactions in Academic Writing. Harlow, England: Pearson Education.

Swales, J. 1990. Genre Analysis. Cambridge: CUP

Thomas, S. & Hawes, T. P. (1994) Reporting Verbs in Medical Journal Articles. English for Specific Purposes, 13 (2), 129-148.

Thompson, P. 2005. Aspects of Identification and Position in Intertextual Reference in Ph.D. Theses. Tognini-Bonelli, E. (Haz.), Strategies in Academic Discourse, (31-50). Amsterdam: John Benjamins.


11 Mayıs 2007 10.00-10.30 B Salonu

Hürriyet Gökdayı

Mersin Üniversitesi

[e-mail]

_____________________________________________________
Yabancı Dillerin Günümüz Türkiye Türkçesinde Sözcük Dizilişine Etkisi
Türkiye Türkçesinin 20. yüzyılda geçirdiği dil planlaması süreciyle, Arapça ve Farsça diziliş kuralları büyük ölçüde kullanılmaz olmuştur. Ancak Türkiye Türkçesi, bu sefer de, Batı dillerinden (çoğunlukla önce Fransızcadan, ardından İngilizceden) daha çok etkilenmiş, bu etki yazım, ses, biçim, söz varlığının yanında sözdizimsel olarak da kendisini göstermiştir. Özellikle bazı ad ve sıfat tamlamalarının oluşumunda, yabancı dillerin etkisi açıkça görülebilmektedir. Bunlardan bazı sıfat tamlamalarını oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilmekte ve öylece kullanılmaktadır. Sözgelimi, “1. Bölüm” yerine “Bölüm 1,” “A Salonu” yerine “Salon A,” “1. Kanal” yerine “Kanal 1,” “5. Radyo” yerine “Radyo 5,” gibi sözcük öbekleriyle karşılaşılmaktadır. Bunun yanında, bazı ad tamlamalarında da benzer bir durum söz konusudur. Belirgin olarak bazı işyeri, kurum, kuruluş adlarının yazımında görülen bir eğilimden söz edilebilir. Bu eğilim nedeniyle, ad tamlamalarında iki sözcük arasındaki ilgiyi gösteren ve onların bir öbek oluşturmasını sağlayan iyelik ekinin düşürüldüğü ve tamlanan ile tamlayanın yer değiştirdiği görülmektedir. Sözgelimi, “MNG Bankası” yerine “MNG Bank,” “Anadolu Bankası” yerine “Anadolu Bank,” “Asya Bankası” yerine “Bank Asya,” “Borusan Holdingi” yerine “Borusan Holding,” “Metropol Radyosu” yerine “Radyo Metropol,” “Türk Kanalı” yerine “KanalTürk,” “Başkent Akademik Orkestrası” yerine “Orkestra Akademik Başkent,” “Ankara Gazetesi” yerine “Gazete Ankara” gibi sözcük öbekleri karşımıza çıkmaktadır. Türkçenin dilbilgisel/sözdizimsel kurallarına aykırı olan bu öbeklerin oluşumunda, yabancı dillerin özellikle de İngilizcenin etkisinden söz edilebilir. Bu etkinin betimlenebilmesi için, dil etkileşimi göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, bu tür yapıların kalıcı bir dil değişimine yol açıp açmayacağı da sorgulanmalıdır. Bildiride, günümüz Türkiye Türkçesinde kullanılan ve Türkçe kurallarla açıklanamayan bu tür sözcük öbekleri, Johanson’un (2001) Türk dillerinden hareketle geliştirdiği “kod kopyalama” kuramı ile çözümlenmeye çalışılacaktır. Veri olarak, internet arama motorlarının taranmasıyla elde edilen ve yukarıdaki örneklere benzeyen sözcük öbekleri kullanılacaktır. Bildiriyle, bazı öbeklerde görülen sözcük dizilişi değişiminin açıklanması umulmaktadır.

Kaynakça
Demir, N. 2006. Popüler Dil Tartışmalarına Dil İlişkileri Açısından Bakış. http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM.

Ergin, M. 1989. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.

Johanson, L. 2000. Structural Factors in Turkic Language Contacts. London: Curzon.

10 Mayıs 2007 15.00-15.30 C Salonu

Mine Güven

Doğu Akdeniz Üniversitesi

[e-mail]

Türkçe’de Çevrik Yapıların Görünüş Özellikleri
Bu çalışmanın amacı Türkçe’de –mIş, -AcAK, -(I)yor ve –Ar/Ir eklerinden birini taşıyan bir eylem gövdesinden sonra bir ya da iki zaman/görünüş/kiplik eki taşıyan ol- yardımcı eyleminden oluşan çevrik yapıları (periphrastic structures) Smith (1997)’nin iki bileşenli görünüş kuramı çerçevesinde incelemektir. Bu çevrik yapıların ortak anlamsal özelliklerinin durum değişikliği kavramının ifadesi olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. Örneğin (1)’deki tamamlama hal türü –mIş ol- yapısıyla gerçekleşmiş bir durum değişikliği sonrasında sonuçlanan bir durumu ifade etmektedir. Öte yandan (2)’deki edim –(I)yor ol- yapısıyla konuşma anına göre gelecekte yer alacak bir olayın herhangi bir durum değişikliği göstermeden devam edeceği ifade edilmektedir. Aynı –AcAK ol- yapısını içerseler de (3a)’daki durumda bir değişiklik gerçekleşmemiştir; oysa (3b)’de olumsuz sonuçlanan bir durum değişikliği gerçekleşmiştir. (4a-b)’de –Ar/Ir ol- yapısıyla gerçekleşmiş bir durum değişikliği ifade edilmektedir.

Ancak (4a)’daki olumlu erişmede başlamalı (ingressive) görünüş, (4b)’deki olumsuz edimde ise bitirmeli (egressive) görünüş anlamı çıkmaktadır.

(1) Böylece havuz-u doldur-muş ol-uyor-du.

(2) Yarın havuz-da yüz-üyor ol-acak-mış.

(3) a. Bir kızı beğen-ecek ol-ur; o da sözlü çıkar.

b. Bir kızı beğen-ecek ol-ur; ama kısa sürede ayrılırlar.

(4) a. Şansına güvenmeye başlayınca her ay bir piyango bileti

al-ır ol-muş.

b. Rejime girince evde yemek yap-ma-z ol-du.
Dik (1989) başlamalı ve bitirmeli görünüşleri aşamalı görünüş (phasal aspect) olarak değerlendirir. Ancak bu görünüşlerde, kendileriyle aynı sınıfta yer alan (örneğin yakın gelecek görünüşü) diğer görünüşlerden farklı olarak, olayın zaman çizgisiyle doğrudan ilişkilendirildiği söylenemez. Sonuç olarak, durum değişikliği, başlamalı ve bitirmeli görünüş olarak adlandırılan kavramların, hal türü ve bakış açısı ulamlarının alt ulamları olmaktan ziyade, hem hal türü hem de bakış açısı ulamlarından özellikler taşıyan bağımsız, ara bir ulama dahil oldukları savunulacaktır.