Mała encyklopedia kultury antycznej

Eol (łac. Aeolus, gr. Ajolos) mit. l, syn Hel­lena i Orseis, wnuk Deukaliona, król Magnezji Tesalskiej, założyciel plemienia eolskiego. 2. syn Posejdona i Melanippy, wg innych wersji syn Hippotesa, król Wysp Liparyjskich (od niego nazwanych Eolskimi), władca wiatrów. Gościł u siebie Odyseusza i dal mu zamknięte w worku wiatry, przeciwne jego żegludze do ojczystej wyspy. Towarzysze Odyseusza przez ciekawość otworzyli worek i wypuścili wiatry, które zapę­dziły ich w czasie straszliwej burzy z powrotem na wyspę Eola; rozgniewany król odmówił po­nownego udzielenia pomocy.

Eolia, Eolida (łac. Aeolia, Aeolis, gr. Ajolis) północno-zachodnie wybrzeże Azji Mn., od rzeki Hermos do Hellespontu, skolonizowane przez Eolów, z głównym miastem Kyme.

Eolowie (gr. Ajoleis, łac. Aeoles, Aeolii) jedno z plemion greckich wywodzące się od Eola, za­mieszkujące początkowo zachodnią Tesalię. Póź­niej osiedlili się także w Grecji środkowej (z wy­jątkiem Attyki), stanowiąc główną część jej ludności. Eolskiego pochodzenia byli: Beoto-wie, Lokrowie, Fokejczycy, Etolowie, Akarneńczycy. E. założyli również szereg kolonii w Azji.

eolskie wiersze chorijambiczne wiersze wystę­pujące po raz pierwszy u eolskich poetów z wy­spy Lesbos, Safony i Alkajosa (ok. r. 600 p.n.e.). Należą do nich glikonej, ferekratej, asklepiadej

Eos

227

Epaminondas

mniejszy i większy, wiersze strofy alcejskiej i sa-fickiej, wiersz saficki większy, falecejski, arysto-fanejski i priapejski. Wiersze te odróżniają się od innych greckich miar wierszowych szeregiem charakterystycznych cech, a mianowicie: 1) ka­żdy wiersz w liryce eolskiej ma stałą liczbę zgłosek, a więc niedopuszczalne jest zastępstwo zgłoski długiej przez dwie krótkie lub odwrotnie. Zasada ta ulega zmianie na gruncie liryki chó­ralnej i dramatu, które przejmują metra eolskie, ale na skutek stosowania rozwiązań długiej na krótkie uzyskują wielką rozmaitość form, w któ­rych zasada stałej liczby zgłosek nie obowiązuje;

2) w. e. nie dają się podzielić na równe sobie pod względem zewnętrznym stopy czy metra, mają bowiem jedno- i dwusylabowe tezy i wy­glądają pozornie jak połączenie daktyli —^^ i trochejów -l- ^ . Można w nich zawsze wyróżnić jako część składową chorijamb -'-'-""'_, np. w glikoneju: -'-^|-^-^^'|_'-'[-L lub (podział właściwy) -^[^ -L^ _|^ _; 3) większość miar eolskich cechuje swobodna w budowie baza, tzn. dwa pierwsze elementy wiersza mogą być spon-dejem -'-—, trochejem l-'-', jambetn ^ -i lub pyrrichem '-"^. Dowolności te dopuszcza rów­nież liryka chóralna i dramat, a nawet jeszcze je poszerza przez stosowanie rozwiązań w bazie;

unika się jedynie bazy pyrrichicznej '^"-', która i u poetów eolskich występuje raczej rzadko. W poezji rzymskiej Plautus wzoruje się w bu­dowie swych glikonejów i ferekratejów na swo­bodnych glikonejach greckiego dramatu. Ka-tullus dopuszcza w swych wierszach eolskich, z wyjątkiem asklepiadeja większego, swobodną bazę, ale nie zawsze przestrzega zasady stałej liczby zgłosek. W. e. Horacego mają nie tylko stałą liczbę zgłosek, ale utrzymują również pod innymi względami stałe formy. Swobodna u po­etów eolskich baza wypełniona jest u Horacego zawsze spondejem ——. Wprowadza on do wszystkich prawie dłuższych w. e. stałe cezury i ustala również iloczas zgłosek, które w liryce eolskiej mogły mieć iloczas dowolny. Obowią­zującymi dla Horacego formami w. e. stają się te, które u poetów eolskich występują najczęściej.

Eos¹ mit. bogini jutrzenki, córka Hyperiona i Tei, siostra Heliosa i Selene, identyfikowana z rzymską Aurorą. Wczesnym świtem wyjeż­dżała na swym rydwanie znad brzegów Oceanu i wyprzedzając Heliosa przynosiła ludziom świa­tło 'dzienne. Starożytni wyobrażali ją jako piękną boginię w szatach koloru szafranowego. Naj­częściej miała przydomek rododaktylos (różano-palca). Małżonkiem bogini był Titonos, syn króla trojańskiego Laomedona. Bogini prosiła Zeusa o nieśmiertelność dla męża, zapomniała jednak prosić o wieczną młodość, i dlatego Titonos z biegiem lat bardzo się zestarzał, aż wreszcie Zeus zamienił go w świerszcza. Synami bogini byli Emation i król Etiopów Memnon, który brał udział w wojnie trojańskiej i poległ z ręki Achillesa.

Eos² tytuł czasopisma z zakresu filologii klasycznej, organu Polskiego Towarzystwa Filo­logicznego, ukazującego się od 1894 r. Pierw­szym redaktorem był Ludwik Ćwikliński.

Epafos mit. 1. syn Zeusa i lo, urodzony nad Nilem. Kureci na zlecenie zazdrosnej Hery ukryli go przed matką, która po długich poszukiwa­niach znalazła go w Syrii. E. objął władzę w Egip­cie i pojął za żonę Memfis, córkę Nilu i Kassio-pei. Wg niektórych wersji czczony był w Egipcie jako Apis. 2. syn Erebosa i Nory (Nykś).

Epafroditos 1. wyzwoleniec Oktawiana; po zdobyciu Aleksandrii w r. 30 p.n.e. miał poru-czoną sobie straż nad Kleopatrą, nie potrafił jednakże przeszkodzić jej samobójstwu. 2. E. z Cheronei, gramatyk grecki, uczeń Archiasza, zgromadził w Rzymie bibliotekę złożoną z blisko 30000 zwojów. Zmarł ok. r. 75 n.e. 3. wyzwole­niec i faworyt Nerona, któremu towarzyszył wiernie do końca i sam zadał mu śmiertelny cios, gdyż Neron nie miał odwagi odebrać sobie życia. Był on panem Epikteka, którego wyzwolił. Zginął z rozkazu Domicjana.

epagoge (gr. epagogź) 1. w taktyce greckiej nazwa szyku wojska podczas marszu, w którym poszczególne oddziały następowały bezpośred­nio po sobie.' 2. w logice i retoryce termin tech­niczny na oznaczenie indukcji, metody wniosko­wania od szczegółu do tezy ogólnej. 3. formułka magiczna służąca do wywoływania bogów pod­ziemnych na pomoc człowiekowi lub złych duchów dla nastraszenia wroga czy prze­ciwnika.

Epaminondas wybitny polityk i dowódca tebański (ok. r. 420 - 362 p.n.e.). Na czas jego rządów przypada okres największego rozkwitu Teb. Podbił większą część Peloponezu i dwu­krotnie zwyciężył Spartan, w r. 371 p.n.e. pod Leuktrami i w r. 362 pod Mantyneją; w tej bitwie jednak zginął sam E., a wraz z jego śmier­cią skończyła się potęga Teb. Reformy wojskowe wprowadzone przez niego do wojska tebańskiego

epaogelia

228

Epidauros

znalazły zastosowanie w armii Filipa Macedoń­skiego i Aleksandra W.

epangelia (gr. epangelfa) termin ten oznaczał w Atenach dokonaną na zgromadzeniu ludowym zapowiedź wniesienia skargi karnej, w szczegól­ności przeciwko mówcy o popełnienie czynów powodujących utratę prawa przemawiania do ludu.

eparitoj (gr. epdritof) siła zbrojna Związku Arkadyjskiego licząca .5000 żołnierzy.

Epejos mit. 1. syn Panopeusa, wg legendy twórca konia trojańskiego. Przypisywano mu założenie miast italskich: Pisa i Metapontum. 2. jeden z synów Endymiona, czczony jako heros-eponim szczepu Epejów.

Epejowle (gr. Epejój) najdawniejsi mieszkańcy pomocnej Elidy, wywodzący swe imię od Epejosa syna Endymiona. Mieli przybyć z Tesalii.

epejsodion gr. partia w tragedii greckiej po­między dwiema pieśniami chóru lub innymi par­tiami lirycznymi, wypełniona dialogiem lub mo­nologiem, zwykle w trymetrach jambicznych.

Eperatos 1. efor spartański z r. 414/3 p.n.e. 2. E. z Foruj w Achai, jeden z dowódców Zwią­zku Achajskiego, przeciwnik Aratosa (niw. p.n.e.).

epeunaktoj (gr. epSwwktoJ) hełod, którzy mieli dzieci z żonami swoich panów, zabitych w czasie drugiej wojny messeńskiej (VII w. p.n.e.) i później otrzymali obywatelstwo spartańskie.

Ephesiae litterae (łac.; gr. Eftsia grdmmata) tajemnicze formułki frygijskie wynalezione wg podania przez fryguskich demonów—Dakty­lów, wypisane na posągu Afrodyty efeskiej;

przypisywano im czarodziejską moc i wypisy­wano na drobnych przedmiotach lub klejnotach które noszono przy sobie jako amulety.

epibates (gr. epibdtes) nazwą tą określano w Atenach wszystkich przebywających na okrę­cie (szczególnie żołnierzy), którzy nie należeli do załogi. W Sparcie e. był doradcą nauarcha.

epibole (gr. epibolS) w Atenach kara pieniężna nałożona przez władzę na obywatela.

Epicharls Greczynka, wyzwolenica, która na­leżała do spisku Pisona przeciwko Neronowi w r. 65 n.e. Po wykryciu spisku wzięta na tor­tury, popełniła samobójstwo, aby nie wydać spiskowców.

Epicharm (Epicharmos) 1. E. z Syrakuz (ur. ok. r. 500, żył prawie 100 lat) poeta grecki dzia­łający na Sycylii, autor widowisk scenicznych,

które gramatycy starożytni nazwali dramatami. Były to utwory niewielkich rozmiarów, najwyżej do 400 wierszy, złożone jedynie z partii mówio­nych, monologów lub dialogów, bez chóru. Tematy do swych dramatów czerpał E. zarówno z mitologii, przy czym bardzo ostro parodiował mity, jak i z życia codziennego, opierając się na doryckim dramacie ludowym. Wprowadzał on typy komiczne, np. nieokrzesanego wieśniaka lub pieczeniarza goniącego za dobrym obiad­kiem. Charakterystyczne były tytuły zapowiada­jące spór: Ga ka] Thalassa (Ziemia i morze), Logos kój logina („Mów" i Mowa). W jednym z utworów pariodiuje E. naukę Heraklita o zmien­ności i płynności zjawisk. Motywów politycznych i elementów zaczepki osobistej scenki E. nie za­wierały. Światopogląd E. jest dość wyraźnie ra-cjonalistyczny. Język jego opiera się na doryckim dialekcie Syrakuz. E. wywarł wpływ na komedię attycką. Zachowały się fragmenty oraz szereg tytułów jego utworów. 2. E. z Solo] w Cylicji, rzeźbiarz działający na Rodos w drugiej poł. n w. i na początku I w. p.n.e., znany z inskrypcji.

epichejrotonia (gr. epichejrotonid) głosowanie za pomocą podniesienia rąk, stosowane na Zgromadzeniu Ludowym w Atenach przy roz­patrywaniu większości spraw. Inaczej postępo­wano w dwu wypadkach: przy losowaniu urzęd­ników (posługiwano się białymi i czarnymi ziarn­kami fasoli: wyciągano z jednego naczynia tabliczkę z nazwiskiem kandydata, z drugiego ziarnko fasoli; kandydat zostawał wybrany, jeśli ziarnko było białe) oraz przy sądzie skorupko­wym (wtedy składano skorupkę z nazwiskiem obywatela, którego uważano za niebezpiecznego dla państwa). We wszystkich innych sprawach rozstrzygano przez jawne głosowanie za pomocą podniesienia rąk i decydowano większością głosów.

Epicrates zob. Epikrates.

Epidamnos zob. Dyrrachium.

Epidauros 1. miasto w Dalmacji. 2. E. Limera, miasto w Lakonii, ze świątynią Asklepiosa. 3. miasto w Argolidzie, nad Zatoką Sa-rońską, ze słynną świątynią Asklepiosa. Przy­bywało tam mnóstwo chorych, którzy we śnie oczekiwali wskazówek co do swej kuracji. Szereg znalezionych napisów, w których uzdrowieni opisują przebieg swej choroby i cudowne wyle­czenie, świadczy, że kwitły w E. również szar­lataneria i zabobon. Miasto było zamożne t pięknie

epidejktyczna wymowa

229

Epiktet

rozbudowane, o czym świadczą ruiny świątyni i wspaniałego teatru, który Pauzaniasz uważał za największy w całej Grecji. Był on dziełem Polikleta Młodszego, podobnie jak świątynia Asklepiosa i mógł pomieścić 14000 widzów. Okrągła orchestra, otoczona rowem dla ścieku wód deszczowych, była z jednej strony zamknięta wysokim na 4 m proscenium. W pobliżu teatru znajdował się piękny stadion z V w. p.n.e. Gdy w r. 293 p.n.e. szalała w Rzymie rmmra, księgi sybillińskie nakazały sprowadzić z Epidauru uzdrawiającego boga Asklepiosa (Eskulapa). Świętego węża, symbolizującego boga, spro­wadziła do Rzymu specjalna delegacja wysłana do Epidauru; w dwa lata potem wybudowano Eskulapowi świątynię na wysepce na Tybrze.

epidejktyczna wymowa (gr. epidejktikós poka­zowy) gatunek krasomówstwa mający na celu nie przeprowadzenie tezy politycznej czy obronę w sądzie, lecz efektowne popisanie się kunsztem oratorskim. Gatunek ten rozwinął się najbar­dziej w Atenach w V w. p.n.e. Mowę popisową uprawiali przede wszystkim sofiści. Rozpoczął ją Gorgiasz swym Helenes enkomhn (Pochwała Heleny). Ten sam temat opracowali Polikrates i Isokrates. Sofista Zoilos napisał pochwałę ludożercy Buzyrysa i cyklopa Polifema, sofista Alkidamas ułożył pochwałę na cześć hetery Laidy oraz na cześć śmierci. Polikrates pisał pochwały garnków i myszy. Współcześnie z Gorgiaszem rodzaj e. w. uprawiał Trazymach. W miarę upadku życia politycznego w Grecji coraz bar­dziej rozwijał się gatunek e. w. (a zanikała wy­mowa sądowa i polityczna), który przetrwał do końca starożytności.

epifora gr. (łac. comersw) figura retoryczna polegająca na powtórzeniu tego Samego wyrazu na końcu kilku następujących po sobie zdań lub ich części.

epigonów wyprawa zob. Adrastos.

epigrafika (gr. epigrdfein pisać na czymś) gałąź nauki zajmująca się odczytywaniem i ba­daniem napisów—inskrypcji—i dostarczająca dzięki temu wiele źródłowych wiadomości o kul­turze i dziejach społeczeństw antycznych, nie­zwykle cennych zwłaszcza tam, gdzie nie posia­damy innych zabytków pisanych. E. pozwala ustalić chronologię niekiedy spornych faktów, dla językoznawstwa zaś stanowi ważne źródło wiadomości o dialektach językowych.

epigram (gr. eptgramma) pierwotnie napis

umieszczany na pomniku grobowym lub na przedmiocie wotywnym ofiarowanym bóstwu, wreszcie na dziele sztuki, wyjaśniający krótko jego znaczenie. Układano je zwykle w formie dwuwiersza, najczęściej dystychem elegijnym (zob.). Za, twórcę e. literackiego uważamy Simo­nidesa z Keos, któremu przypisuje się autorstwo słynnego e. termopilskiego. Wśród innych po­etów tworzących e. należy wymienić Mnasal-kasa z Sikionu (SVfS31 w. p.n.e.), Asklepiadesa z Samos (ten sam okres), Kallimacha z Kyrene (BO w. p.n.e.). Najsłynniejszymi epigramatykami rzymskimi są Marcjalis (I w. n.e.) i Auzoniusz (IV w. n.e.).

Epikaste zob. Jokosta.

epikleros (gr. epikleros) dziedziczka, spad­kobierczyni. W greckim prawie spadkowym po­tomkowie męscy mieli w dziedziczeniu pierw­szeństwo przed potomkami żeńskimi. Jeśli umie­rający nie pozostawił męskiego potomka, dzie­dziczyła po nim córka, którą powinien był po­jąć za żonę najbliższy krewny, aby majątek nie przeszedł w obce ręce.

Epikrates 1. E. z Rodos, syn Polistratosa, dowódca wojsk greckich w drugiej wojnie ma­cedońskiej (n w. p.n.e.). 2. E. z Ambra/cii (TV w. p.n.e.), komediopisarz grecki, przed­stawiciel średniej komedii attyckiej. Zachowały się nieliczne fragmenty, z których można wnosić, że uprawiał nie tyle trawestacje mitów, ile tematy wzięte z żyda. 3. E. z Bizancjum (II w. p.n.e.), architekt. 4. syn Apolloniosa, rzeźbiarz działa­jący na przełomie n/I w. p.n.e. 5. Epicrates, jeden z wielu przydomków oznaczających Pom-pejusza w listach Cycerona do Attyka (w zna­czeniu: władca).

Ep&tet (Epiktetos) z Hierapolis we Fiygii (ok. r. 50-130 n.e.). Był niewolnikiem fawo­ryta Nerona, Epafrodyta, który go wyzwolił. Poświęcił się filozofii, wybrawszy kierunek sto­icki. Po edykde Domicjana, wypędzającym filozofów z Rzymu (ok. r. 95 n.e.),. osiadł w Nikopolis w Epirze, gdzie prowadził szkołę filo­zoficzną. Był eklektykiem, czerpał swe poglądy nie tylko z czystej Stoi, ale i z nauk cyników. Nie widział żadnej różnicy między wolnymi a niewolnikami; wolność i niewola były dla niego jedynie kategoriami moralnymi, nie zaś społecznymi. Uczył, że jedynym dobrem jest cnota, a wszystko inne, jak majątek, sława, zdrowie, jest dobrem jedynie w naszym mnie

Epikur

230

Epikydes

maniu. Brawdziwie wolnym człowiekiem, praw­dziwym panem i królem jest jedynie mędrzec, który uwolnił się od namiętności i niczego nie potrzebuje. Sam E. nie pisał swoich nauk, spi­sał je jego uczeń, Flawiusz Arrianus w 8 księ­gach pt. Diatribaj Epiktetu (Diatryby Epikteta), z których zachowały się 4 początkowe, oraz w 12 księgach Homilia] (Rozmowy). Z obu tych prac Arrianus sporządził wyciąg pt. Enchejridion (Podręcznik). Etyka stoicka wywarła decydu­jący wpływ na kształtowanie się chrześcijańskiego poglądu na świat. W początkach V w. n.e. Podręcznik Epikteta został przerobiony na uży­tek klasztorów.

Epikur (Epikuros) filozof grecki (341 - 271 r. p.n.e.), urodził się na Samos, ale całe życie spędził w Atenach, skąd zresztą pochodziła jego rodzina (z demu Gargettos). Zapoznawszy się z systemem Demokryta postanowił poświęcić się całkowicie filozofii; ok. r. 305 p.n.e. zaku­pił w pobliżu Gaju Akademosa ogród, w którym wykładał i prowadził dyskusje ze swymi uczniami, stąd jego szkolę filozoficzną nazwano Ogrodem Epikura. W fizyce poszedł E. za atomistyką Demokryta wprowadzając jednakże pewne ważne odchylenie: materia jest wieczna i niezniszczalna, poza materią nie istnieje nic, wszystko składa się wyłącznie z atomów i próżni, nauczał E. za Demokrytem. U Demokryta jednak ruch ato­mów odbywa się według żelaznych praw me­chaniki, przypadek jest odrzucony definitywnie, stąd skrajny determinizm Demokryta przechodzi w fatalizm. E. przypisał atomom pewną swobodę. Atomy — uczył — poruszając się pędzą po li­niach prostych, a ponieważ pędzą w próżni, nie napotykając oporu, zatem szybkość ich ruchu jest niezależna od ich wielkości. Lecz w ten sposób zetknięcie się ich ze sobą byłoby nie­możliwe, a bez tego nie powstałby świat. Dla­tego — uczył E. — atomy zbaczają z prostych linii w dowolnym kierunku, przy czym te zboczenia, deklinacje, odbywają się nie w ramach wyznaczonych przez żelazne prawa przyczyno-wości i nie wskutek jakiejś z zewnątrz działającej siły, lecz samorzutnie, z mocy samych atomów. Wprowadzając do swego systemu deklinację atomów E. uratował swą etykę, która w ramach skrajnego determinizmu byłaby niemożliwością, z drugiej strony uratował też materializm swej ogólnej koncepcji; wprowadzenie czynnika wol­nej woli bez jednoczesnego uzasadnienia go w ruchu atomów byłoby sprzeczne z leżącą

u podstaw nauki E. fizyką materialistyczną. W ten sposób filozofia E. stała się dalszym etapem w rozwoju atomizmu starożytnego. W swej etyce nawiązał E. do nauki hedonisty Arystypa z Kyreny. Celem i zasadą życia— głosił E, — jest dążenie do przyjemności. Wszyst­kie przyjemności dzielił E. na dwa rodzaje:

przyjemność mającą w swej osnowie ruch oraz przyjemność, której istotę stanowi absolutny spokój, brak trosk, ataraksja. Nikt nie może być szczęśliwy, nie będąc mądrym i sprawie­dliwym. Podstawą wszelkich przyjemności jest rozwaga, fronesis, która uczy, że nie można żyć przyjemnie nie żyjąc rozumnie, moralnie i spra­wiedliwie. Tak więc teoretycznie etyka E. była hedonistyczna, lecz w praktyce prowadziła do ascezy i kultywowania cnót. Niezmiernie waż­nym czynnikiem w systemie filozoficznym E. był jego ateizm. E. przyznawał wprawdzie bo­gom egzystencję, odmawiał im jednak zdolności jakiejkolwiek ingerencji w sprawy wszechświata. Religia i strach przed śmiercią są wg E. głównymi przyczynami złego samopoczucia człowieka. Za­daniem filozofa jest uwolnić ludzi od przesądów religii, od lęku przed śmiercią, która jest tylko rozkładem atomów sprowadzającym doskonałą apatię, a więc unicestwienie wszelkiej możliwości cierpienia. Człowiek uwolniony od iluzji i prze­sądów religii powinien realizować swe szczęście na ziemi, prowadząc życie mądre, cnotliwe i sprawiedliwe. E. miał zupełnie negatywny sto­sunek do życia publicznego, które wg niego sta­nowiło źródło ustawicznych zmartwień, i głosił hasło życia jak najbardziej prywatnego: lathe biosas (żyj w ukryciu). Był to postulat niezmiernie charakterystyczny dla filozofów okresu upadku niepodległości państw greckich i rozpoczynają­cego się kryzysu ustroju niewolniczego. Masy ludowe znajdowały ucieczkę od smutnej rzeczy­wistości w kultach wschodnich, obiecujących szczęście pozagrobowe, ludzie wykształceni szu­kali szczęścia w filozofii, która wskazywała drogę do tego celu przez wyrzeczenie się po­trzeb i wewnętrzne doskonalenie.

Epikydes 1. polityk ateński, współzawodnik Temistoklesa (V/IV w. p.n.e.). 2. Syrakuzańczyk urodzony w Kartaginie, w r. 213/212 p.n.e. kie­rował obroną Syrakuz przed wojskami rzymski­mi dowodzonymi przez Klaudiusza Marcellusa. Po zdobyciu miasta udał się do Akragas, a gdy i to miasto Rzymianie zdobyli, schronił się do Kartaginy.

epilachon

231

epitafios

epilachon (gr. epilachon) w Atenach zastępca członka rady, bule, lub urzędnika wybieranego drogą losowania.

epilenios (gr. epilmios) taniec wykonywany przez Greków w czasie winobrania, jak również przy wytłaczaniu wina.

Epimachos z Aten architekt i inżynier grecki, zbudował dla Demetriosa Poliorketesa (III w. p.n.e.) maszynę oblężniczą do zdobywania miast, tzw. helepolis.

epinieleci (gr. epimeletdj) 1. urzędnicy zwy­czajni. 2. nadzwyczajne komisje powoływane do wykonania określonych zadań. 3. funkcjonariu­sze stowarzyszeń prywatnych. 4. grecki odpo­wiednik łac. terminu curatores. Stałymi urzęd­nikami ateńskimi byli np. e. tu emporfu, którzy w liczbie dziesięciu pełnili nadzór nad portem handlowym; e. ton neorión również w liczbie dziesięciu zarządzali portem i warsztatami floty wojennej.

Epimenides z Krety poeta, filozof i prorok (VI w. p.n.e.), uchodzący za cudotwórcę. Był otaczany boską czcią; mówiono o nim, że przez 75 lat spal cudownym snem i że bezpośrednio porozumiewał się z bogami. Miał się przyjaźnić z Solonem. Przypisywano mu oczyszczenie At-tyki z rozkazu boga z krwi przelanej podczas zamachu Kylona i uwolnienie Aten od zarazy w r. 596 p.n.e.

Epimeteusz (gr. Epimetheuś) mit. syn Japeta, brat Prometeusza, ojciec Pyrry. Pojął za żonę Pandorę (zob.).

epinikion gr. 1. uroczystość dla uczczenia zwycięstwa, połączona z ucztą urządzaną przez zwycięzcę lub przez jego przyjaciół. 2. pieśń na cześć zwycięzcy w bitwie lub w zawodach, śpiewana w świątyni lub podczas uczty.

Epir (gr. Epejros, łac. Epirus) pomocna część Grecji granicząca na zachodzie z Morzem Jońskim, na wschodzie z Tesalią, na północy z Illirią, na południu z Zatoką Ambrakijską, Akar-nanią i Etolią. Jest to kraj górzysty; najważniej­sze pasma gór to Akrokeraunia, Pindos, Toma-ros. Północną i środkową część Epiru zamiesz­kiwały ludy niegreckiego pochodzenia. Grecy natomiast osiedlili się w części południowej i na wybrzeżu. Z mieszkańców Epiru najbardziej znani byli Chaonowie, Tesprotowie i Molossowie. Kraj, rozbity ze względu na strukturę geo­graficzną na kilkanaście państw, został zjedno­czony dopiero przez Pyrrusa (III w. p.n.e.), któ­rego rządy były najświetniejszym okresem w hi­storii Epiru. W r. 168 p.n.e. Emiliusz Paulus zajął Epir i zamienił go w prowincję rzymską.

episkopoj (gr. epfskopoj) nadzorcy, inspekto­rzy, których Ateńczycy wysyłali do państw nale­żących do Związku Morskiego dla sprawowania nad nimi kontroli.

episkyros (gr. epfskyros) gra w piłkę ręczną, nazwana tak od tego, że piłka na początku gry leżała między dwiema grupami grających, na linii ułożonej z kamieni tzw. skyros. Każda grupa starała się przerzucić piłkę na teren przeciwnika, za linię ograniczającą, przeprowadzoną poza grającymi. Zwyciężała ta grupa której najpierw udało się przerzucić piłkę poza linię graniczną strony przeciwnej. Ilustracją tej gry jest relief znajdujący się na bazie attyckiego posągu kurosów z końca VI w. p.n.e.