Mała encyklopedia kultury antycznej

Friisino dziś Frosinone; miasto Herników w Lacjum na pograniczu Kampanii, na po-łudnio-wschód od Ferentinum.

Frygia (łac. Phrygia) kraina w Azji Mn., po­między Bitynią a Mizją; główne rzeki: Hermos, Meander i Marsyasz; główne miasta: Kyzikos,

Dconion, Lampsakos, Abydos, Troja, Ankyra, Gordion.

Frygowie (gr. Fryges, łac. Phryges) lud za­mieszkujący Frygię; słynęli z umiejętności wyra­biania pięknych tkanin haftowanych złotem;

uważano ich jednak na ogół za tępych i leni­wych.

Fryksos (gr. Friksos) mit. syn Atamasa i Nefeli. Zob. Atamas.

Fryne słynna z urody hetera grecka, kochanka i modelka rzeźbiarza Praksytelesa (IV w. p.n.e.). Krążyło o niej wiele anegdot, m.in. że była tak bogata, iż na swój koszt kazała odbudować mury tebańskie, zburzone przez Aleksandra W.

Frynich (Frynichos) 1. F. z Aten, jeden z pierw­szych poetów tragicznych; pierwsze zwycięstwo odniósł w r. 511 p.n.e. Pisał tragedie o tematach mitologicznych i historycznych, jak Miletu ha-losis (Zdobycie Miletu) lub wystawione w r. 476 p.n.e. Fojnissaj (Fenicjanki). F. przypisywano wprowadzenie prologu oraz ról kobiecych. 2. F. z Aten, przedstawiciel starej komedii attyc-kiej, po raz pierwszy wystąpił w r. 429 p.n.e. W r. 405 wystawił komedię pt. Musaj (Muzy), współzawodnicząc z Żabami Arystofanesa. Ze sztuk jego zachowały się fragmenty. 3. syn Stratonidesa (V w. p.n.e.), działacz polityczny, przeciwnik Alkibiadesa. 4. sofista (JI w. n.e.), zwolennik attycyzmu, autor zachowanej pracy obejmującej zestawienie wyrażeń attyckich i nieattyckich.

Frynis z Mitylene na Lesbos, poeta liryczny i muzyk z V w. p.n.e., autor dytyrambów w no­wym stylu, wyśmiewany przez komików.

fryz poziomy pas między architrawem a gzym­sem, stanowiący środkową część belkowania;

w architekturze doryckiej zdobiony tryglifami i metopami, w jońskiej gładki lub zdobiony płaskorzeźbą. Najsłynniejszy jest /. zdobiący zewnętrzną stronę celli w Partenonie (za peri-stazą). Przedstawia on procesję panatenajską i odznacza się zarówno powagą i monumental­nością, jak wdziękiem i naturalnością. Rzeźby te wykonał zespól najlepszych artystów grec­kich pod kierunkiem Fidiasza w piątym i czwar­tym dziesięcioleciu V w. p.n.e.

Fryzowie (Frisi, Frissi) lud germański zamie­szkujący terytoria zachodniej Germanu między Wezerą i zalewem Flevo. Zajmowali się rolnic­twem i hodowlą bydia. Początkowo sprzymie­rzeni z Rzymianami, zbuntowali się w r. 28 p.n.e. i mimo karnej wyprawy Korbulona utrzy-

fryzury

271

fryzury

mali niezawisłość. W IV i V w. n.e. brali Udział w podboju Brytanii.

fryzury spośród / greckich znamy najle­piej ateńskie dzięki malarstwu wazowemu, dro­bnej plastyce i wielkiej rzeźbie, której mistrzowie w większości pochodzili ze szkoły attyckiej. Ten typ /. może być jednak uważany za panujący w całej Grecji. W okresie archaicznym (X - VI w. p.n.e.) uczesanie, podobnie jak strój, podlegały silnym wpływom mody wschodniej. Zarówno mężczyźni, jak kobiety nosili długie włosy. Główne odmiany uczesania: 1. włosy opadają całą masą na plecy i na całej swej długości two­rzą równoległe fale; 2. głowa okolona jest prze­paską, spod której wysuwają się na czoło sta­rannie ułożone, silnie zwinięte pukle lub haczy­kowate loki, pojedyncze zaś pasma opadają na ramiona; 3. młodzi ściągali włosy w tyle głowy w pojedyncze, grube pasmo za pomocą metalowej spirali tettiks, której ucisk powodował powstanie poziomych fal. Na przełomie VI i V w. p.n.e. młodzi mężczyźni często podwijali dla wygody końce włosów ku górze i bądź zakładali je za opaskę okalającą głowę, bądź skręcali wokół szpili w płaski wałek leżący na wysokości uszu, krobylos. Rzadziej splatano z tyłu wierzchnią warstwę włosów w płaski warkocz leżący na potylicy. Kobiety najczęściej upinały włosy w kok i przykrywały chustką, kekryfalos. Po wojnach perskich, tj. po r. 480 p.n.e.. Grecy zrywają ze wschodnimi modami. Mężczyźni noszą teraz włosy krótkie, ułożone w V w. p.n.e. w płaskie kosmyki, w IV w. p.n.e. w swobodne pukle. Długie, misternie ułożone loki nosili jedynie eleganci z grona złotej mło­dzieży oraz starcy. U starców włosy są wysoko spiętrzone nad czołem i w lokach opadają na ramiona, andzimon. Uczesania kobiet różniły się od męskich. Najczęściej włosy na skroniach za­kładano za przepaskę, a z tylu upinano w kok. W IV w p.n.e. elegantki nosiły loki rozmaicie podwiązywane za pomocą przepaski. Młode dziewczęta nosiły włosy zebrane na czubku głowy w .pęk, przewiązany wstążką. Dzieciom środkowe pasmo włosów splatano często nad czołem w warkocz, który biegł od czubka gło­wy, przykrywając ciemię. W okresie hellenisty­cznym (III -1 w. p.n.e.) obok krótkich włosów rozpowszechniły się bardziej zniewieśdałe ucze­sania męskie, np. długie loki, które opadały ,na uszy i kark, tworząc nad czołem dwa stojące pukle, przewiązane pośrodku (odmiana kroby-

losu). Charakterystycznym uczesaniem kobie­cym był tzw. melon, włosy zaczesane do góry i rozdzielone kilkoma przedziałkami wychodzą­cymi od czoła, a zbiegającymi się na potylicy, które zbierano z tyłu w kok. Przeważały ucze­sania w loki, miękko puszczone lub podwiązane. Dzieciom włosy zaczesywano najczęściej do góry i związywano w stojący pukiel. F. służyła u Gre­ków do odróżnienia wolnych od niewolników. Niewolnicy we wszystkich okresach musieli nosić włosy krótko ostrzyżone lub zupełnie ogolone, Skomplikowane f. ludzi zamożnych wymagały pomocy fryzjera. Kobiety były czesane w domu przez specjalnie szkolone niewolnice. Perukę (czarne lub złote) były w Grecji w użyciu po­cząwszy od okresu archaicznego. W Rzymie w okresie archaicznym i w początkach republiki, jak wynika z późniejszej tradycji, noszono brody i długie włosy (por. broda). W okresie republiki Rzymianie zupełnie golili włosy i brodę, potem pod wpływem greckim nosili włosy krótko strzy­żone. Młode kobiety zbierały włosy w węzeł z tyłu głowy i przytrzymywały go wstążką, vitta, lub szpilą, mus. W momencie ślubu /. się zmie­niała, włosy rozdzielone na sześć części wiązano wstążką i upinano na czubku głowy. W począt­kach cesarstwa (I w. n.e.) mężczyźni nosili włosy krótkie, ale ułożone w fale. W okresie Antoninów (r. 96 -192 n.e.) w zamożnych sferach pod wpływem mody wschodniej noszono długie i fry­zowane włosy i brodę, niejednokrotnie posypy­wano je złotym prosżldem. Jednocześnie w war­stwach niższych oraz w kołach, gdzie uprawiano filozofię stoicką, jak również wśród chrześcijani utrzymała się aż do upadku Rzymu prosta /. z włosów krótko strzyżonych, zaokrąglonych. wokół twarzy lub podgolonych. Uczesania ko­biece w okresie cesarstwa stale się zmieniały. Na przełomie I w. p.n.e./I w. n.e. przeważały dwa rodzaje /.: włosy okrywające czoło upinano-w kok lub splatano w warkocz upinany np. od czoła poprzez ciemię do koku. Od pierwszej ćwierci I w. n.e. włosy przykrywają puklami czoło i skronie, a końce w lokach opadają na ramiona. Wysokość /. stopniowo się zwiększa i za Flawiuszów (r. 69 - 96 n.e.) jest niemal równa wysokości twarzy, tworząc wokół niej rodzaj diademu. W początkach II w. n.e. włosy splecione w warkocze tworzą niekiedy podwójny lub potrójny diadem. W drugiej poł. II w. n.e. nastąpił nawrót do prostoty: włosy upięte w wy­soki kok przypominały /. mężatek w okresie re

Fncinus lacus

272

Fulłii

publikańskim. Za Aleksandra Sewera (r. 222--235 n.e.) panowała moda luźnego splatania włosów w rodzaj plecionki, która, podwinięta ku górze, podtrzymana szpilkami lub sznurem pereł, przykrywała cały tył głowy. W III i IV w. n.e. uczesania były skromniejsze: włosy naturalnymi falami opadały do wysokości szyi, po czym były podwinięte i upięte z tyłu lub splecione w war­kocz okalający czubek głowy. Uczesania dzieci nie różniły się od greckich.

Fucinus lacus dziś Lago di Celano; jezioro w kraju Marsów, w równej odległości od Morza Adriatyckiego i Tyreńskiego, już w starożytności usiłowano je osuszyć, lecz wykonano ten projekt dopiero w latach 1855 - 1869.

fncus łac. rodzaj wodorostu rosnącego na skalach morskich i używanego do wyrobu farby czerwonej; w przenośni każda substancja bar­wiąca na czerwono, purpura jak również róż i szminka.

Fuficius (Całus F. Fango, l w. p.n.e.) senator mianowany przez Oktawiana namiestnikiem Afryki i Numidii; pokonany w wojnie z Tytu­sem Sekstiuszem, popełnił samobójstwo.

Fufidii Pufidiusze, ród rzymski pochodze­nia plebejskiego, prawdopodobnie z Arpnium. 1. Lucius Fufidius, przyjaciel Marka Emiliusza Skaurusa (II/I w. p.n.e.). który mu dedykował swoją autobiografię; był politykiem i mówcą sądowym. 2. Lucius F. (pierwsza poł. I w. p.n.e.), zwolennik Sulli, dzięki któremu doszedł do pretury, został pokonany w Hiszpanii przez Sertoriusza. 3. Quintus F.^ edyl w Arpinum w r. 46 p.n.e., wspomniany w inskrypcji z okresu republikańskiego. 4. prawnik z czasów Nerona, autor dzieła pt. Quaestiones.

Fufii ród rzymski pochodzenia plebejskiego, prawdopodobnie z Cales w Kampanii, stąd przy­domek Calenus. 1. Quintus Fufius Calenus, wspomniany przez Cycerona, chwalił zabójców Tyberiusza Grakcha. 2. Lucius F., mówca, oskarżyciel Maniusza Akwiliusza o nadużycia w r. 98 p.n.e.; obronił oskarżonego słynny mówca Marek Antoniusz. 3. Quintus F. Calenus, trybun ludowy w r. 61 p.n.e., od r. 59 zwolennik Cezara, jego legat w wojnie galickiej, uczestnik walk przeciw Pompejańczykom w Hiszpanii, w r.. 47 p.n.e. konsul. Po śmierci Cezara popierał Anto­niusza. Umarł w r. 41 p.n.e. 4. F. Geminus, prowadził walki w Pannonii za Augusta. 5. Caius F. Geminus, konsul w r. 29 n.e., faworyt Liwn, stracony po jej śmierci przez Tyberiusza.

Fugalia uroczystości obchodzone w Rzymie 24 lutego na pamiątkę wypędzenia królów.

Fulcinii ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. Caius Fulcinius, poseł rzymski zamordowany przez Fidenatów w r. 438 p.n.e. 2. F. Trio, ulubieniec Sejana, konsul w r. 31 n.e., zajmował się donosicielstwem; uwięziony, popełnił samo­bójstwo.

Fulgentius (Fabius Planciades F.) gramatyk i mitograf z Afryki (VI w. n.e.).

Fulginia dziś Foligno; miasto w Umbrii, zdobyte i przyłączone do Rzymu w r. 295 p.n.e.

fullo łac. folusznik, rzemieślnik wykańczający nowe tkaniny wełniane i odnawiający stare. Warsztaty foluszników istniały już w Grecji w VI w. p.n.e. Wełnę poddawano praniu depcząc ją nogami w basenie lub w kadzi z roztworem substancji zasadowej, otrzymywanym przez roz­puszczenie w wodzie węglanu wapnia, węglanu potasu lub nawet uryny. Następnie materiał mocno trzepano, aby się należycie sfilcował, płukano go i suszono. Dla osiągnięcia równego meszku na powierzchni czesano go drucianą szczotką lub skórą jeża. Pozostawienie lub przystrzyżenie włosów na powierzchni materiału zależało od jego przeznaczenia. W Rzymie tak przygotowaną materię poddawano jeszcze dzia­łaniu dymu z płonącej siarki w celu jej wybielenia i nadania połysku. Białe materiały przecierano następnie tzw. saxum (gatunek kredy lub białej glinki), kolorowe wygładzano odpowiednimi glinkami. Ostatnią fazą było złożenie materii i włożenie jej pod prasę. Podobnemu procesowi podlegały zbrudzone i podniszczone wełniane szaty, które po przejściu przez wprawne ręce folusznika wyglądały jak nowe. Folusznicy byli w Rzymie wysoko cenionymi rzemieślnikami i mieli swe korporacje pod patronatem Mi-nerwy.

Fiilyii Fulwiusze, ród rzymski pochodzenia plebejskiego, prawdopodobnie z Tusculum. Istnia­ło kilka gałęzi tego rodu: Bambaliones (łac. bambalio jąkała): 1. Marcus Flwius Bambalio, ojciec Fulwii, która była żoną Klodiusza, na­stępnie Kuriona, potem triumwira Antoniusza. Córkę jej z pierwszego małżeństwa, Klaudię, poślubił Oktawian. — Centumali: 2. Cnaeus F. Maximus Centumalus, konsul w r. 298 p.n.e., zwyciężył Samnitów pod Bowianum; jako pretor w r. 297 pokonał Etrusków. 3. Cnaeus F. Cen­tumalus, w r. 229 p.n.e. zwyciężył królową Illirii, Teutę. 4. Marcus F. Centumalus, pretor w r. 192

famariom

273

Furii

p.n.e., walczył przeciw Antiochowi Syryjskie­mu. — Cur.vi: 5. Marciis F. Cwvus, konsul w r. 305 p.n.e., pokonał Samnitów. — Flacci:

6. Qwntus F. Flaccus, konsul w r. 237 p.n.e., zwyciężył Galów, w r. 214 walczył zwycięsko z Kartagińczykami, pokonał również Lukanów i inne plemiona pohidniowoitalskie. 7. Cnaeus F. Flaccus, brat poprzedniego, poniósł od Han-nibala klęskę w Apulii, za co został skazany na wygnanie. S. Qwntus F. Flaccus, syn Qu. Flac-cusa (zob. 6.), pretor w r. 183 p.n.e., pokonał Celtyberów; w r. 179 p.n.e. jako konsul zwy­ciężył Ligurów. 9. Marcus F. Flaccus, konsul w r. 125 p.n.e., pokonał Ligurów i Galów. Był zwolennikiem reform Grakchów i zginął razem z Gąjuszem Grakchem w r. 121 p.n.e. Cyceron wspomina go jako dobrego mówcę. 10. Caius F. Flaccus, konsul w r. 134 p.n.e., prowadził wojnę przeciw powstaniu niewolników na Sycy­lii. — Gillones: 11. Qwntus F. Gillo, legat w armii starszego Scypiona (r. 203 p.n.e.), potem pretor. — Nobiliores: 12. Servius F. Nobilior, konsul w r. 255 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad Kartagińczykami. 13. Marcus F. Nobilior, pretor w r. 193 p.n.e., walczył w Hiszpanii, w r. 189 jako konsul zwyciężył Związek Etolski i zdobył Ambrakię. Był cenzorem w r. 179. Jako zwo­lennik kultury greckiej, zabrał ze sobą na wy­prawę przeciw Etolczykom poetę Enniusza, czym wywołał oburzenie Katona. Łupy wojenne zużył na budowę świątyni Muz. — Paetini: 14. Mar­cus F. Paetinus, konsul w r. 299 p.n.e., zwycięzca Umbrów.

fumarinm łac. wędzarnia, pomieszczenie w do­mu, gdzie wędzono mięso, suszono wilgotne drzewo i trzymano wino, aby „dojrzało".

funale tac. pochodnia smolna lub świeca zro­biona z pakuł i cienkiego sznurka, jak również lichtarz do świec, candelabrum.

Fundania żona Marka Terencjusza Warrona (I w. p.n.e.).

Fundami ród rzymski, 1. Caius Fundaniiis Fundulus, trybun w r. 249 p.n.e., walczył z Ha-milkarem Barkasem i został przez niego poko­nany. 2. Caius F; zwolennik Pompejusza, potem przeszedł na stronę Cezara, przyjaźnił się z Mar­kiem i Kwintusem Cyceronami (I w. p.n.e.). 3. Caius F., przyjaciel Mecenasa i Horacego (I w. p.n.e./I w. n.e.), komediopisarz rzymski, na­śladowca Menandra i Filemona; Horacy bardzo go cenił.

Fundi dziś Fondi; miasteczko nadmorskie

w Lacjum, między Tarracina i Formiae, słynne ż dobrego wina.

fundttores łac. lekkie oddziały w wojsku rzym­skim, uzbrojone w procę (funda).

Fnrenlae Caodmae wąwóz w środkowych Apeninach w pobliżu Caudium, gdzie w r. 321 p.n.e. Samnid otoczyli armię rzymską wraz z dwoma konsulami, zmusili ją do poddania się i przepędzili cafe wojsko pod włóczniami złożonymi w kształcie jarzma.

Furie zob. Erynie.

Furii Furiusze, ród rzymski pochodzenia pa-trycjuszowskiego, z Tusculum. Było kilka ga­łęzi tego rodu. — Antiates: 1. Aulus Furius Antias, poeta rzymski, przyjaciel Kwintusa Ka-tulusa (ok. r. 100 p.n.e.). — Aculeones (łac. aculeus ostrze): 2. Caius F. Aculeo, kwestor armii Scypiona Azjatyckiego, został skazany w związku z posądzeniem Scypiona o to, że dał się przekupić Antiochowi Syryjskiemu (r. 184 p.n.e.). — Bibaculi (łac. bibaculus pijak):

3. Marcus F. Bibaculus (I w. p.n.e.) rodem z Kremony, poeta, autor żartobliwych nugae (drobiazgów) w rodzaju Katulla oraz zbioru Lucubratwnes, zapewne też poematów epickich. — Camilli: 4. Marcus F. Canullus, w r. 403 p.n.e. był cenzorem, potem sześciokrotnie try­bunem wojskowym z władzą konsularną i szereg razy dyktatorem. Zdobył Weje w dziesiątym roku oblężenia, w r. 396. W dwa lata później zdobył Falerii. Oskarżony o ukrycie części łu­pów zdobytych pod Wejami został skazany na wygnanie. Jednak po klęsce Rzymian nad Allią w r. 390 i zdobyciu Rzymu przez Galów senat wezwał go z wygnania i powierzył mu dykta­turę. F. pokonał Celtów, uzyskując tytuł pater patriae. W r. 389 pokonał Wcisków, Etrusków i Ekwów. Po raz ostatni był dyktatorem w r. 367 w wojnie przeciw Celtom, których pokonał w po­bliżu Alby. Zmarł w r. 364 na cholerę. 5. Spurius F. Camillus, starszy syn poprzedniego, pretor w r. 365. 6. Lucius F. Canullus, młodszy syn dyktatora, dyktator w r. 350, zwycięzca Galów. 7. Lucius F. Camillus,' konsul w r. 338 p.n.e., zwycięzca Latynów, za co wzniesiono mu pom­nik na Forum. 8. Marcus F. Camillus za pano­wania Tyberiusza, w r. 16 n.e. pokonał Takfari-nasa, wodza zbuntowanych Numidyjczyków.— Fusi: 9. Agrippa F. Fusus, konsul w r. 446 p.n.e., pokonał Wcisków. — Medullini: 10. Spurius F. Medullinus, konsul w r. 481 p.n.e., walczył z Ekwami. 11. Publius F. Medullinus, brat po-

18 — Mala encyklopedia kultury antycznej

Furina

274

fyle

przedniego, był legatem w jego wojsku. 12. Spu-rius F. Medullinus Fusus, brat obu poprzednich, konsul w r. 464, walczył z Ekwami. — P a ciii:

13. Caius F. Pacilus, konsul w r. 441 p.n.e., dozna} klęski w wojnie z Wejentami. Później został cenzorem. — Phili: 14. Publius F.Philus, konsul w r. 223 p.n.e., zwycięzca Galów, później cenzor. 15. Lucius F. Philus, konsul w r. 136 p.n.e., przyjaciel Scypiona Młodszego i Leliusza, wspomniany przez Cycerona jako wybitny mów­ca.—Purpureones: 16. Lucius F. Pwpmeo, uczestnik wojny z Hannibalem w r. 210 p.n.e., pod dowództwem Marcellusa.

Furina (Furrind) mit. bogini rzymska, której kult ustanowiono w czasach tak zamierzchłych, iż już za czasów Warrona i Cycerona nie rozu­miano jego znaczenia. Cycero wiązał jej imię z Furiami. Kultem jej zajmował się osobny flamen, obchodzono też specjalne święto Furi-nalia. W gaju poświęconym tej bogini został w r. 121 p.n.e. zamordowany Gajusz Grakctos.

Furiusze zob. Fum.

Furnii Fumiusze, ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. Caius Fumius, trybun ludowy w r. 50 p.n.e., przyjaciel Cycerona. W czasie wojny domowej stanął po stronie Cezara.' Brał udział w wojnie peruzynskiej i pośredniczył w układach między Antoniuszem i Oktawianem. W r. 39 p.n.e. wysłany został przez Antoniusza do Afryki, następnie był namiestnikiem w Azji i walczył z Sekstusem Pompejuszem. Oktawian po zwycięstwie nad Antoniuszem ułaskawił i mia­nował go vir consularis. Ostatnie lata życia C. F. poświęcił pracy pisarskiej. Był wybitnym mówcą. 2. Caius F., syn poprzedniego, w r. 25 p.n.e. jako legat Augusta walczył z Celtyberami, któ­rych pokonał ostatecznie jako namiestnik Hisz­panii. W r. 17 p.n.e. został wybrany konsulem, wkrótce potem zmarł.

furtum łac. kradzież; prawo XII Tablic roz­różniało furtum manifestum i furtum nęć mani­festom. Pierwsza zachodziła wówczas, gdy zło­dzieja pojmano na gorącym uczynku lub gdy poszkodowany znalazł, w wyniku rewizji prze­prowadzonej przy zastosowaniu procedury lance et licio, skradzioną rzecz w domu osoby podej­rzanej o kradzież. Fur manifestus podlegał karze chłosty i oddawany był w niewolę poszkodo­wanemu. Złodzieja pojmanego na gorącym uczynku w nocy, fur noctumus, wolno było zabić, złodzieja zaś kradnącego w dzień, fur

diurnus, tylko w' wypadku, gdyby stawiał po­szkodowanemu zbrojny opór. W czasach póź­niejszych przepisy te uległy złagodzeniu. Fur non manifestus obowiązany był do zapłacenia poszkodowanemu podwójnej wartości rzeczy skradzionej. F. było deliktem prywatnym. Wnie­sienie skargi było pozostawione do dyspozycji pokrzywdzonego. Za cesarstwa niektóre rodzaje kradzieży, jak kradzież bydła, kradzież z wła­maniem, kradzież kieszonkowa — ścigano z urzę­du i karano bardzo surowo.

Fiiscus zob. Arellius; Aristius.

fustibalus łac. rodzaj procy osadzonej po­środku długiego kija, służącej do wyrzucania kamieni.

fustuarium łac. kara chłosty stosowana w woj­sku rzymskim zarówno w okresie republikań­skim, jak i w czasach cesarstwa wobec żołnierzy, którzy złamali dyscyplinę wojskową, popełnili dezercję, złożyli fałszywe świadectwo lub dopuś­cili się kradzieży w obozie. Trybun wojskowy dotykał skazanego kijem, a żołnierze legionu, do którego należał, chłostali go kijami najczęściej aż do utraty życia. Kara ta stosowana była również w stosunku do całego oddziału wojska za tchórzostwo lub bunt. F. poddawano niekiedy skazanych na śmierć.

fusus łac. (gr. dtraktos) wrzeciono, narzędzie służące przy ręcznym przędzeniu do skręcania włókien i nawijania nici. Wrzeciono zawieszano na paśmie włókien wyciąganych stopniowo pal­cami z kądzieli i wprawiano drugą ręką w ruch obrotowy, który sprawiał, że włókna skręcały się w nitkę. Utworzoną nić nawijano na wrze­ciono. Wrzeciona były w powszechnym użyciu zarówno na starożytnym Wschodzie, jak w Gre­cji i Rzymie.

Fylake 1. miasto Molossów w Epirze. 2. mia­sto w Tesalii.

Fylakos mit. ojciec Ifiklosa i dziadek Protesi-laosa, heros-eponim miasta Fylake.

fyle (gr. fyle) plemię skupiające w sobie grupę fratrii (zob.) i rodów i wywodzące się od wspól­nego przodka. W miarę odchodzenia od ustroju rodowego pierwotne znaczenie / stopniowo się zatraca; Periander w Koryncie wprowadza za­miast rodowego podział terytorialny na 8 /., zachowując zresztą tę nazwę. W Atenach za­równo Solon wprowadzając podział na klasy majątkowe, jak następnie Klejstenes wprowa­dzając podział terytorialny zachowali jednak

Fyte

275

Pytałoś

dawną nazwę /., choć znaczenie jej się zmieniło. Zamiast dawnych 4 tradycyjnych /., gdzie prze­możny byl wpływ arystokracji, Klejstenes wpro­wadził podział na 10 /., nazwanych od imion dawnych herosów attyckich: zostali do nich wprowadzeni rzemieślnicy-metojkowie, przez co osłabiono wpływy arystokracji. Do każdej /. wchodziła część wybrzeża, równiny i miasta, tak że /. nie reprezentowała interesów tylko jed­nego rejonu. Żołnierze ściągnięci z jednej /. tworzyli oddział (zwykle jazdy) również zwany /.

Fyle dziś Fili; twierdza na pograniczu między Attyką i Beocją.

Fyllis mit. córka króla trackiego Sithona. Pokochała Demofoonta, który w drodze spod Troi zatrzymał się w Tracji. Demofoon obiecał pojąć ją za żonę, wpierw jednak musiał wracać do ojczystej Attyki. Gdy w oznaczonym czasie nie powracał do Tracji, F. przekonana, że ją porzucił, odebrała sobie życie. Bogowie zamie­nili ją w drzewo.

Fyllos miasto w Tesalii.

Pytałoś mit. heros attycki; przyjął gościnnie Demetrę w czasie jej wędrówek w poszukiwaniu córki. Jako nagrodę otrzymał od bogini sadzonkę drzewa figowego.

G

Gabali lud w północno-wschodniej części Akwitanii w sąsiedztwie Arwemów, trudniący się garncarstwem i wyrobem serów; główne miasto Anderitum.