Mała encyklopedia kultury antycznej

Ger (także Gir, Gejr) rzeka w głębi Afryki znana starożytnym od czasu wyprawy Sweto-niusza Paulina (r. 72 n.e.), cytowana również przez Klaudiusza Ptolemeusza i Klaudiana.

Gerajstos (gr. Gerajstós, łac. Geraestus) dziś Geresto, wg innych Kastri lub Cavo Mandiio;

przylądek i port na pd.-wsch. cyplu Eubei.

Geraneja 1. miasto w Megaris. 2. dziś Makri-plagi; pasmo górskie na Przesmyku Korynckim, na pograniczu terytorium Koryntu i Megary.

geranos (gr. geranos) 1. żuraw używany do zdejmowania ładunków z okrętu oraz do wy­ciągania wody ze studni. 2. przyrząd teatralny, którym podnoszono postać boga czy herosa w górę, tak że niespodziewanie zjawiał się na scenie (zob. deus ex machina). 3. taniec mło­dzieży greckiej; wg legendy, został on wykonany po raz pierwszy, gdy Tezeusz zabił Minotaura i przez to uwolnił Ateny od corocznego składania haraczu z najpiękniejszych młodzieńców i dziew­cząt na żer dla potwora. G. tańczono w wielu miejscowościach, a najwięcej na Delos; koro­wód trzymających się za rękę tancerzy i tancerek naśladował kręte uliczki labiryntu lub też sym­bolizował lot żurawi.

Gerenia miasto w Messenii (później przyłą­czone do Lakonii), gdzie wg legendy urodził się hib też przebywał po ucieczce z Pylos Nestor syn Neleusa, jeden z bohaterów wojny trojań­skiej.

Gereoninm miasto szczepu samnickiego Fren-tanów, w odległości 20 mil od Lucerii.

Gergfa (Gergithos, Gergithes) miasto w Troa-dzie, na wschód od Idy, niedaleko Graniku.

GergoTia 1. miasto w Galii na terytorium Arwemów, na południe od dzisiejszego Cler-mont-Ferrand; w r. 52 p.n.e. stawiło skutecznie pod dowództwem Wercyngetoryksa opór woj­skom Cezara. 2. miasto Bojów nad Loarą.

Gerion (gr. Geryones) mit. potwór o trzech głowach i trzech zrośniętych ze sobą tułowiach, syn Chryzaora i Okeanidy Kallirroe. Posiadał stado wspaniałych wołów na wyspie hiszpańskiej Eryteja, strzeżone przez pasterza Eurytiona i psa Orthrosa. Herakles zabił Geriona, psa i paste­rza i uprowadził woły do Tirynsu; była to jego dziesiąta praca (zob. Herakles).

Germania terytoria zamieszkane przez Ger­manów nad Morzem Północnym, zwanym w sta­rożytności oceanus Germanicus, i nad Bałtykiem, zwanym marę Suebicum. Granice stanowiły: od zachodu Ren, od południa Dunaj, od wschodu zaś Odra. Kraj nizinny i bagnisty na północy, górzysty w części południowej, pokryty był gę­stymi lasami. Przepływały przezeń rzeki Moenus (dziś Men), Albis (dziś Łaba), Yiswgis (dziś Wezera), Nicer (dziś Neckar) i in. Cezar próbo­wał podbić Germanię, lecz bez skutku. Część kraju została podbita w I w. n.e., ale z wielkim trudem i wielkimi stratami dla Rzymian. Rzy­mianie nadali dwu prowincjom położonym nad brzegiem Renu nazwę G. Superior i G. Jnferior.

Gennanik (Nero Ciaudius Germanicus r. 15 p.n.e. — r. 19 n.e.) syn Nerona Klaudiusza Dru-zusa, wnuk Liwii i bratanek Tyberiusza; przy­domek Germanicus odziedziczył po ojcu. Sam także walczył z Germanami w roku 15 i 16 n.e.;

wysłany potem przez Tyberiusza na Wschód, reguluje stosunki między Rzymem i Fartami, włącza do imperium rzymskiego Kappadocję i Kommagenę, osadza na tronie kandydata wy­suniętego przez Rzym. W czasie pobytu w Ar­menii umiera otruty, jak powszechnie podejrze­wano, przez namiestnika Syrii, Pisona, z roz­kazu Tyberiusza. Był mężem Agryppiny Starszej, ojcem Kaliguli i Agryppiny Młodszej. Uprawiał poezję, z której pozostały fragmenty.

Gennanowie

287

Gildas

Germanowie (Germani) lud zamieszkujący tery­torium Germanii, obejmujący szereg plemion, jak: Cymbrowie, Teutonowie, Suebowie, Sygam-browie, Fryzowie, Cheruskpwie, Markomano-wie, Frankowie, Alamanowie i w.in. Pierwsze kontakty G. z Rzymianami zaczęły się w końcu n w. p.n.e., kiedy napór Cymbrów i Teutonów na Italię północną powstrzymał w latach 103 i 102 p.n.e. Gajusz Mariusz. W r. 56 p.n.e. Cezar powstrzymał ataki Suebów i Sygambrów. W r. 9 Drusus, pasierb Augusta, dochodzi do Łaby. Po szeregu dalszych walk o opanowanie obszaru między Renem a Łabą Rzymianie utworzyli tu ok. r. 5 n.e. nową prowincję, ale w r. 9 Cheruskowie pod wodzą Arminiusza zadali strasz* liwą klęskę w lesie Teutoburskim wojskom rzymskim prowadzonym przez Warusa, w rezul­tacie Rzymianie zrezygnowali z utrzymania tego kraju. Przez I i U w. n.e. Rzymianie urządzali wyprawy przeciw G. bez wielkich rezultatów;

od III w. n.e. różne plemiona germańskie, jak:

Goci, Sasi, Frankowie i Alamanowie zaczynają napadać na cesarstwo rzymskie. W IV i V w., pod naporem Hunów przybywających ze Wscho­du, G. osiadają na Zachodzie i zakładają szereg państw na terytoriach należących poprzednio do imperium rzymskiego: Suebowie, Wandalowie, Wizygod, Alamanowie, Burgundowie, Franko­wie—na terenach Galii i Hiszpanii; Jutowie i Sasi w Brytanii, Herulowie, Rugowie w Italii, gdzie w r. 493 n.e. ulegają Ostrogotom.

Geron rzeka w Elidzie w pobliżu Pylos.

geront gr. członek rady starszych zw. gerusia (zob. geruzJci).

Gerreowie (Gerrhael) plemię przybyłe z Babi­lonii i osiadłe nad Zatoką Arabską (Sinus Ara-btcus). Główne ich miasto Gerrha, było punktem węzłowym w handlu między Wschodem i Za­chodem; G. trudnili się połowem pereł i korali.

geruzja (gr. geusfa) rada starców, najważniej­sza władza państwowa w państwach greckich o ustroju arystokratycznym. W Sparde g. skła­dała się z dwu królów i 28 gerontów, wybiera­nych dożywotnio spośród Spartan, którzy ukoń­czyli 60 lat życia. Pierwotnie stanowili oni przy­boczną radę królów. Do kompetencji g. nale­żało: 1) uchwalanie projektów ustaw i praw, które następnie przedstawiano do zatwierdzenia zgromadzeniu ludowemu; 2) władza sądowa w wypadkach, które wymagały ukarania win­nych śmiercią lub pozbawienia ich praw oraz w stosunku do wykroczeń królów. Z biegiem

czasu zakres działania g. został ograniczony przez wzrost uprawnień eforów.

Geryones zob. Gerion.

gęś anadasmos gr. podział gruntów wraz z da­rowaniem długów, przeprowadzany w miastach greckich, ilekroć lud zwyciężył oligarchię.

Gesatowle (Gaesati) plemię celtyckie pokonane wraz z innymi szczepami przez Rzymian w r. 222 p.n.e. pod Ciastidium. W czasach Cezara G. pełnili obowiązki milicji w prowincjach rzym­skich.

Gessius Florus z Klazomenaj prokurator pro­wincji Judei od r. 65 n.e.; swoim okrutnym stosunkiem do mieszkańców doprowadził do wybuchu buntu, który stał się przyczyną wojny, zakończonej przez cesarza Wespazjana w r. 70 . n.e. zdobyciem Jerozolimy.

Geta Lucius Septimios Antoninus syn cesarza Septimiusza Sewera, brat Karakalli; po śmierci ojca w r. 211 zaczął panować wraz z bratem, lecz w następnym roku Karakalla zamordował go na oczach matki.

Getowie (Getae) lud tracki pokrewny Dakom (niekiedy z nimi identyfikowany), zamieszkujący tereny w dolnym biegu rzeki Ister (Dunaj).

giganci (gr. Gigas, dop. -ntos) mit. synowie Tartaru i Gai, istoty olbrzymiego wzrostu, wyo­brażane z wężami zamiast nóg, uosabiające nie­okiełznane siły przyrody, wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi itd. Do najbardziej znanych g. należeli: Alkyoneus, Enkelados, Mimas, Porfy-rion. Zob. gigantomachia.

gigantomachia gr. walka bogów z gigantami, zbuntowanymi za namową Gai przeciw władzy Zeusa. Wg przepowiedni bogowie nie mogli zwyciężyć gigantów bez pomocy człowieka śmier­telnego. Stąd udział Heraklesa. Pokonanych gi­gantów Zeus strącił do Tartaru. Motywy g. występują często w malarstwie wazowym grec­kim oraz w plastyce dekoracyjnej, np. na fryzie ze skarbca Sifnijczyków w Delfach z lat ok. 525 p.n.e., na metopach z Selinuntu oraz przede wszystkim na fryzie ołtarza Zeusa w Pergamonie z pierwszej poł. n w. p.n.e.

Gildas (ok. 504 - 569 n.e.) zromanizowany Celt z zachodniej Brytanii, z przydomkiem Sapiens, założyciel klasztoru Gildas de Ruys w Bretanii, autor dzieła pt. De excidlo et conąuestu Britan-niae (O zniszczeniu i skardze Brytanii), zawie­rającego opis Brytanii, jej dziejów za czasów rzymskich i stosunków religijnych. Materiał do swej pracy czerpał autor głównie z tradycji ustnej.

288

gladiatorzy

gimnazjum zob. gymnasion.

gimnazjarcha (gr. gymnasiarchos lub gymnasi-arches) 1. zamożny obywatel ateński, który na zlecenie naczelnika fyli podjął się obowiązku przygotowania własnym kosztem zapaśników na igrzyska. Miał prawo postawić pomnik dla uczczenia zwycięstwa swoich wychowanków. 2. w czasach hellenistycznych urzędnik grecki, który sprawował funkcję kierownika gimnazjum publicznego, gdzie młodzieńcy ćwiczyli się w nau­kach i w sprawności fizycznej. Nosił purpurową szatę, białe sandały i laskę jako symbol swej władzy nad uczniami i personelem gimnazjum.

gfanneci (gr. 1. m. gymnetąf, gymnesloj) podbici mieszkańcy Argos. Byli poddanymi zwycięzców, jak heloci w Sporcie. Służyli w wojsku jako lekkozbrojni.

gimnosofiści (gr. gyimwsofistaj) mędrcy indyj­scy, którzy pędzili życie w lesie, nadzy, oddając się rozmyślaniom; wspomina o nich Plutarch.

ginajkonomowle (gr. gynajkonómoj) w pań­stwach Grecji starożytnej urzędnicy, do których należał nadzór nad przestrzeganiem ustaw o zbyt­ku, w szczególności przez kobiety; zwracali oni m. in. uwagę na to, żeby liczba gości na ucztach nie przekraczała trzydziestu i żeby ubiór kobiet nie był zbyt kosztowny.

gineceum (łac. gynaeceum, gr. gynajkOidtis) część domu greckiego przeznaczona dla kobiet;

w g. była także sypialnia małżeńska. Znajdowało się ono przeważnie na piętrze lub za przeznaczo­ną dla mężczyzn częścią domu, wokół drugiego perystylu. W g. skupiało się życie kobiet grec­kich: wychowanie dzieci i prace domowe wyko­nywane przez niewolnice pod okiem pani domu. W domu rzymskim nie było wydzielonej częś­ci kobiecej. Od II w. p.n.e. g. stanowią po­koje robocze i służebne. W IV i V w. n.e. termin ten oznacza warsztaty, w których niewolnicy państwowi przędli tkaniny i szyli ubrania dla dworu cesarskiego i dla wojska.

Giskon (Gisco) 1. syn Hamilkara, poległego w bitwie pod Himerą w r. 480 p.n.e., w wojnie Kartagińczyków z Syrakuzańczykami i Akragen-tyjczykami. Po śmierci ojca G. udał się do Selinuntu. 2. dowódca wojsk kartagińskich na Sy­cylii w czasie pierwszej wojny punickiej; po za­warciu pokoju w r. 241 p.n.e. otrzymał od Hamilkara Barkasa polecenie przeprowadzenia armii do Kartaginy. Gdy wybuchł bunt wojsk najemnych w Afryce z powodu zalegania w wy­płacie żołdu, G. udał się do obozu powstańców

dla załagodzenia konfliktu, ponieważ cieszył się ogólną sympatią żołnierzy. Jednak w czasie ro­kowań, na skutek nieprzejednanego stanowiska przywódców buntu, Spendiosa i Matona, został z ich rozkazu zamordowany, nie doprowadziwszy układów do końca.

Glabrio jeden z przydomków rodu Aciliuszów (zob. AcilU).

gladiatorzy (łac. gladiatores) zapaśnicy stacza­jący na arenie cyrkowej jak również w amfite­atrach boje wobec zgromadzonej publiczności. Zwyczaj walk gladiatorskich pochodził od Etrus­ków, którzy w ten sposób oddawali cześć zmar­łym zamiast składanych dawniej ofiar ludzkich. W Rzymie zapasy g. miały charakter rozrywkowy i zarazem polityczny, ponieważ były wykorzysty­wane przez organizatorów do zdobycia popular­ności wśród plebsu. G. rekrutowali się spośród niewolników, jeńców wojennych, niekiedy i spo­śród byłych żołnierzy. Ćwiczył ich nauczyciel, tzw. lanista, w specjalnych koszarach zw. ludi. Zespół g. z jednej szkoły tworzył tzw. familia gladiatoria i był wynajmowany lub odprzedawany organizującemu walki urzędnikowi. W czasach cesarstwa ludzie zamożni utrzymywali nieraz własnych g. Przed wejściem na arenę {-.składali przysięgę, że nie będą się oszczędzać w walce, która się zaczynała od fechtunku tępą bronią;

na znak dany przez lanistę {. rozpoczynali walkę na miecze, gladius. Inny rodzaj zapasów polegał na zarzucaniu na głowę przeciwnika sieci i na przebiciu go trzymanym w lewej ręce trójzębem, gladiatores retiarii. Przeciwnik był uzbrojony w miecz i tarczę. Powalony w zapasach g. mógł błagać o litość przez podniesienie do góry wska­zującego palca. Na znak łaski widzowie wyciągali ręce podnosząc kciuk do góry; gdy kierowali palec w dół verso pollice, było to oznaką wyroku śmierci dla pokonanego. Zwycięzca otrzymywał nagrodę pieniężną i palmę, palma gladiatoria, oraz niekiedy zwolnienie od dalszego udziału w walkach. Gladiatores laąuearii zarzucali na przeciwnika zamiast sieci pętlę ze sznura, laąueus;

gladiatores essedarii walczyli na wozach zaprzę­żonych w dwa konie; gladiatores dtmachaeri walczyli dwoma mieczami; gladiatores Samnites używali tarczy i broni samnickiej; gladiatores Thraces (Thraces) mieli broń tracką. W czasach cesarstwa gladiatores bestiarti zabawiali widzów walką z dzikimi zwierzętami; niekiedy występo­wali też jako gladiatorzy — karły, gladiatores nani. Gladiatores meridiani staczali walki w południe
gladius

289

kiedy nie było występów zwykłych gladiatorów, ordinarii. Gladiatores bustuarii walczyli przy stosie pogrzebowym, bustum; gladiatores cubi-cularii zabawiali gości w sali jadalnej podczas uczty. Mimo iż ustawy ograniczały urządzanie walk gladiatorskich, stanowiły one dla bogaczy najlepszy sposób zdobycia popularności u ludu przy ubieganiu się o urzędy państwowe. W cza­sach późnego cesarstwa państwo utrzymywało własnych gladiatorów, gladiatores fiscales lub Ceasariani. Za przykładem Rzymu również pro­wincje utrzymywały skoszarowanych g; którzy odgrywali nieraz ważną rolę w buntach niewol­ników (np. powstanie Spartakusa); byli również używani przez niektórych cesarzy jako regularni żołnierze w czasie wojny domowej.

gladius łac. krótki obosieczny miecz, przejęty przez Rzymian prawdopodobnie od Celtów, słu­żył wojskom pieszym do walki wręcz. Noszono go w pochwie, vaglna, przyczepionej do pasa, balteus, z lewej strony. Oprócz miecza rzymskie­go używano również miecza hiszpańskiego, g. Hispaniensis, który noszono w pochwie przy pasie z prawej strony. W egzekucjach zaczęto również zamiast topora, securis, używać miecza, gladius, gdy chodziło o ukaranie śmiercią żoł­nierzy za zdradę lub zabójstwo. Prawo karania przez ścięcie, ius gladii, przysługiwało namiest­nikom jedynie w prowincjach cesarskich.

Glandinus zob. Aichler.

glans (łac. dosł. żołędź) kulka z ołowiu lub gliny wyrzucana z procy przez procarzy, fun-dttores.

Glaucia (Caius Seryilius G.) zob. Sewilli 13.

Glauke mit. 1. jedna z Nereid. 2. jedna z Da-naid. 3. nimfa arkadyjska. 4. córka króla Kreona, żona Jazona, zw. też Kreuzą (zob.). 5. żo­na Telamona z Salaminy, matka Ajasa.

Glaukias 1. G. z Eginy (VI/V w. p.n.e.), rzeźbiarz grecki, twórca posągów zwycięzców olimpijskich. 2. lekarz grecki (prawdopodobnie z ni lub II w. p.n.e.), przedstawiciel szkoły empirycznej, uczony komentator dzieł Hippo-kratesa.

Glaukon młodszy brat Platona; występuje jako jeden z uczestników dialogu w Rzeczypo­spolite] Platona.

Glaukos 1. mit. rybak beocki, który uzyskał nieśmiertelność i stał się bóstwem morskim po spożyciu ziela zasianego przez Saturna. Posiadał dar przepowiadania przyszłości; czcili go jako swego boga rybacy i żeglarze. 2. mit. Koryn-

tyjczyk> syn Syzyfa i Meropy, ojciec Bellerofonta. Na igrzyskach w czasie pogrzebu Peliasa został rozszarpany przez swoje rumaki. Śmierć tę zesłała na niego Afrodyta za zlekceważenie jej potęgi. 3. mit. syn Hippolochosa, wnuk Bellerofonta, książę likijski, walczył po stronie Trojan. W spotkaniu z Diomedesem zaniechał walki w imię dawnej przyjaźni łączącej ich przodków i wymienił swą złotą broń na spiżowy oręż Dio-medesa. Zginął z ręki Ajasa. 4. mit. syn Minosa i Pasifae, utonął jako dziecko w kadzi z miodem, a zwłoki jego zniknęły. Wg przepowiedni miał je odnaleźć ten, kto rozwiąże pewne (sofistyczne) zadanie. Dokonał tego wieszczek Dionizosa, Połyidos, który następnie odnalazł chłopca i oży­wił go. 5. G. z Region (V/IV w. p.n.e.), autor dzieła pt. Perl ton archafon pojeton kaf musikon (O dawnych poetach i muzykach), które dało początek historii poezji lirycznej w starożytności. 6. G. z Lokroj (IV w. p.n.e.), autor książki ku­charskiej; dowodził, że kucharzami powinni być utalentowani ludzie wolni.

glaoks gr. (łac. noctua) sowa, ptak poświę­cony Atenie, otaczany w Atenach szczególną czcią, stąd przysłowie: glauka els Alhenas— sprowadzać sowę do Aten (w sensie wykonywa­nia zbędnej pracy).

Glikera biedna dziewczyna z Sikionu, znana ze swej piękności, utrzymująca się ze splatania wieńców. Sławny malarz sikioński, Pausjas (IV w. p.n.e,), namalował ją przy tej czynności, jako stefanoplókos, plotącą wieńce.

Gllkon (gr. Glykori) 1. nieznany bliżej liryk _grecki; od jego imienia pochodzi nazwa wiersza glikonejskiego, versus Glyconeus. 2. rzeźbiarz ateński z czasów cesarstwa rzymskiego, twórca posągu Heraklesa Parnezyjskiego, będącego kopią posągu Heraklesa Lizypa. Dzieło to znaleziono w poł. XVI w. 3. znany w Rzymie retor grecki (I w. n.e.), o przydomku Spyridion (koszyczek), wspomniany przez Senekę Starszego i Kwinty-liana. 4. G. (II w. n.e.), zwany też Aleksandrem, uchodził wśród mieszkańców Paflagonii za proToSa rcudotwórcę, sam się zaś nazywał nowym Asklepiosem. Wizerunkom jego, spotykanym także na monetach miasta Abonutejchos przy­pisywano moc apotropaiczną, tzn. odwracającą uroki i nieszczęścia.

glikonej (versus Glyconeus) wiersz o schema­cie: ^!0| t \j^> -t ict^;, czyli rodzaj dymetru chorijambicznego z chorijambem w środku i resztą wiersza wypełnioną dowolnie. U poetów

IS — Mata encyklopedia kultury antycznej

gUptotdca

290

eolskich i Anakreonta g. liczy zawsze 8 zgłosek. Jego dwuzgłoskowy nagłos, zwany bazą, może być wypełniony spondejem -^r—, trochejem -^Ł'-', jambem ^-^e lub pymchem ^"^, zakończe­nie zaś jest zawsze jambiczne. W greckim dra­macie oraz w liryce chóralnej g. nie ma już stałej ilości zgłosek. Zdarzają się także bazy trzyzgłoskowe, powstałe na skutek rozwiązania długiej. Baza taka może być trybrachem <^«m"^, rza­dziej daktylem -^Ł'--">•', a czasem także ana-pestem ^"-/—. Rzadko ulegają rozwiązaniu inne długie elementy g. W poezji rzymskiej g. Plauta mają budowę bardzo swobodną. Każda ich teza, także ostatnia, może być wypełniona dwiema zgłoskami lub jedną długą; arsy mogą ulegać rozwiązaniu. Por. Plaut Bacchides v. 989:

nil moror neque scire volo -^Ł <-' ^J- ^ '-> -^Ł-\j \j j. ; y. 990: quod iubeo id facias, adero J- ^\j -e. <-"-' -ł. \j\j -i-; v. 626: Mnesiloche, quid flt? peri -^ ^ ^"-'— -^Ł-»-"-' -t- (w ostat­nim przykładzie druga arsa jest rozwiązana, a druga teza wypełniona zgłoską długą). Ka-tullus i Horacy tworzą g. o stałej ilości zgłosek na wzór Safony, Alkąjosa i Anakreonta. Ka-tullus dopuszcza w nagłosie trochej, spondej i jamb. Horacy prawie zawsze ma bazę spon-deiczną. Np. Katullus 6,18: cinge tempera flo-nbus -^-^'~"-'-^<~'ó; 34,2; puellae et puerl iMegrt \J-t--t-\J^-t.\J-Ł; Horacy, Carmina l 3,1: śle te diva potens Cyprt -^L—-^^'-i-t-^-t-. G. Seneki budowane są całymi szeregami albo ściśle według wzoru horacjańskiego, albo też według schematu: -ⁱ^ | -<30-^ |v-'s»'. Pó­źniejsi poeci łacińscy wzorują się na g. Katulla lub Horacego.

gHptoteka (gr. gtyptós rzeźbiony, rżnięty, theke skład, schowanie) zbiór rżniętych kamieni, kamei i gemm. W praktyce zbiory często się rozszerzały i obejmowały zabytki z zakresu in­nych sztuk plastycznych, pozostawała jednak tradycyjna nazwa. Najsłynniejsze g. — muzea sztuki starożytnej — znajdują się w Monachium, w Kopenhadze (Ny-CarIsberg) i w Paryżu (Ca-binet de Medailles).

gHpty&a (od gr. gtyptós rzeźbiony, rżnięty) sztuka cięcia w kamieniach, zwłaszcza szlachet-nych lub półszlachetnych, napisów i przedstawień wydobytych bądź wypukłe, bądź wklęsło. Do najstarszych zabytków tego typu należą mezo-potamskie cylindrowe pieczęcie ze scenami figu­ralnymi i napisami klinowymi oraz egipskie pie­częcie w formie skarabeuszy z m tysiąclecia p.n.e.

Najbardziej rozpowszechnionymi wytworami g. byty gemmy (zob.). Do obróbki kamieni uży­wano rodzaju metalowego świdra, o ostrzu za­kończonym płasko lub zaokrąglonym, który wprawiano w silny ruch obrotowy za pomocą koła poruszanego nogą, bądź też rodzaju łuku, którym poruszano szybko po linii poziomej, wprawiając świder w ruch. W cehi przyspie­szenia pracy kamień posypywano proszkiem z korundu, sprowadzanego z Naksos. Do wy­konywania kamei używano czasem rodzaju dłuta o diamentowym ostrzu. Tematyka przedsta­wień g. obejmowała portrety, sceny rodzajowe, sceny mitologiczne.

Glitius (Quintus G. Felix) poeta rzymski znany tylko z zachowanego w Rzymie napisu, prawdopodobnie naśladowca Wergiliusza. na co wskazuje przydomek VergiHanus.

gtossa (gr. dosł. język) nazwą tą określano pierwotnie używane przez autorów starożytnych wyrazy wymagające objaśnień, np. wyrazy wzięte z jakiegoś dialektu, archaiczne, obce, rzadko używane itp., które dla czytelnika mogły by nie­zrozumiale. Później terminem g. zaczęto ozna­czać objaśnienia słów tego rodzaju.

glossarimn łac. słownik glos, tzn. wyrazów starożytnych, rzadkich lub obcego pochodzenia, wymagających objaśnień.

Gneus zob. Cnaeus.

Gnipho (Marcus Antonius G.) z Galii znany w Rzymie retor i gramatyk w I w. p.n.e., nau­czyciel Cycerona, Cezara oraz Lucjusza Atejusza Pretekstata noszącego przydomek Filolog. Na­pisał dzieło pt. De Latino sennone (O języku łacińskim).

gnomę gr. (łac. sententia) myśl, sąd, zdanie, mniemanie, najczęściej krótka, treściwa wypo­wiedź prozaiczna lub wierszowana zawierająca myśl ogólną. Istniały też zbiory takich sentencji poetów albo filozofów zwane gnomologia.

gnomiczna poezja rozwinęła się w Grecji w VI w. p.n.e. i poprzedziła powstanie właści­wej literatury. Początkiem jej były przypowieści ludowe związane przeważnie z pracą i życiem ludu, zawierające jego własne doświadczenia i spostrzeżenia. Pierwotną formą metryczną był parojmiak, późniejszą zaś heksametr lub dystych elegyny. Ślady p. g. spotykamy już u Homera, ale właściwym jej twórcą był w Grecji Hezjod, a najwybitniejszymi przedstawicielami: Solon, Ksenofanes, Archiloch, Mimnermos i Teognis. Gnomy znajdują się także we wszystkich gatun-