Mała encyklopedia kultury antycznej

gromatici łac. mierniczy; nazwani tak od przyrządu (groma), którym się posługiwali. Wy­stępują w Rzymie, począwszy od n w. p.n.e. W okresie cesarstwa państwo utrzymywało sta­łych urzędników mierniczych, zwanych g. lub agrimensores; w wojsku w razie potrzeby pełnił te czynności centurion, później specjalny mensor.

Gramentura dziś Saponara; miasto w Lukanii.

gry do najważniejszych należały: 1. gra w koś­ci, do której Grecy i Rzymianie używali kostek podłużnych, czworobocznych, o bokach ozna­czonych punktami lub kreskami l, 3, 4, 6 (gr. astrdgalos, łac. tatuś), albo sześciennych z punk­tami, 'względnie kreskami na ściankach, od l do 6 (gr. kybos, łac. tessera). Kostki wkładano do pucharu, wstrząsano je i wyrzucano na stół. Gdy grano astragalami, najlepszy rzut (same „szóstki" lub gdy wszystkie kostki wskazywały różne liczby: 1,3,4,6) zwał się rzutem-Afrodyty lub Wenery; najgorszy (gdy wszystkie kostki wskazywały liczbę 1) zwały się kyon, canis, pies. Przy kostkach sześciennych najlepszy rzut był, gdy dwie lub trzy kostki wykazywały liczbę 6, najgorszy, gdy jedynkę. Dziewczęta bawiły się pięcioma kostkami, podrzucając je do góry i chwytając na odwrotną stronę dłoni. Używano

gryf

296

Grzegorz

też kostek lub monet do gry zwanej wtiasmós, łac. parfmpar, zgadując czy liczba jest parzysta czy nieparzysta, a wiec było to coś w rodzaju cetna-licha. 2. gra w piłkę; uprawiali ją za­równo Grecy, jak Rzymianie od najdawniej­szych czasów. Piłki były duże i małe, wyra­biane ze skóry i wypychane pierzem (poganka) lub wełną; Rzymianie napełniali je również powietrzem (JbUs). Piłki były malowane, pilą picia, i zależnie od rodzaju wzoru i koloru nosiły różne nazwy: prasjna, vitrea, vitrea unda, vitrea sediiia. Grano w piłkę podobnie jak dzisiaj: rzucano nią ukośnie o ziemię, prze­ciwnik zaś ją chwytał (apórraksis odbijanka) albo rzucano piłkę wysoko w górę i chwytano ją w locie (uronią). Inna gra (trlg6n), w której brało udział trzech graczy, polegała na pod­rzucaniu piłki i chwytaniu jej lewą ręką lub rzucaniu albo odbijaniu piłki w kierunku współ­grających. Gry w piłkę nożną starożytni nie znali. 3. gra w orzechy, uprawiana głównie przez młodzież. Układano na ziemi kilka orzechów w szeregu, grający zaś rzucał do nich jeden orzech lub staczał go po pochyłej desce. Jeżeli orzech spadł na leżące na ziemi orzechy, grający zabierał wówczas jako wygraną wszystkie orze­chy. 4. różne gry rozgrywane na specjalnych tablicach za pomocą kości i pionków (zwane:

gr. polis, łac. Indus latrunculorum, duodecim scripta), przypominające dzisiejsze gry w war­caby, szachy itp.

gryf (gr. gryps, łac. gryphus) mit. fantastyczne zwierzę wyobrażane w postaci lwa z głową i skrzydłami orła. Wyobrażenia g. dotarły do Grecji z wierzeń religijnych Wschodu: egipskich, chaldejskich, perskich. W okresie hellenistycz­nym pojawia się gryfolew, który zachowuje jedynie skrzydła orła, a na lwiej głowie ma rogi kozła. Wg legend g. zamieszkiwały ziemie pół­nocne, pomiędzy krainą jednookich Arymaspów a Hyperborejczyków. Strzegły złota, symbolizo­wały siłę, czujność i potęgę bóstwa. Najczęściej łączono je z kręgiem wierzeń apollińskich. W sztuce sepulkralnej symbolizują zwycięstwo życia nad śmiercią. Występują już w sztuce egejskiej w II tysiącleciu p.n.e., w ceramice greckiej orientalizującej z VII - VI w. p.n.e., a na­stępnie stanowią ulubiony motyw greckiej i rzym­skiej sztuki dekoracyjnej.

Gryllos 1. ojciec historyka Ksenofonta z Aten (V w. p.n.e.). 2. starszy syn Ksenofonta; ucze­stniczył w r. 362 p.n.e. w bitwie pod Manty-

neją i zginął w walce. Wśród Ateńczyków pa­nowało mniemanie, że to on zadał śmiertelną ranę wodzowi tebańskiemu Epaminondasowi. Grecki malarz Eufranor przedstawił jego śmierć na obrazie, a Arystoteles poświęci) mu utwór pt. GryUos.

Grynia (gr. Gryneja, Grynton, łac. Grynia, Grynium) miasto portowe w Mizji, lezące o 50 stadiów na południe od Elai, słynne ze wspa­nialej świątyni i wyroczni Apollina; należało do satrapii frygyskiej. W IV w. p.n.e. wódz mace­doński Parmenion zburzył miasto, a mieszkań­ców sprzedał do niewoli.

GrzebsU zob. Grzepski.

Grzegorz (Gregorius) 1. G. Cudotwórca (Thau-matwgos, i. 213 - 273 n.e.), z pontyjskiej Neo-cezarei, studiował w mieście ojczystym retorykę, słuchał wykładów Orygenesa w palestyńskiej Cezarei i tam przyjął chrzest. Został biskupem i misjonarzem Pontu. Zachowało się po nim wiele pism treści teologicznej oraz Pochwala Orygenesa. 2. G. z Nazjanzu w Kappadocji (r.329-ok. 390 n.e.), kształcił się w Cezarei, Egipcie i Atenach; w r. 371 został wyświęcony na biskupa. Zachowało się wiele jego poezji, kazań, obszerny zbiór listów oraz autobiografia pt. Perl ton heautu bion. Jest jednym z Ojców kościoła greckiego. 3. G. z Nysy (r. 331 -400 n.e.), biskup, jeden z Ojców kościoła greckiego, autor pism teologicznych. Zachowało się 26 jego listów do mieszkańców Nysy. 4. G. biskup Tours (r. 540 - 596 n.e.), wybitny dyplomata i histo­ryk, autor szeregu pism, np.: De virtutibus Martini episcopi libri IV, Liber de vita patrum, Historia Francorum i in. 5. G. z Sanoka, jeden z pierwszych humanistów polskich (urn. w r. 1477), po studiach za granicą wykładał na Uniwersy­tecie Krakowskim od r. 1428, pierwszy objaśniał sielanki Wergiliusza w duchu humanistycznym. Po klęsce pod Warną przebywał na Węgrzech jako wychowawca synów Jana Hunyadi'ego. Od r. 1451 był arcybiskupem lwowskim. Jego dwór w Dunajowie pod Lwowem stał się ogni­skiem skupiającym 'humanistów polskich, tam też przebywał Kallimach. Z pism G. zachowały się jedynie fragmenty. Kallimach wspomina o dziele historycznym pt. De eyocatione Yladislai regls ad regnum Hungariae ac eius expeditionibus centra Twcos (Powołanie króla Władysława na tron węgierski i jego wyprawy przeciw Tur­kom). W całości znamy Epitafium na śmierć króla Wladyslawa Jagielty i Epitafium na śmierć

297

gymnasiou

królowej Sanki. 6. ff. s Sambora (zw. też Czuj, zlatyniz. Gregorius Vigilantius Samboritanus, 1523-1573) syn biednego mieszczanina, dzięki pracy i zdolnościom wybił się i został profeso­rem w Akademii Krakowskiej; poeta polsko-

-łaciński, autor pancgiryków, które ujmował w formy alegorycznych sielanek. Uprawiał rów­nież poezję religijną.

Grzepski Stanisław (także Grzebskt, 1526-

• 1570), humanista i matematyk, profesor Aka­demii Krakowskiej, jeden z pierwszych grecy-stów w Polsce; wydał Duo poenwta (Dwa poe­maty) Grzegorza z Nazjanzu z wierszowanym przekładem (Kraków 1565). Prowadził wykłady o Demostenesie, Lukianie i Arystotelesie.

Gohissa syn króla Numidii, Masynissy (n w. p:n.e.), uczestnik trzeciej wojny punickiej po stronie rzymskiej. Po śmierci ojca w r. 149 p.n.e. objął tron Numidii.

guttus łac. naczynie o bardzo wąskiej szyjce, z którego nalewało się kroplami (gutta) wino, oliwę, ocet; używane głównie przy libacjach.

Gyaros wysepka na Morzu Egejskim, z grupy Cyklad, pustynna i niegościnna; w okresie cesar­stwa rzymskiego służyła jako miejsce zesłania.

Gyes (albo Gyges) mit. jeden ze sturękich olbrzymów (zob. hekatonchejrowie).

Gygaje limne (gr. Gygdje limne, łac. Gygaeum stagnum) sztuczne jezioro w Lidii w pobliżu rzeki Hennos, na północ od Sardes, wykopane w celu ochrony Sardes przed powodzią. W po­bliżu jeziora znajdowała się stara nekropola, świątynia Artemidy i kurhan Alyattesa.

Gyges Lidyjczyk, syn Daskylosa z rodu Mer-mnadów (w. VII p.n.e.), po zamordowaniu króla Lidii Kandaulesa zajął tron królewski. Prowa­dził wojny z miastami greckimi w Azji Mn.:

z Miletem, Magnezją, Smymą i Kolofonem. Dla uzyskania pomocy oddał się pod opiekę Asyrii, lecz po odparciu wrogów zerwał z nią i zawarł przymierze z Psammetychem, który walczył z Asyrią o wyzwolenie Egiptu. W r. 652 p.n.e. na Sardes uderzyli Kinuneryjczycy i zajęli miasto, a G. zginął w walce.

Gylippos wódz spartański w wojnie pelopo-neskiej; w r. 414 p.n.e. dowodził armią i flotą spartańską pomagając Syrakuzom przeciw Ateńczykom, których pokonał (wziął do niewoli Nikiasza i Demostenesa). W 10 lat później, dopuściwszy się grabieży mienia publicznego, musiał uciekać z kraju.

gymnasiarchia gr. 1. jedna z form liturgii,

polegająca na zorganizowaniu, utrzymaniu i wy­ćwiczeniu zapaśników na igrzyska i uroczystości publiczne. Do jej świadczenia byli zobowiązani ci obywatele ateńscy, których roczne dochody przewyższały sumę trzech talentów. 2. w czasach hellenistycznych funkcja urzędnika greckiego po­legająca na ćwiczeniu młodzieży w średnich za­kładach publicznych—gimnazjach.

gynmasiarchos zób. gimnazjarcha.

gymnasion gr. miejsce do ćwiczeń gimnastycz­nych, zwane też od nazwy jednej ze swych części składowych palajstra—palaestra. W VI w. p.n.e. były to jeszcze prymitywne boiska i bieżnie pod gołym niebem, urządzane najczęściej w cie­nistych zagajnikach nad brzegami rzek. Z bie­giem czasu, poprzez formę drewnianych szop, przekształcają się one w IV w. p.n.e. w zespól budowli kamiennych, częściowo krytych. G. sta­nowił nieodzowną instytucję w każdym mieście greckim oraz W tych świętych okręgach, gdzie odbywały się igrzyska. Miejskie g. były teore­tycznie dostępne dla wszystkich wolnych oby­wateli, w praktyce jednak korzystali z nich przede wszystkim trenujący zawodnicy, efebowie oraz ludzie zamożni, mający wiele wolnego czasu. Zawodowi atleci i członkowie arystokratycznych rodów i zrzeszeń korzystali najczęściej z małych luksusowych palestr prywatnych. Miejskie g. były czynne od wschodu do zachodu słońca. Uczęsz­czający, podzieleni na grupy wg wieku, ćwiczyli w wyznaczonych godzinach, aby się ze sobą nie stykać. Wygląd typowego g., zrekonstruowany na podstawie wykopalisk w Olimpii, Delfach, Priene, Epidauros, na Delos i in. oraz na pod­stawie opisu Witruwiusza, przedstawiał się, jak następuje: g. składał się z palestry, g. właści­wego i stadionu. Palestrę stanowiły cztery kryte portyki okalające centralne prostokątne podwórze. Trzy portyki były pojedyncze, ocie­niały aleje, po których się przechadzano, bieżnię i eksedry służące do wypoczynku. Portyk pół­nocny był podwójny, szeroki, podzielony na kilka pomieszczeń służących jako szatnie, ką­pieliska, składziki oliwy i piasku oraz izby do gier sportowych. Właściwe ćwiczenia gimnasty­czne wykonywano na podwórzu wysypanym piaskiem oraz w g. Kształt g. był prostokątny, jak palestry, ale wymiary dużo większe. Był to wielki' park z boiskami, natryskami oraz usta­wionymi wśród drzew posągami i ołtarzami bogów. Wzdłuż dłuższych boków ciągnęły się bieżnie. Pośrodku mieściła się duża, pokryta

Gynmeriae insulae

298

piaskiem arena do zapasów. Stadion niekiedy przylegał do krótszego boku g. Odbywały się na nim zawody i popisy publiczne. Miał on kształt wydłużonej elipsy i składał się z areny oraz siedzeń dla widzów. Za najstarsze g. grec­kie uchodziły spartańskie Dronws i Platanistas. Największą rolę w historii kultury greckiej ode­grały g. ateńskie: Akademia, Lykejon, Kynosar-gęś. Do najokazalszych należał g. w Altis (Olim-pia), który został częściowo odkopany.

Gynmesiae insulae zob. Balowy.

gymnetes zob. gimneci.

Gymnopajdiąj doroczne święto w Sparde, uro­czyście obchodzone w lipcu, w ciągu 6 • 10 dni, na cześć poległych w bitwie pod Tyreją 300 wo­jowników spartańskich (VI w. p.n.e.), później także na cześć poległych pod Termopilami (r. 480 p.n.e.) i pod Leuktrami (r. 371 p.n.e.). W czasie uroczystości młodzieńcy popisywali się w zawo­dach gimnicznych (rodzaj lekkoatletyki) i w mu­zyce wobec starszyzny i licznie zaproszonych gości —cudzoziemców.

gymnosofistaj zob. gimnosofiści.

gynaeceam zob. gineceum.

gynajkonitłs zob. gineceum.

Gyndes rzeka w południowej części Asyrii. Sławna z tego, iż Cyrus Starszy podzielił ją na 360 kanałów, tzn. tyle, ile dni wynosił rok perski.

Gyrtone starożytne miasto w tesalskiej Pelas-giotis w pobliżu Larissy nad rzeką Penejos, znane już Homerowi.

Gythejon miasto i port na wschodnim wy­brzeżu Zatoki Lakońskiej, stanowiące bazę floty lakońskiej w czasie wojen perskich. W r. 455 p.n.e. Tolmidas zniszczył tu okręty Spartan. Epaminondas po bitwie pod Leuktrami (r. 371 p.n.e.) spustoszył miasto i okolice. Za czasów Augusta był tu ważny port handlowy i stocznia okrętowa.

H

habent sua fata Ubelll tac. mają i książki swoje losy CTerencjanus Maurus).

Habron malarz grecki wspomniany przez Pli­niusza Starszego. Czas jego życia nieznany.

Hades mit. grecki bóg świata podziemnego (identyfikowany przez Rzymian z Plutonem), syn Kronosa i Rei, małżonek Persefony. W wyo­brażeniach plastycznych przedstawiano go jako brodatego mężczyznę w średnim wieku, trzy­mającego w ręce róg obfitości. Tym samym imieniem nazywano również państwo umarłych, niekiedy tylko miejsce, gdzie umarli odbywają karę za swe występki, podczas gdy dobrzy przebywają w Elizjum.

Hadranum zob. Adranwn.

Hadria zob. Adria.

Hadrian (Publius Aeltus Hadriwuts, r. 76 • 138 n.c.) cesarz rzymski od r. 117, syn Aeliusa Ha-drianusa i Domicji Pauliny, adoptowany przez cesarza Trajana, którego wnuczkę, Wibię Sa­binę, pojął za żonę. Wstąpił na tron po śmierci Trajana. Prowadził wojny z Alanami, Dakami i Sarmatami; stłumił powstanie Żydów pod do­wództwem Bar Kochby, w Jerozolimie wzniósł świątynię Jowiszowi, a samo miasto nazwał Aelia Capttolina. Wydał kodeks praw, edictwn perpetuum, ułożony przez Sałyiusa Julianusa, który obowiązywał w państwie aż do czasów Justyniana. Pozbawił panów prawa życia i śmier­ci nad niewolnikami. Założył szereg miast, które nazwał swoim imieniem. Kazał wznieść wielki mur, długi na 80 mil, między Kaledonią a Bry­tanią, aby przeszkodzić napaściom Kaledończyków. Wzniósł w prowincjach termy, akwedukty, amfiteatry, świątynie, luki triumfalne, zbudował szereg dróg, m.in. drogę wzdłuż wybrzeża Morza Czerwonego, drogę z Kartaginy do Theyeste;

kazał z powrotem ustawić słynnego Kolosa Rodyjskiego, który w ni w. p.n.e. uległ zniszczeniu

wskutek trzęsienia ziemi. W Rzymie odrestau­rował Panteon, Forum Augusta, wzniósł świą­tynię Wenery i Romy, swoje Mauzoleum, w Ti-bur zbudował wspaniałą Villa Hadriana. Popie­rał rozwój rzemiosł i handlu, opiekował się literatami i uczonymi, sam nawet próbował swych sił na polu piśmiennictwa, układając mo­wy, poematy itp. Umarł w Bajach.

Hadrianopolis 1. starożytna stolica Tracji nad rzeką Hebros, odbudowana przez cesarza Had­riana i nazwana od jego imienia. 2. miasto w Górnym Egipcie, założone przez Hadriana;

w latach 1902-1903 archeolodzy odkopali tu teatr, łuk triumfalny i szczątki innych budowli. 3. miasto w górach Epiru, założone przez Ha­driana, odnowione przez Justyniana. 4. miasto w Karii, przedtem zwane Stratonikeja (zob.).

Hadrometum zob. Adrumetum.

Haedl łac. (gr. JSrffoj) Kozły, nazwa dwóch gwiazd po prawej stronie gwiazdozbioru Woź­nicy, na północnym niebie. Zapowiadały począ­tek pory burz i deszczów, stąd przydomek Haedl plwlales.

Haedui zob. Eduowle.

Haemoaia (łac.; gr. Hajmonid) starożytna na­zwa Tesalii, używana przez poetów rzymskich. Zob. Hajmon.

Haemiis (iac.; gr. Ha/mos, H^mon) Bałkany, łańcuch górski na północy Tracji.

Hagia Sofia świątynia w Konstantynopolu, budowana trzykrotnie; za Konstantyna konse­krowana w r. 360, odbudowana po pożarze przez Teodozjusza n i konsekrowana w r. 415, następnie zniszczona w r. 532, zbudowana za cesarza Justyniana, między r. 537 a 562 n.e. przez architektów: Izydora z Miletu i Antemiosa z Tralles, ze wspaniałą kopułą o 25 m średnicy, pierwszą w dziejach świata kopułą opartą na założeniu kwadratowym. Po zdobyciu Konstan-

Hagtes z Trojzenu

300

Hałys

tynopola przez Turków w r. 1453 została zamie­niona na meczet.

Hagias z Trojzenu (lub z Kolofonu) poeta epicki (VII/VI w. p.n.e.), autor nie zachowanego eposu Nostoj (Powroty); treścią poematu był powrót bohaterów greckich spod Troi (zob. cykliczni poeci, epos).

Hagnon z Tarsos (n w. p.n.e.) filozof grecki, uczeń Kameadesa, zwolennik Nowej Akademii o kierunku sceptycznym; w pismach swoich (nie zachowanych) występował przeciw retoryce po­zbawionej podstaw filozoficznych.

Hajmon mit. 1. syn Pelazgosa, ojciec Tessa-losa, heros-eponim Hajmonii, później nazwanej Tesalią. 2. syn Likaona, założyciel Hajmonii w Arkadii. 3. syn Kreona z Teb, narzeczony Anty gony; po skazaniu jej na śmierć przez ojca odebrał sobie życie. 4. ojciec Majona, jednego z uczestników wyprawy trojańskiej. 5. H. z Teb, syn Polidora, wnuk Kadmosa, uszedł do Aten po nieumyślnym zabójstwie krewnego na polo­waniu. Potomkowie jego wg legendy osiedlili się na Rodos, następnie zaś w Akragas na Sycylii.

Hajroos¹ łańcuch górski, zob. Haemus.

Hajmos² (Haemus) mit. 1. syn Boreasza i Orejtyi, mąż Rodopy, ojciec Hebrosa, za zu­chwalstwo w stosunku do bogów zamieniony w górę, podobnie jak jego małżonka, Rodope. 2. król Scytów, ojciec Eridiosa. 3. Mizyjczyk, syn Aresa towarzysza Telefosa, uczestnik walk pod Troją.

Halesa (dziś ruiny w pobliżu osady Tusa) miasto na Sycylii założone w roku 403 p.n.e., zdobyte przez Rzymian w r. 210 p.n.e., obdaro­wane prawem municipiiim.

Halesos¹ (Halesus) 1. rzeka na Sycylii, nad którą leżało miasto Halesa. 2. góra na Sycylii.

Halesos² mit. przywódca Aurunków i Osków, sprzymierzeniec Tumusa, zabity przez Euandra. Miał przybyć do Italii z Argos.

halia (gr. hdlid) nazwa zgromadzenia ludowego w niektórych miastach-państwach doryckich, od­powiadającego spartańskiej apelli.

Haliakmon dziś Yistritza; rzeka w Macedonii wpadająca dc Zatoki Tennaickiej.

Haliartos miasto w Beocji na południowym brzegu jeziora Kopais, nad rzeczką Melas, w uro­dzajnej okolicy, zniszczone w r. 480 p.n.e. przez Persów, potem odbudowane. W czasie wojny peloponeskiej odgrywało ważną rolę jako jedno z głównych miast Związku Becckiego; tu w r. 395 p.n.e. poniósł klęskę i zginął Lizander. Rzymia­nie w r. 171 p.n.e. zdobyli miasto i całkowicie je zburzyli.

Halikamas (gr. Halikarnassós) najpiękniejsze miasto w Kani, założone przez kolonistów grec­kich z Trojzenu i Argos. W IX w. p.n.e. nale­żało do związku sześciu miast doryckich*(Lindos, Kamejros i lałysos na Rodos, Knidos, Kos i Halikamas). W VI w. p.n.e. dostało się pod panowanie króla Lidii Krezusa, potem zagar­nięte zostało przez Persów. W r. 334 p.n.e. zdo­byte i zniszczone przez Aleksandra W. nigdy się już nie podniosło z upadku. Ojczyzna histo­ryków Herodota i Dionizjosa. Znajdowało się tu słynne Mauzoleum (zob.).

Halikyaj miasto na Sycylii w pobliżu Lilibaeum.

Halimus niewielki dem attycki w pobliżu Faleronu, w odległości 35 stadiów od Aten, ze świątynią Heraklesa i Demeter; miejsce urodze­nia Tukidydesa.

Halirrotios (gr. Halirrhothios) 1. mit. syn Posejdona i Euryty. Zginął z ręki Aresa, gdy usiłował uprowadzić przemocą córkę Aresa, Alkippę. Posejdon pozwał wtedy Aresa przed sąd bogów na wzgórzu pod Atenami; sąd dwu­nastu bogów uwolnił Aresa od winy i kary, wzgórze zaś nazwano Areopagiem, czyli Wzgó­rzem Aresa. 2. H. z Arkadii, jeden ze zwycięz­ców w pierwszej historycznej Olimpiadzie.

Halizones lud mieszkający nad Morzem Czar­nym, w Bitymi; wymienieni przez Homera jako sprzymierzeńcy Trojan.

hahna (gr. hdlmd) skok jako ćwiczenie ciele­sne; w czasach historycznych stanowił jeden z elementów pięcioboju (zob. pentallon), naj­częściej jako skok na odległość.

Halonnesos wyspa na Morzu Egejskim, na północ od Skyros, przez długi czas siedziba piratów.

halteres (gr. halteres) ciężarki metalowe, które trzymali w rękach zawodnicy przy wykonywa­niu skoków z miejsca.

Hałykos 1. rzeka na Sycylii (dziś Plątani) w pobliżu Akragas, wpadająca do tzw. Morza Libijskiego, od południowo-zachodniej strony wyspy. 2. port w Argolidzie, zwany też Halieis, założony przez zbuntowanych niewolników zbie­głych z Argos w r. 465 p.n.e.; zamieszkały głó­wnie przez rybaków, stąd nazwa (gr. halieus rybak).

Hałys dziś Kiził L-mak, tzn. czerwona rzeka;

rzeka w Azji Mn., wypływająca z gór Taurus

hamadriada

301

Hannon

i przepływająca Kappadocję, Paflagoaię, wzdłuż granicy Lidii. Słynna ze zwycięstwa Cyrusa Star­szego nad królem Lidii Krezusem (VI w. p.n.e.).

bamadriada (Hamadryas) mit. nimfa symboli­zująca życie drzewa, w którym mieszka i wraz z którym umiera.

Hamaksitos małe miasteczko na wybrzeżu Troady, na północ od przylądka Lekton, zbu­dowane prawdopodobnie przez Achajów. W V w. p.n.e. płaciło daninę Ateńczykom, w IV w. przy­padło w udziale jednemu z diadochów Aleksan­dra Wielkiego, Lizymachowi, który przesiedlił ludność miasta do Aleksandrii Troas. Zacho­wały się ruiny świątyni oraz monety bite przez H. w IV w. p.n.e.

Hamilkar 1. dowódca wojsk kartagińskich w wojnie z Syrakuzami i Agrygentem w r. 480 p.n.e.; zginął w bitwie pod Himerą. 2. wódz kartagiński, pośrednik w zawarciu pokoju mię­dzy miastami sycyHjskimi w r. 313 p.n.e.; z jed­nej strony występował związek miast Akragas, Gela i Messana, do których przyłączył się jeszcze Tarent, z drugiej—Syrakuzy. 3. syn Giskona, dowodził wojskami kartagińskimi w r. 310 p.n.e. przeciw Syrakuzom pod wodzą Agatoklesa;

w wojnie tej zginął. 4. dowódca armii kartagińskiej po usunięciu Hannona (r. 261); w r. 260 pobił Rzymian pod Thermae na Sycylii, w r. 257 poniósł klęskę w bitwie morskiej u przylądka Tyndaris, w r. 256 został zwyciężony wraz z Bostarem i Hasdrubalem, synem Hannona przez Marka Atiiiusza Regulusa. 5. H. Barkas, ojciec Hannibala, dowódca wojsk kartagińskich w pierwszej wojnie punickiej, w r. 247 odniósł szereg zwycięstw nad Rzymianami na Sycylii;

jednakże po siedmiu latach walk, po zwycięstwie Gajusza Lutacjusza nad Hannonem przy Wy­spach Egackich w r. 242 p.n.e., zmuszony był na rozkaz rządu kartagińskiego ustąpić z Sycylii w r. 241. Powróciwszy do kraju stłumił bunt wojsk najemnych, kierowanych przez Spendiosa i Matona w r. 239. W r. 237 wylądował w Gades, pragnąc podbić Hiszpanię jako rekompensatę za utratę Sycylii. W r. 229 zginął tam w czasie walk pod Helike. 6. Kartagińczyk z armii Has-drubala, brata Hannibala, kierował powstaniem szczepów gallickich przeciw Rzymowi w r. 201 p.n.e, i odniósł sporo sukcesów.