Mała encyklopedia kultury antycznej

gnothi geauton

291

Gorttan

kach poezji greckiej, głównie w elegii politycznej, w tragedii, zwłaszcza u Eurypidesa, w komedii Menandra, niejednokrotnie także w epigramie. Straciły one swoje znaczenie dopiero wtedy, gdy powstała uczona poezja dydaktyczna. W litera­turze rzymskiej g. p. odegrała bardzo małą rolę. Poszczególne gnomy znajdujemy w utworach Horacego i w bajkach.

gnothi seaoton gr. (łac. łusce te ipsum— poznaj samego siebie) napis w świątyni Apollina w Delfach.

gnoza (gr. gnSsis poznanie) system filozo-ficzno-religijny rozwijający się na Wschodzie, główniew Syrii w II i ni w. n.e. Był on miesza­niną wielu kierunków i przetwarzał w duchu wschodniej teozofii elementy religii babilońskiej, egipskiej, syryjskiej, żydowskiej i chrześcijańskiej oraz hellenistycznych systemów filozoficznych. Gnostycyzm rozwinął się najsilniej przy zetknię­ciu się z religią chrześcijańską, której przedsta­wiciele ostro go zresztą krytykowali jako źródło wielu herezji. Jednak i wśród chrześcijan znaleźli się zwolennicy gnostycyzmu i gorliwi jego głosi­ciele, jak: Walentyn, Saturninus, Bazylides lub syn biskupa z Synopy, Marcjon (U w n.e.). Najenergiczniejszym pogromcą gnostycyzmu był biskup Lyonu, Ireneusz (II w. n.e.). Podstawą g. była wiara w dualizm materii i ducha, przy czym materię uważano za niezależny od Boga czynnik zła. Wyzwolenie człowieka z pęt zła mogło przyjść jedynie drogą wyzwolenia się od materii. Było to rcożliwe tylko dla tych, którzy posiedli wiedzę o tych sprawach, tzn. byli gnos-tykami. Wszystkich ludzi dzielili gnostycy na 3 kategorie: hylików, posiadających tylko dało (gr. hyle materia), psychików, mających ciało i duszę (gr. psycht dusza) oraz pneumatyków (gr. pneuma duch), obdarzonych ponadto jeszcze duchem; do tych ostatnich oczywiście należeli wszyscy gnostycy. Kosmogonia gnostyczna po­legała na personifikowaniu sił kosmicznych, tzw. ecnćw, które we wzajemnym zmaganiu się stworzyły świat. Najważniejsze z nich, to— w porządku hierarchicznym siedem eonów, od­powiadających bóstwom babilońskim siedmiu planet. Matka (na wzór Astarty) i Ojciec, naj­wyższy, niepoznawalny, nienazywalny bóg, zbli­żony do absolutu PIotyna. Za moment przeło­mowy w dziejach świata uważali gnostycy naro­dzenie Chrystusa, który był według nich jedynie boskiej natury, ludzkie jego ciało uważali jedynie za zjawisko.

Gobrias (Gobryas) 1. jeden z namiestników Cyrusa Starszego, od r. 539 p.n.e. satrapa Ba­bilonii, którą uprzednio zdobył dla monarchii perskiej. Dopomógł do pozbawienia tronu samo-zwanczego Smerdysa na rzecz Dariusza, uczestni­czył w wojnach Dariusza ze Scytami. Poślubił córkę Dariusza i miał z nią troje dzieci. 2, do­wódca wojsk perskich w bitwie pod Kunaksą (r. 401 p.n.e.), wspomniany przez Ksenofonta.

Golgi (gr. Colgof) miasto na Cyprze założone, wg legendy, przez syna Afrodyty i Adonisa, Golgosa. Było kolonią Sikionu, słynęło z pra­starej świątyni Afrodyty i było ważnym ośrod­kiem kultu tej bogini.

Goiłaś Marian (1887-1966) profesor Uni­wersytetu Łódzkiego, wybitny pedagog, wnikli­wy badacz metodyki i dydaktyki tak ogólnej jak w szczególności języków klasycznych, autor licznych podręczników szkolnych i uniweisyteckich, z których najbardziej znana jest Wstępna nauka języka greckiego (l. wyd. 1926) i Gra­matyka grecka opracowana wspólnie z M. Aucr-bachem (l. wyd. 1935).

Gomfoj miasto w Tesalii na wschodnim brzegu rzeki Penejos, w pobliżu jej źródeł.

Gonnos dziś Lykostomo; miasto w Tesalii na lewym brzegu rzeki Penejos, w pobliżu doliny Tempe, u stóp Olimpu; ważny punkt strategicz­ny w czasie najazdu Kserksesa na Grecję i w czasie podboju Grecji przez Rzym. Miejsco­wość rodzinna Antygona Gonatasa.

Gordian 1. Marcus Antonius Gordianus Afri-canus (r. 158-238 n.e.), bliski krewny Marka Aureliusza, człowiek bardzo zamożny i wykształ­cony, uprawiał poezję. Dzięki swojej hojności zyskał sobie sympatię obywateli w czasie kariery urzędniczej (edyl. pretor, w r. 229 konsul, w r. 232 prokonsul w Afryce). Mieszkańcy pro­wincji Afryki wywołali powstanie przeciw okrut­nym rządom cesarza Maksyminusa i w r. 237 obwołali cesarzem G. Objął on władzę w r. 238, lecz powstanie zostało stłumione, przy czym syn G. zginął w walce; wówczas G. popełni! samobójstwo. 2. Marcus Antonim Goratamis Afncanus, syn poprzedniego (193 - 238 n.e.), objął wraz z ojcem władzę w Afryce, zginął podczas walk ze stronnikami Maksyminusa. 3. Marcus Antonius Gordianus Pius Felix, siostrze­niec poprzedniego, wybrany, w wieku lat trzy­nastu, po śmierci wuja i dziada oraz po śmierci Balbinusa i Pupienusa (zob.) na cesarza; rządził w latach 238-244 przy pomocy swego ministra

Gordion

292

Gotowie

Timesiteusa, którego córkę pojął za żonę. Od­niósł zwycięstwo nad Gotami i Sarmatami, po­konał króla Persów Saporesa, który atakował Mezopotamię, przeszedł Eufrat. Po śmierci Ti­mesiteusa nowy prefekt pretorianów, Filip, za­mordował G.

Gordion starożytne miasto w Azji Mn., na pograniczu Frygii, na prawym brzegu rzeki Senioras. Była tam znana świątynia Zeusa, w której wg legendy heros-eponim miasta, Gordios, miał umieścić wóz i jarzmo przywiązane do dyszla za pomocą niezmiernie splątanego węzła (węzeł gordyjski). Wyrocznia orzekła, że kto rozpłacze ten węzeł, zdobędzie władzę nad Azją. Aleksan­der Wielki, bawiąc w świątyni, gdy dowiedział się o tej wyroczni, przeciął węzeł mieczem.

Gordios mit. król Frygii, ojciec Midasa, pier­wotnie był wieśniakiem. W czasie zamieszek we Frygii wyrocznia orzekła, że kres zamieszkom położy król, który przyjedzie na zwykłym wozie. Zgodnie z tą przepowiednią obwołano królem G., który właśnie przybył do miasta na swym wozie. Jako wotum wdzięczności G. zawiesił wóz w świątyni Zeusa w Gordion. Por. Gordion.

gordyjski węzeł zob. Gordion.

Gorgiasz (Gorgias) z sycyliskiego miasta Leontinoj (ok. r. 483-375 p.n.e.), słynny sofista i teoretyk wymowy. W r. 427 p.n.e., w czasie wojny Leontyńczyków z Syrakuzańczykami został wysłany w poselstwie do Aten, gdzie się potem osiedlił i do końca życia prowadził działalność nauczycielską. Miał wielki wpływ na rozwój artystycznej prozy greckiej, do której wprowadził wielką ilość figur retorycznych. Czarował słu­chaczy symetrycznie budowanymi zdaniami, pal­nymi antytez, aliteracji, asonansów i śmiałych metafor. Swój pogląd na sztukę wymowy przed­stawił w zaginionym dziele poświęconym teorii retoryki. Zachowały się jego mowy pt. Helenes enkomion (Pochwała Heleny) i Palamedus enko-mian (Pochwala Palamedesa). Swoje poglądy filozoficzne przedstawił w dziele Perl tu me outos e perl fyseos (O niebycie, czyli O naturze), w którym dowodził po pierwsze, że nic nie istnieje, po drugie, że choćby coś istniało, to jest niepoznawalne, po trzecie, że choćby było po­znawalne, nie można by wiedzy tej udzielić komuś innemu. G. jest jednym z głównych roz­mówców w dialogu Platona pt. Gorgiasz.

Gorgidas Tebańczyk, najwybitniejszy obok Epaminondasa i Pelopidasa przywódca Teb w okresie ich rozwiktu. Przed zamachem oligar­chicznym w r. 382 p.n.e. piastował urząd hip-parcha. W okresie panowania Spartan w Tebach pozostawał prawdopodobnie w rodzinnym mieście, nie brał jednak udziału w jego wyzwa­laniu; po wyzwoleniu znów był hipparchem. W r. 378 uczestniczył w wyprawie przeciw Tes-puczykom. Zorganizował też święty hufiec mło­dzieży tebauskiej.

Gorgo mit. Homer mówi o jednej Gorgonie, Hezjod wymienia ich trzy: Stheno, Euryale, Meduza. Były to córki Forkosa i Keto, o okrop­nej, budzącej grozę powierzchowności: miały wielkie skrzydła, szpony, węże zamiast włosów, a spojrzenie ich zamieniało człowieka w kamień. Meduza miała być niegdyś piękną dziewczyną, lecz Atena zmieniła jej postać za karę, że w jej świątyni Posejdon uczynił Meduzę matką Pe­gaza i Chryzaora. Zabił ją Perseusz, a jej głowę Atena umieściła aa swojej tarczy.

Gorgobina miasto Bojów nad rzeką Liger, założone przez nich po zwycięstwie nad Hel-wetami w r. 58 p.n.e.

Goritius zob. Goryckl.

Gortyna miasto na południowym wybrzeżu Krety.

Gorycki Szymon z Pilzna (Goritius) poeta humanistyczny (XVI w.), uczeń Grzegorza Czują z Sambora, uprawiał poezję pansgiryczną i reli­gijną.

gorytos zob. kolczan

Gostkowski Rajmund (1885 -1967) profesor Uniwersytetu Łódzkiego, archeolog, zasłużony pedagog i badacz kultury antycznej. Jego zain­teresowania naukowe obsjmują wiele dziedzin kultury antycznej. Owocem studiów ikonogra­ficznych był artykuł Bacchants Romains sur w sarcophage de Krzeszowice (1928), a następnie praca Kaplani i-kaplanki w sztuce kretensko-my-kenskie] i greckie) (1936). Do bardziej znanych publikacji należą Pompsje (1954) oraz prace traktujące o sporcie w starożytności (1928 • -1955).

Goślicki Wawrzyniec biskup kamieniecki, au­tor słynnego w Europie utworu De optima sena-tore (O wzorowym senatorze), wydanego w r, 1568 w Wenscji.

Gotowie (łac. Goli, Gothi, Gothanes, Gotones) lud pochodzenia germańskiego, zamieszkujący terytoria wschodniej Germanii, dzielił się na Wizygotów i Ostrogotów. G pchani na zachód przez przybywających od wschodu Hunów przeszli w r. 376 n.e. Dunaj i przeniknęli w głąb

Górski Jakób

293

grammateus

państwa rzymskiego. W r. 402 n.e. Wizygoci pod wodzą Alaryka założyli królestwo w Hiszpanii;

Ostrogoci pod wodzą Teodoryka w r. 489 za­władnęli Italią i zajmowali ją aż do r. 553 n.e.

Górski Jakób humanista i teolog, zasłużony w dziejach humanizmu polskiego profesor i rek­tor Akademii Krakowskiej. Studiował w Kra­kowie, Padwie i Rzymie, gdzie uzyskał doktorat obojga praw. Napisał szereg prac z dziedziny retoryki, m. in. De perwdis atgue numeris ora-toriis (O periodach i rytmach oratorskich, Kra­ków 1558), De generibus dicendi (O stylach, Kraków 1559), De figuris fum grammalicis tum rhetoricis (O figurach gramatycznych i reto­rycznych, Kraków 1560), Commentariorum artis dialecticae libr! decem (Wykład dialektyki, Kra­ków 1563). Pisał także traktaty moralne, m.in. Pa-raenesis sive de ortu, mutalionibus et inferitu regnorum (O pochodzeniu, zmianach i upadku królestw), napisany na powitanie Henryka Walezego. Był również autorem prac poświęconych zagadnieniom teologicznym. Wiódł długi spór naukowy z Benedyktem Herbestem (zob.) na temat definicji okresu retorycznego.

Gracchus zob. Sempronii.

Gracjan (Flavius Cratianus) najstarszy syn ce­sarza Walentyniana I, urodzony w Sirmium w r. 359, od r. 367 dzielił władzę z ojcem w ce­sarstwie zachodnim, pozostawiając wschodnie Teodozjuszowi. Odbył wyprawę przeciw Ala-manom i Sarmatom. Zginął w czasie powstania Maksymina w r. 383.

Gracje (łac. Cratiae) zob. Chwyty.

gradatio zob. ktimaks.

Gradhus zob. Mars.

Graecia zob. Grecja.

Graecia Magna (gr. hę megale Helios) tzw. Wielka Grecja, obejmowała terytoria w połud­niowej Italii, głównie nad Zatoką Tarencką, sko­lonizowane przez Achajów, Dorów i inne ple­miona greckie, począwszy od VIII w. p.n.e. Główne miasta, które doszły do wielkiego roz­kwitu, bogactwa i potęgi w okresie od VIII do V w. p.n.e., to: Tarent, Regium, Kroton, Turioj, Metapontum, Elea, Posejdonia (później Paesfum) i in. Niekiedy nazwę Wielkiej Grecji rozciągano również na Sycylię, której wschodnie i południowe wybrzeże skolonizowali Grecy w tym samym okresie.

Graecia Prisca (gr. hę archaja Helios Grecja starodawna) nazwa ta obejmowała tereny po­łożone dookoła Dodony w Epirze.

Graecostasis miejsce na Forum Romanum w pobliżu Kurii (zob. curia 3), gdzie posłowie Grecji i innych obcych krajów oczekiwali na audiencję w senacie. Była to zapewne odkryta platforma, która służyła również za rodzaj try­buny.

grafe (gr. grafe) proces publiczny wzgl. skarga publiczna (pisemna) w przeciwstawieniu do pro­cesu prywatnego wzgl. skargi prywatnej (ustnej), zw. dike. Graft paranómon — skarga publiczna mająca na celu unieważnienie uchwał bule lub eklezji sprzecznych z obowiązującym prawem lub powziętych w niewłaściwy sposób. Zazwyczaj była skierowana przeciwko temu, kto spowodo­wał uchwałę lub poddał wniosek pod głosowanie, i mogła doprowadzić do ukarania tej osoby.

graffiti (wł., od graffito ryty) napisy wyskro­bane rylcem. Spotykamy je najczęściej na gli­nianych lub metalowych przedmiotach użytku codziennego oraz na ścianach domów (np. w Pompejach). Treścią ich jest nazwa prz6(-miotu, imię właściciela lub życzenie skierowane pod adresem użytkownika.

Graiae Alpes część Alp, pasmo górskie ciągnące się pomiędzy Alpes Cottiae i Alpes Poeninae.

Graii, Grai nazwa używana przez poetów rzymskich dla oznaczenia Greków, zwłaszcza z epoki heroicznej.

Graioceli galicka ludność Prowincji, na te­renie Alpes Graiae.

Graje (gr. Grajaj) mit. siostry Gorgon, c'órki Forkosa i Keto, były uosobieniem starości. Pierwotnie wymieniano dwie, później trzy:

Dejno, Pefredo i Enyo. Miały we trzy jeden ząb i jedno oko. Strzegły one Gorgon; Perseusz zmusił je, aby'mu wskazały drogę do Meduzy, którą miał zabić.

Grakchus zob. Sempronii.

grammalejon (gr. grammatejori) "lista, wykaz, rejestr; 1. grammatejon leksiarchikón, rejestr obywateli poszczególnych demów ateńskich;

wpisywano tam pełnoletnich mężczyzn po stwier­dzeniu, że posiadają pełne prawa obywatelskie. 2. g. fraterikón, rejestr członków poszczególnych fratrii ateńskich.

grammateus (gr. grammateus) nazwa ta określa­ła ludzi pełniących funkcje pisarzy i sekretarzy. W Atenach największe znaczenie mieli: 1. g. kata prytanejan, pisarz wybierany na okres każdej pry-tanii spośród członków Rady; sporządzał on i przechowywał dokumenty wszystkich spraw, jakie prytanowie załatwiali w czasie swego urzę-

granunatike

294

Grecja

dowania. 2. g. tes póleSs, pisarz wybierany przez lud; obowiązkiem jego było odczytywanie aktów urzędowych w czasie zgromadzenia ludowego. 3. g. tes bules, pisarz wybierany przez Radę, pełniący funkcje jej sekretarza.

grammatike (dom. techne) gr. sztuka popraw­nego mówienia i pisania. Za pierwszego grama­tyka i filologa można słusznie uważać Protago-rasa z Abdery (V w. p.n.e.), najstarszego sofistę, ponieważ w swym dziele pt. Perl orthoepejes (O poprawnym mówieniu) pierwszy wyróżnił niektóre kategorie gramatyczne, jak również zajmował się objaśnianiem poezji. Za twórcę synonimiki słusznie uchodzi inny wybitny sofista, współczesny Protagorasowi, Prodikos z Keos, gdyż pierwszy starał się ustalić różnice pomiędzy zbliżonymi do siebie znaczeniowo wyrazami. Za­gadnieniami gramatycznymi zajmowali się uczeni filolodzy aleksyndryjscy; tak np. Arystarch z Samotraki w swym krytycznym wydaniu Ho­mera rozważał w komentarzu również zagadnie­nia z dziedziny ortografii, akcentu, fleksji i skład­ni. Autorem pierwszej gramatyki greckiej był Dionizjos Trak, uczeń Arystarcha, działający później na Rodos. Obejmowana ona wprawdzie jedynie morfologię, stanowiła jednak podsumo­wanie zdobyczy nauki greckiej na tym polu i jej usystematyzowanie; cała terminologia z zakresu morfologii, nazwy poszczególnych części mowy i przypadków wywodzą się od Dionizjosa Traka.

grammatistes (gr. grammatistSs) nauczyciel szkól elementarnych uczący czytania, pisania i podstaw arytmetyki.

Granii ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. O.uintus Granius poborca na licytacjach (II/I w. . p.n.e.), którego nazwisko stało się przysłowiowe jako człowieka dowcipnego. 2. Cnaeus i Qu!n-tus G. stronnicy i towarzysze wygnania Mariu­sza; jeden z nich był prawdopodobnie pasierbem Mariusza (I w. p.n.e.). 3. Cnaeus G. Flaccus, pisarz z I w. p.n.e., któremu przypisuje się książkę poświęconą Cezarowi pt. De indigita-mentts (O wzywaniu bóstw) oraz dzieło z za­kresu prawa sakralnego De iure Parlano. 4. G. Licinianus (II w. n.e.), autor dzieła historycznego, z którego zachowały się fragmenty obejmujące lata 163-78 p.n.e. 5. G. Marcelim (I w. n.e.) namiestnik Bitymi za czasów Tyberiusza, oskar­żony o złe obchodzenie się z ludnością. 6. G. Serenus, żyjący za czasów cesarza Hadriana (II w. n.e.), występował w obronie prześladowynych chrześcijan.

Granik (gr. Grdnikos, tac. Granicus) rzeka w Mizji, w Ayi Mniejszej, sławna z odniesio­nego nad nią zwycięstwa Aleksandra Wielkiego nad Persami w roku 334 p.n.e.

Graszyóski Bonawentura filolog klasyczny i grecysta, autor trylogii dramatycznej w ję­zyku greckim: 1. Hagia Sophia; 2. Anastasia;

3. Hestlas, wydanej w latach 1897-1906, oraz komedii w języku greckim o bizantyńskiej filo-zofce, cesarzowej Athenais (wyd. 1911 -1912).

Gratianus zób. Gracjan.

Gratidii Gratidiusze, ród rzymski pochodzący z Arpinum. 1. Marcus Gratidius (II w. p.n.e.), twórca prawa lex tabeltaria dla miasta Arpinum;

walczył pod dowództwem mówcy Marka Anto­niusza z piratami w Cylicji, zginął w r. 103 p. n.e. 2. Gratidia, siostra poprzedniego, babka Cycerona. 3. Marcus G., legat Kwintusa Cycerona w Azji w latach 61 - 59 p.n.e.

Grattii ród rzymski pochodzenia plebejskiego;

Grattius poeta rzymski współczesny Owidiuszo­wi, autor utworu heksametrycznego poświęco­nego polowaniu pt. Cynegetica. Przypisuje mu się jeszcze zaginiony utwór De aucupio (O ło­wieniu ptaków).

Grayiscae dziś prawdopodobnie Porto San Clementino; starożytne miasto etruskie położone w okolicy błotnistej i niezdrowej; najpierw na­leżało do terytorium miasta Tarquinii, od r. 183 p.n.e. stało się kolonią rzymską.

Grecja (gr. Helios, łac. Graecia) w węższym znaczeniu nazwa ta obejmowała kraj położony w południowo-wschodniej części Półwyspu Bał­kańskiego; część północna obejmowała Tesalię i Epir, część środkowa — Lokryds, Pokidę, Do-rydę, Etolię, Beocję i Attykę; część południowa czyli Peloponez—Achaję, Arkadię, Elidę, Mes-seoię, Lakonię i Argolidę. W szerszym znacze­niu termin G. oznaczał wszystkie tereny, gdzie mówiono po grecku, a więc i szereg wysp roz­rzuconych na Morzu Egejskim: Eubsję, Cy-klady, Sporady i Kretę, oraz tereny położone na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej skoloni­zowane przez Greków, głównie Jończyków. Naj­starsza ludność G., Pelazgowie, uległa w XVIII w. p.n.e. najazdowi Jonów i Achajów, którzy ok. XIV w. p.n.e. zniszczyli również morską potęgę Krety. W XII-XI w. p.n.e. najazd Dorów zburzył potężne zamki mykeńskie i spowodował wielki odpływ ludności na tereny Azji Mniejszej. Od r. 776 p.n.e. rozpoczynają Grecy obliczanie czasu wg Olimpiad. Historie miast-państw grec-

Grecy

295

gry

kich, poleis, wypełniają wewnętrzne walki kla­sowe między arystokracją a demokracją •v ra­mach niewolniczej formacji ustrojowej oraz tar­cia wewnętrzne. Miasta konsoliditją się jedynie w czasie najazdów perskich (493-479 p.n.e.) pod wodzą Aten i Sparty. Wielki 'Ateński Zwią­zek Morski uległ po wojnie peloponeskiej (r. 404 p.n.e.) całkowitemu rozbiciu przez zwycięską Spartę, której hegemonia z kolei została obalona w roku 371 p.n.e. przez Teby po bitwie pod Lcuktrami. Wyczerpana bratobójczymi wojnami G. dostała się w r. 338 p.n.e., po bitwie pod Cheroneją, pod panowanie Macedonii, tracąc niezależność polityczną. Po rozpadnięciu się mo­narchii Aleksandra W. G. stworzyła dwa związki miast-państ: Achajsid i Etolski. W r. 146 p.n.e. Rzymianie po zburzenia Koryntu utworzyli z G. jedną prowincję rzymską pod nazwą Achai.

Grecy (gr. Hellenes, łac. Graeci) ogólna na­zwa plemion zamieszkujących terytorium Grecji właściwej, wysp, pobrzeży Azji Mn. oraz Wiel­kiej Grecji i Sycylii. Najpierw wchodzą do historii Achajowie, którzy w poł. n tysiąclecia p.n.e. podbijają Kretę, a pod koniec tegoż tysiąclecia kolonizują Cypr i Pamfilię. Jończycy, wywodzący się przede wszystkim z Attyki, skolonizowali Cyklady i wybrzeża Azji Mniej­szej. W w. XII p.n.e. pojawili się Dorowie, którzy, idąc z pomocy na południe, opanowali stopniowo Peloponez, południowe Cyklady i część wybrzeża małoazjatyckiego. Największą rolę w rozwoju kultury, nauki i sztuki greckiej ode­grali Jonowie, największe sukcesy militarne i zdo­bywcze osiągnęli Dorowie. Te największe grupy ludów greckich dzieliły się na szereg większych i mniejszych plemion i szczepów mówiących wieloma bardzo zróżnicowanymi dialektami i uży­wających kilku różniących się od siebie alfa­betów.

grifos (gr. grtfos) sidła, sieci; w przenośni zagadka, spotykana często w prozie i w poezji aleksandryjskiej, polegająca na metaforycznym pojmowaniu słów, zbliżona do kalamburu.

Groddeck Godfryd Ernest (1762-1826) filolog klasyczny, urodzony w Gdańsku, studiował w Getyndze, do Polski przybył w r. 1787. Naj­pierw pracował w Puławach jako nauczyciel książąt Czartoryskich i bibliotekarz, w r. 1804 został profesorem języka i .literatury greckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Później objął również katedrę literatury łacińskiej oraz religii, mitolo­gii i archeologii klasycznej. Był pierwszym w Pol­sce filologiem klasycznym w nowożytnym zna­czeniu; wykształcił zastęp filologów takich, jak Żukowski, Sobolewski, Hryniewfcz oraz wielu humanistów. Jego uczniem był Adam Mickie­wicz, który znajomość filologu klasycznej zdobył u G. taką, ze mógł potem wykładać literaturę łacińską zarówno w Kownie, jak w wiele lat później w Lozannie. G. wydał u Zawadzkiego w Wilnie szereg tekstów autorów greckich i ła­cińskich oraz Histortae Graecorum litterarlae elementu, I wydanie w r. 1811, H—w 1821.

groma (gr. gr6ma, łac. grama, gnana) przy­rząd służący do pomiarów, składający się z dwu umieszczonych na statywie ramion, złączonych ze sobą na krzyż pod kątem prostym. Z ich końców zwisały na sznurkach cztery ciężarki, które pozwalały mierniczemu dokładnie wy­znaczyć z danego punktu dwie prostopadłe linie limites. Za pomocą g. wytyczali Rzymianie miejsce na obóz wojskowy, wymierzali teren pod założenie miasta, świątyni, placu targowe­go; rozsądzali między sąsiadami spory o mie­dzę czy zatargi między miastami o tereny. W pierwszym okresie istnienia państwa rzym­skiego czynności mierniczych wykonywali au-gurowie.