O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

2. 3. Meteorologik sharoitni ta’minlash yoʻllari
 
Ishlab chiqarish binolarida optimal meteorologik sharoit-
larni yaratish qiyin vazifa boʻlib, uni hal qilish quyidagi yoʻna-
lishlarda amalga oshiriladi: 
1. Sanoat binolarining ratsional rejalashtirish va konstruktiv 
yechimlarini topish.
2. Uskunalarni oqilona joylashtirish.
3. Ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avto-
matlashtirish.
4. Masofadan boshqarish va kuzatyv olib borish.
5. Ratsional texnologik jarayonlar va uskunalarni tatbiq etish.
6. Uskunaning ratsional izolatsiyalash.
7. Har xil turdagi ekranlar bilan ishchilarni himoya qilish.
Himoya ekranlari bir qatlamli, koʻp qatlamli, shaffof, havo 
yoki suv qatlami bilan qoplangan boʻladi.
Ishlash prinsipiga koʻra, toʻsuvchi uskunalar issiqlikni qay-
taruvchi, issiqlik oʻtkazmaydigan, issiqlik yutuvchi va kombinat-
siyalashgan boʻladi.

---

36 
Suv pardalari issiqlikdan yaxshi himoyalaydi.
8. Ratsional shamollatish va isitish.
Ular sanoat binolarida mikroiqlimni normallashtirishning 
eng keng tarqalgan usullari hisoblanadi.
9. Mehnat va dam olish rejimlarini ratsionalizatsiyalashtirish.
10. Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish.
(Maxsus korjoma, maxsus poyabzal, bosh va qoʻlni himo-
yalovchi vositalar).
 
 

---

37 
III. ATKDA ATROF-MUHITNI IFLOSLANISH 
SABABLARI 
 
3. 1. Zararli (toksik) moddalar va ularni odam
organizmga ta’siri
Zararli moddalar - bu inson tanasiga tushganda ishlab chi-
qarish jarohatlari, kasbiy kasalliklar yoki ozgarishlarga olib 
kelishi mumkin boʻlgan ellementlardir. Zararli moddalar inson 
tanasiga nafas olish tizimi, oshqozon-ichak trakti, shuningdek, 
teri va shilliq pardalar orqali kirishi mumkin.
Ishlab chiqarishda zaharlanishi oʻtkir yoki surunkali 
boʻlishi mumkin.
Oʻtkir zaharlanish gaz va bugʻlarning nisbatan yuqori kon-
sentratsiyasi mavjud boʻlganda tez sodir boʻladi. Bu zaharla-
nishlar hozir juda kam uchraydi, asosan favqulodda vaziyatlarda 
sodir boʻladi.
Surunkali zaharlanish organizmda zaharli moddalarning 
toʻplanishi (moddiy kumulyatsiya) yoki bunday moddalar taʼsiri-
da yuzaga kelgan funksional oʻzgarishlarning yigʻindisi (funk-
sional kumulyatsiya) natijasida sekin rivojlanadi.
Sanitar-gigiyenik amaliyotda zararli moddalarni kimyoviy 
moddalar va sanoat changlariga ajratish odatiy holdir.
Zararli kimyoviy moddalarning inson organizmiga ta’siri 
ularning fizik va kimyoviy xossalariga bogʻliq.
Inson organizmiga ta’sir qilish xususiyatiga koʻra kimyoviy 
xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari quyidagi kichik guruh-
larga boʻlinadi: umumiy toksik, yalligʻlantiruvchi, sensibil-