Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

 
Dospanbet jıraw (XVI ásir) 
Noǵaylı dáwiriniń belgili jıraw-shayırı. Azıwlı (Azov) teńizi jaǵalarında 
tuwılǵan. Edil, Jayıq noǵaylarınıń (qaraqalpaqlardıń) arasında Noǵay Ordasınıń 
ıdırap, noǵay sultanlarınıń ala awızlıǵı, óz ara jánjelleri, qıyan-keski urısları 
jaǵdayında jasaǵan. Sonlıqtan, onıń tolǵawlarında jawıngerlik ruwxı seziledi, 
feodallıq pıtırańqılıq, ala awızlıq máseleleri kóteriledi. Dospanbet ózi de jawınger 
(batır) jigit bolǵan, feodallıq urıslardıń tikkeley qatnasıwshısı bolǵan. Onıń 
kópshilik tolǵawlarında feodallıq jánjellerdiń toqtap, tınısh kúnlerdiń ornap, 
paraxat turmıstı kúsew motivleri baslı orında turadı. 
Aylanıp aqqan aq Jayıq, 
At salmay óter kun qayda? 
Esigi biyik boz orda, 
Eńkeymey óter kún qayda? 
Edildiń boyın el jaylap, 
Shalǵayına at baylap, 
Boz ordanıń tórinde, 
Qız balanıń qolınan, 
Qımız isher kún qayda? 
Dospanbet jırlarında jawıngerlik, batırlıq teması kórkem sáwlelengen. Onıń 
bir tolǵawında sawashta jaralı bolǵan ǵaybar jawınger obrazı súwretlengen. 
Arǵımaqqa oq tiydi, 
Qıl mayqınıń túbinen. 
Aymedetke oq tiydi, 
Otız eki omırtqanıń buwınınan. 
Zuwlap aqqan qara qan 
Tıyılmaydı jannıń aq tamırınan, 
Saq etip tiydi sanıma, 

---

156 
Qattı battı janıma, 
Qonıshım toldı qanıma. 
Bular kórkem qatarlar bolǵanı menen, súwretlenip atırǵan jaǵdaylar tariyxta 
bolǵan.Tolǵawda Edige batırdıń XV ásirdegi urpaqları bir pútin Noǵaylı eliniń 
awızbirligin saqlay almay óz ara jánjellesiwi, urısıwı sawlelengen. Xalıq birese 
ana tárepke, birese mına tárepke awıtqıp, ar-sar bolǵan. Usınday feodallıq ala 
awızlıq sawashlarǵa Dospanbet te óziniń inisi Aymedet penen birge qatnasadı, 
sawashlardıń birinde ekewi de jaralanadı, biraq ekewi de aman qalıp, jarasınan 
ayıǵıp ketedi. Dospanbet bul tolǵawında feodallıq ala awızlıqtıń sebebinen qara 
xalıq jábir shegetuǵının eki jawınger (Dospanbet penen Aymedet) obrazı arqalı 
kórsetip beredi. 
Ulıwma alǵanda, Dospanbet tolǵawları XVI ásirdegi qaraqalpaqlardıń qanday 
shiyelenisken tariyxıy sharayatlarda jasaǵanın, sol dáwirdiń baslı waqıyaların 
súwretlew arqalı kórkemlep beredi.