Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
nus cultus exhibetur) peccatũ est mortalissimum: quia quantum in se est equipa rat creaturam creatori. consideratione / vt sane iudicetur. Et ad quattuor capita cuncta reduci possunt. Primum est quid est de necessitate ieiunij. Secundum qui sunt dies ieiunij. Tertium qui tenentur ad ieiunium. Quartum quali vinculo astringamur ad ieiunium. qualitas ciborum / hora competens / & vnica comestio. Exigit quippe omne ecclesie ieiunium abstinentiam ab esu carnium. Sed inter quadragesimam & alia ieiunia hoc interest/ꝙ quadragesima requirit etiam abstinentiam ab ouis et lacticinijs, in alijs autem ieiunijs potest quis vti ouis & lactici nijs vbi consuetudo est: vbi autem non est consuetudo nō licet. Quod si alicubi in quadragesima consuetum sit vti butyro, ex cusantur/ex quo tanto tempore prelati sciunt & non reprehen= dunt. Horam conuenientem ad comedendum/intantũ exigit ieiunium vt ab hora nomen acceperit: vt patet ex eo ꝙ dicimur ieiunare vel vs ad nonam vel vesperam/ quasi tota vis ieiunij consistat in prorogatione inedie vs ad horam tardiorem. Et vere sic esse testatur ecclesiastica obseruatio Propter quod quāto plus tarda hora comedi{t$}/melius ieiunatur: non. n. precipit eccle sia manducari hora nona, sed negatiuā. s. nō manducari ante. Et hora quidem conueniens anteꝗ̈ non est comedendũ/ est me ridies grossa estimatione. Sed vbi cōiter non serua{t$} a ieiunanti bus/pōt quis comedere illa hora qua cōiter ieiunantes ibi come= dunt. Et hoc ideo dico: quia paulatim detractũ multũ vr̃ hore:<-P> @@0@ @@1@ ¶ Vnica demum comestio nisi ad ieiunium necessaria sit, men titur grego. a quadragesimali ieiunio dies dominicos subtrahẽs: quoniam inter dies dominicos tunc & alios tantum vna vel multiplici comestione abstinentiam distinguere experimur. Et hoc testatur ecclesiastica obseruatio. Accidit tamen circa hoc questio/tum de vespertino ientaculo vocato collatione vespertina/tum de diuidentibus prandiũ/tum de propinam seu credentiam facientibus dominis/tum de plu= ries bibentibus cum aliqua confectione / tum de comedentibus aliquid propter superuenturam tarditatem prandij / tum de su= mentibus mane ientaculum seu collationemserotinam & pran dium differentibus ad noctem: videntur. n. omnes hi pluries comedere/& tamen non frangere ieiunium. Sed quedam ho℟ facile patet non aduersari vnice comestioni intente ab ecclesia. Interpretamur siquidem comestionem per se, hoc est ex inten= tione comedendi: ita ꝙ solus ille vltra ordinariam comestionem manducat/qui ideo manducat vt manducet. In quorum nume ro non computari constat facientes credentiam / sumentes ali= quid ne potus noceat / & hoc modo sumentes ientaculum serotinum/& pari ratione diuidentes prandium: puta quia pre accipiunt aliquid seruitores aut lectores mense, vel quia surgũt e medio prandio ad aliquid occurrens/ & postea redeunt ad ter minandum prandium. In his non est ex intentione nisi vnica comestio: quia per accidens diuisio illa accidit. Presumentes aũt aliquid mane propter preuisam longam occupationem retarda/ turam a prandio, ex eodem capite videntur excusari. Sed quia<-P> @@0@ @@1@ <-P>hora nō videtur admittere ꝙ ad vnitatem prandij spectet quod mane sumi{t$}, iō ex debilitate isti excusan{t$} qñ excusan{t$}: ꝗa. s. si hoc non facerent / quasi deficerent & inepti essent ad id quod interim facere oportet. Sumere vero ientaculum serotinũ ad sustentationem nature/est proculdubio iterum comedere: quia directe/manducare ad nature sustentationem ordinatur. vnde apud religiosos manducatio vocatur refectio/ & locus mandu candi refectorium: quia religiosi non debent vti cibo nisi ad re= ficiendum. Sumere autẽ dictum serotinum ientaculum ex con suetudine/quia sic consuetum est, pie interpretandum est: vt scilicet fiat ne potus noceat. Sumere autem ipsum vt cōcessum ex consuetudine etiam sine siti/tolerabile videtur: ꝗ̈uis vere se= cundam inducat comestionem paruulam: sed quasi pro nihilo habetur consuetudine suffragante. Verum serotinum ienta= culum mane sumere & prandium in vespertinũ tempus dif= ferre/nulla video ratione licere: quia nec cōsuetudo excusat nec ius concedit. Posset tamen persona aliqua vel sic complexionata vel propter occupationes diurnas &c. dispensari in hoc (sicut & in alijs rationabilibus casibus vt dicetur) ab episcopo. Nec sumere in ientaculo serotino parum panis/frangit ieiuniũ: quia ad hoc videtur serotinum ientaculum reductum vt non refe= rat quid quis sumat/si modũ non excedit. & recte sibi quis consulere videtur / qui illud sumit quod sue complexioni plus prodest/ex quo medicine causa conceditur. Hec de primo. re. Et propterea constat & quadragesi mam & quattuor tempora, & vigilias/natiuitatis domini/pen thecostes/assumptionis beate virginis/& omnium sanctorum/ & apostolorum (nisi ioannis euangeliste ac philippi & iacobi) natiuitatis ioannis baptiste/& beati laurentij/& non plures cō muniter esse ieiunio celebrandas. Nisi alicubi antiqua consue= tudo aliter obtinuerit in aliquo dictorum dierum: quoniam con<-P> @@0@ @@1@ (puta dolor aut debilitas talis ꝙ putat se ꝗs excusari a ieiunio) & rursus cā dubia an sit sufficiẽs ad frañgendum ieiunium/si authoritate ep̃i fulcia{t$}, pro rōnabili hñda est. Igitur sub vere rōnabili cā cōprehendun{t$} tria. s. impotẽtia / necessitas & pietas melioris boni. ¶ Ex ĩpotẽtia siꝗdẽ excusan{t$} pueri & adolescẽtes vs ad finem tertij septennij/ in quo cōiter finit etas augmenti: quia egent nutrimento multiplicato ꝑꝑ augmentũ. Excusan{t$} senes: quia senectus morbus est incurabilis. Sed etas qua incipit senectus nō est determinata: ꝗa naturałr aliqui trigesimo anno senescũt/aliꝗ quadragesimo/alij quinquagesimo, ꝓut hñt natu raliter lōgiores etates. Cōiter tñ qui sunt sexaginta anno℟/senes sunt: ꝗa scriptũ est. dies anno℟ nr̃o℟ septuaginta anni Vnde in hac etate nisi euidenter constet ex robustiore complexione/posse abs lesione ieiunare, nō tenen{t$} ad ieiunia: quia ex quo de etate cōstat/& de robore est ambiguũ, nō est expectandus casus am plior virtutis: que quũ manifeste deficere incipit/irreparabilis ẽ. Excusantur infirmi & debiles manifeste aut iussu medicorũ hñtium timorẽ dei. mulieres pregnantes & lactantes: quia egent alimento multiplici sicut illi qui crescunt: scilicet pro se & pro fetuseu prole. Et hos quidem excusat impotentia naturalis. illos autem qui hora prandij nō possunt habere sufficientem refectio nem excusat impotentia habendi panem &c. @@0@ @@1@ Ex necessitate excusatur ꝗs qñcun aliꝗd impediens ieiuniũ opʒ facere q est necessariũ ad salutẽ seu sanitatẽ corporis vel aĩe/vel ad statũ tꝑalẽ vel ad vitandũ damnũ/vel ad acquirẽdũ aliquid de raro cōtingentibus: vt si opʒ aliquẽ ꝗ̈tũ pōt laborare/ cũ quo nō stat ieiuniũ (quia aliter nō pōt se suā familiā alere/ vestire/dotare/tenere filiũ in studio &c.) non tenetur minuere laborẽ vt ieiunet. Et hinc excusantur nō solũ laborātes in agri= cultura/sed in quacũ arte, qui aut vix sic aut nec sic acquirere pñt oĩa necessaria sibi familie sue etc. si cũ hmōi exercitio non pñt simul ieiunare. Excusan{t$} quo oẽs ex necessitate cuiuscũ debiti oꝑis/si cũ exequutiōe debiti oꝑis nō pōt quis ieiunare: ꝗa lex ieiunijsicut nō impedit necessaria oꝑa/ita nō impedit oꝑa de bita. Et hinc fit/vt quũ longũ iter debitũ/est impediens ieiuniũ, absoluat a ieiunio. Similiter si vir nō pōt ieiunando debitũvxori reddere/nō tene{t$} ieiunare. Et similiter si vxor non pōt se gratā viro seruare (puta quia ꝑꝑ ieiuniũ macilenta aut pallida despi citur a viro) non tenetur ieiunare. Et vłr non tenetur homo omittere opus aliquod ad quod tenetur / ob preceptum ieiunij. Ex pietate aũt maioris boni excusan{t$} a ieiunio/quicũ alicui maiori bono incũbũt q nō possent ieiunando efficere: quia ieiu niũ p̃cipi{t$} vt ꝓmotiuũ ad bonũ & nō vt impeditiuũ maioris boni. Et hinc excusan{t$}/qui pietatis seu misericordie corꝑalis aut spũalis oꝑibus vacāt/si cũ his nō pñt ieiunare: qm̃ oꝑa vtrius mie meliorasunt ꝗ̈ ieiunij: iuxta illud apłi. corporalis exercitatio ad modicũ vtilis est, pietas aũt ad oĩa valet. Verũ quia ꝑegri= natio sub gñe ẽ corporalis exercitatiōis plusꝗ̈ ieiuniũ (ꝗa ieiuniũ est actus virtutis. s. abstinẽtie seu tẽperantie: ꝑegrinatio vero nul lius importat virtutis actũ, sed a religione im ꝑatiue assumi{t$} in ꝑegrinatione ad loca sancta) non audeo excusare a ieiunio ꝑꝑ ꝑegrinationẽ nō necessariā ad loca sctā, nisi in duobus casibus. ꝑrimus est si illius persone peregrinatio ad locũ illũ esset valde vtilis ad diuinum honorem: puta quia est persona authoritatis/<-P> @@0@ @@1@ ¶ De rōnabili aũt cā estimata sufficiente ab ip̃o debente ieiuna re vel a suadẽtibus illi/ꝗ̈uis in veritatesufficiens nō fuerit: dicen dũ est ꝙ si abs fraude aliqua credit ꝗs se excusari ob aliquem laborem vel dolorẽ vel occurrentiam/& ꝑꝑea frangit ieiuniũ/ ita ꝙ nō frangeret illud nisi crederet se in casu illo excusari a pctō violati ieiunij, nō est talis transgressor p̃cepti: quia nec ꝑ se agit cōtra p̃ceptũ (quia ex intentione nō preterit obedientiā nec abstinentiā) nec ꝑ accñs seu materialiter sic oꝑatur vt redeat pctm̃ in naturā sue forme: quia nihil hic poni{t$} interuenire fa= ciens hanc reductionẽ: quũ nec scandalũ nec nocumentum aut aliquid hmōi admisceri pona{t$}. Et ex hoc capite innumerabi les ꝑsone timorate excusantur sepissime a transgressione p̃cepti de ieiunio: dũ vel ex multis reputatis secundũ ipsas rōnabilibus cāis soluerũt ieiuniũ/aut collationẽ excessiuā putarũt sibi licere abs solutione ieiunij ꝑꝑ debilitatẽ aut ꝑꝑ somnũ hñdũ &c. omnium. n. hmōi vna est quā diximus rō excusans. Et caue ne sis imprudens & nimis sapiẽs in oculis tuis, dicendo ꝙ oĩno isti soluũt ieiuniũ &c. et sis causa ꝙ isti non ieiunent iuxta suũ posse. nā ipsi sic vt dictũ est agendo nō agũt cōtra p̃ceptũ eccłie, & forte qñ nec venialiter peccant: & ex tua sapientia agent forte postmodum contra preceptum. Sicut ieiunantes ter in hebdomada in quadragesima / audientes a doctis stultis ꝙ qui vnum diem non seruat reus est totius quadragesime/ omittunt etiam illorum trium dierum ieiunium in damnationẽ vtro℟:<-P> @@0@ @@1@ ¶ De rationabili demum causa authorizata / sciendum est ꝙ optimum refugium dubitantibus ac timentibus est superioris authoritas. Nam qui causam aliquam habet rationabilem qui/ dem/sed iudicio suo non sufficientem aut dubiam, exponat ne= gocium suum fideliter superiori/& illius arbitriũ potest sequi. Superior autem debet non puro consilio sed authoritatem suā interponendo dispensare si videtur sufficiens causa, aut com= mutare in aliquam elemosynam vel orationem seu aliquod aliud opus pium/si de sufficientia cause dubitat/aut cām minus sufficientem absolute cognoscit/sed supplendam per commuta tionem iudicat in tali casu. Verbigratia. persona suis commodita tibus assueta iter aggressura est/ & difficillimum sibi fore co= gnoscit ieiunium cum conditionibus itineris, submittit se supe= riori / & videtur superiori expedire anime illius in hoc casu dispensationem / & propterea supplendo commutat in aliud opus pium & precipue elemosyne. Vocatur autem superior in huiusmodi casibus episcopus: & si causa facilis ẽ/ aut epis copus non potest commode adiri, proprius curatus / & apud religio= sos suus prelatus. ꝗa pro ijs minimis nulla ratio suadet oportere passim papam adire. Nec solum hec potest episcopus, sed etiam pōt & debet trāsferre ieiuniũ occurrẽs in magno festo/in añce= dentẽ diẽ: vt ieiunia chr̃iani populi consonent iuris dispōni. Vt si vigilia io. bapt. occurrerit in die corporis chr̃i, dẽt populus man= dante ep̃o ieiunare in vigilia corporis christi/& in die corporis<-P> @@0@ @@1@ Frangens autem ieiunium aliquo die / non totiens quotiens comedit de nouo peccat: quia postꝗ̈ illud fregit / non facit cōtra<-P> @@0@ @@1@ ¶ Tenetur quilibet scire communia & fidei & iuris, que communiter a fidelibus christianis / communiter in= structis a parentibus & predicatoribus & conuersatione chri= stiana sciuntur: vt articuli fidei/decem precepta, precepta de cō= fessione/communione & ieiunijs ecclesie. Non ꝙ tenean{t$} scire verba symboli aut numerare decem precepta / aut scire discer= nere precepta: sed ꝙ nouerint fide/esse vnum deum omnipoten tem/& iesum christum filium / & ꝙ natus ex maria virgine &c. similiter sciant ꝙ solus deus adorandus est/ non esse periu randum/seruanda esse festa honorandos parentes &c. Hoc. n. est nosse & credere in actu exercito ea que quis tenetur scire. Et non consistit in scire verba hec vel illa quecun sint. Preter hec autem quilibet tenetur scire illa que debet ex suo officio aut gradu aut voto &c. facere: quum aliter non nisi a casu recte se habere possit in occurrentibus. ¶ Est autem ignorantia tunc tantum causa peccati, quando siquis sciuisset peccatum illud non fecisset. Nec excusata pec= cato/nisi sit inculpabilis. Minuit tamen peccatum: quia minuit voluntarium. nisi sit affectata: quia tunc auget volunta= rium. @@0@ @@1@ @@0@ @@1@ ¶ Secundo ꝙ in hoc peccato est aliquid formale & aliquid materiale. Habet enim se vt forma/ex intentione agere contra libertatem ecclesiasticam: materia autem est illa res in qua ec= clesia leditur aut dehonoratur. Verbi gratia. cum clericus iudi= catur a laico/quum extrahitur ab ecclesia qui saluus in illa esse debet/quum bona ecclesie vsurpantur ab alijs, formale in om= nibus est ꝙ tenditur contra id in quo ecclesiastica persona seu ecclesiasticus locus aut ecclesiastica res debet esse libera: mate= riale autem est exemptio clerici a laico/salus confugientis ad ec clesiam/ꝙ res seu bona ecclesie sint ecclesie. & sic de alijs. ¶ Tertio ꝙ crimen hoc potest referri vel ad penas iuris vel ad naturam ipsius peccati. Et si referatur ad penas iuris, nō est vio lator ecclesie libertatis qui agit contra priuilegium concessum alicui particulari ecclesie: puta si agit contra libertatẽ concessam ecclesie mediolanensi aut ordini predicatorum &c. sed oportet<-P> @@0@ @@1@ ¶ Quarto/ꝙ huiusmodi libertates seu immunitates ecclesia= stice que particulariter sunt alicui concesse, non subiacent scien tie. nec confessor de his debet esse solicitus: quia ex specialibus priuilegijs pendent/que debent promulgare illi quorũ interest. Sed immunitates communes continentur in iure. Et locales quidem immunitates valde multe sunt: precipue tamen sunt/ꝙ secularia placita (hoc est iudiciales processus) & sententie secu lares/& maxime in causa sanguinis, conclamationes/ seditio= nes/impetus/publica parlamenta / vniuersitatum cōuocationes/ negociationes nundinarum & fori, non possunt in loco sacro fieri. Nec possunt ibidem reponi supellectilia vel hospitari / nisi necessitate cogente. Nec potest illi violentia inferri / aut aliquis vel aliquid violenter aut furtiue inde abstrahi/aut in confinibus frangi. exceptis casibus a iure ꝑmissis: excipiũ{t$} siꝗdẽ publici la trones (vt pirate in mari & similes in terra) & nocturni po pulatores agrorũ / & occidentes vel mutilantes in ecclesia sub spe vt ab ecclesia saluentur. Et idem videtur etiam si hoc vel quodcun aliud enorme fiat in ecclesia etiam sine spe ꝙ ab ecclesia defendatur quia frustra legis implorat auxilium qui in legem committit. Personales autem immunitates manifeste/ sunt: ꝙ ecclesiastice persone sunt exẽpte a iudicibus secularibus/<-P> @@0@ @@1@ <-P>ꝙ sunt libere a manibus violentis suadente diabolo/& a peda= gijs & angarijs. Reales autem immunitates sunt/ ꝙ ecclesiasti ce persone exempte sunt a gabellis pro rebus suis vel ecclesie quas non causa negociationis deferunt / ꝙ ecclesie possessiones non possunt pro alienis debitis obligari/&c. ¶ Quinto / ꝙ violare ecclesiasticam quācun immunitatem contingit dupliciter. Vel formaliter: hoc est ex intentione agẽdi contra ecclesiasticam libertatem / seu contra talem ecclesiasticā immunitatem. Et sic proculdubio est peccatum mortale violare quācun immunitatem ecclesiasticam/ vt dictũ est: quia com= mittitur sacrilegium. Vel materialiter: hoc est non animo fa= ciendi contra iura ecclesiastica/sed ex aliqua passione seu rōne. Et tunc oportet aduertere si actus ille qui fit/ sit talis aut fiat tali ter ꝙ redeat in naturam sue forme: quia si sic esset/licet nō com mitteretur sacrilegium ex intentione, nihilominus incurreretur sacrilegium formaliter/& esset peccatum mortale: sicut contin git in ceteris vitijs materialiter commissis. Si autem actus ille non rediret in naturam sue forme, esset peccatũ veniale propter imperfectionem actus. Discernendum est autem hoc in pro= posito ex duobus. Primo ex natura/quantitate/ qualitate &c. in iurie seu damni illati. Secundo ex vinculo prohibitionis seu pre cepti. Nam si opus sit notabiliter iniuriosum aut nociuum/non euaditur sacrilegiũ. Vnde qui in ecclesia fornicatur non animo iniuriandi immunitati ecclesie/sed casu quantum ad locũ, non excusatur a sacrilegio: quia dum non curauit continere in illo loco ob reuerentiam loco debitam, redit actus tante irreuerentie in naturam sacrilegij. Et simile est in alijs notabiliter iniuriosis aut nociuis. Similiter si opus est prohibitum sub tali vinculo/vt appareat vinculum esse ligans ad mortale peccatum (vt est excommunicatio) non euaditur sacrilegium: vt siquis exigat gabellas a clericis. dum. n. non curat exactor incurrere excom= municationem/vt sue vel aliene satisfaciat voluntati in exigẽdo<-P> @@0@ @@1@ ¶ Vnde ad questionem de venditione candelarum in ecclesia aut cimiterio/dicitur ꝙ aliud est ibi manere vendentes ad ven dendum/& aliud est ibi fieri solam venditionem. Primũ esset abusionis/nec scio a peccato excusare: quum dominus eiecerit vendentes ea que oportuna erant ad sacrificia. & non proprie de templo/quia templum proprie non introibant, sed de atrio templi: quod templum appellatur ab euangelista: existens enim populus in atrijs templi dicebatur esse in templo. Secundũ autẽ si auaricia desit/& vt satisfaciat deuotioni populi fit, non vitu pero/videns hoc a personis religiosis & doctis seruari. Nec pro pterea primum damno peccati mortalis sed venialis / si in cimi terio fiat (quod non est domus dei sed fidelium defunctorũ) ex quo pontifices sciunt nec reprehendunt, & non pro notabili habetur irreuerentia. Si autem in templo fieret, nisi imꝑfectio actus excusaret/non auderem a peccato mortali excusare: quia licet math. xxi. dominus eijciendo vendentes de templo / allega uerit iniuriam maximam, dicens. vos autem fecistis illam spe luncam latronum. ioan. tamen. ij. allegauit irreuerentiam nego ciationis/dicens. nolite facere domum patris mei/domum nego ciationis. Et quia hoc dixit vendentibus minima/scilicet colum bas (vt ibi patet) consequẽs est vt declarauerit negociationem<-P> @@0@ @@1@ ¶ Sexto / ꝙ confundendo vocabula immunitatis & libertatis ecclesiastice/hec & similia intelligenda sunt. Sed quũ ad discer nendum censuras sacrorum canonum & casus reseruatos deue nitur/serua proprietatem nominum, & distingue inter ecclesia sticam immunitatem & ecclesiasticam libertatẽ. Et per immu nitatem ecclesiasticam intellige exemptionẽ loci sacri: per liber= tatem vero ecclesiasticam intellige exemptionem persone eccle fiastice/non solum in sua persona / sed in omnibus quibus per liberum arbitrium vtitur & que possidet. Ita ꝙ siquis iniuriam loco sacro facit, non est reus violate libertatis sed immunitatis ecclesiastice: nec incurrit censuras latas contra violatores eccle= siastice libertatis. qui autem iniuriatur persone/libertatem eius impediẽdo vt non vtatur suis &c. violat ecclesiasticā libertatẽ.<-P> @@0@ @@1@ Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|