Ünden bugüN

KENTİN GELİŞMESİ

1950'li yıllarda kent içi ulaşımda dolmuş, tramvay ve araba vapurları büyük önem taşıyordu.

Cengiz Kahraman arşivi

da ise Yeşilköy'e, Sirkeci'den, Eminönü'n-den ve Kadıköy'den vapur seferleri vardı.

Günümüzde Kent İçi Ulaşım: 1994 itibariyle istanbul'da kent içi karayollarının toplam "uzunluğunun 10.000 km'ye vardığı, motorlu araç sayısının 1.000.000'u aştığı hesaplanmaktadır. Ortalama 5.000.000 olduğu sanılan günlük yolcu toplamının yüzde 89,4'ü karayolu, yüzde 5,6'sı demiryolu, yüzde 5'i de denizyoluyla taşınmaktadır. Deniz ulaşımına son derece elverişli koşullara sahip olan kentte deniz ulaşımının ağırlığı ve önemi 1950'lerden sonra hızla ve âdeta bir tercih olarak azalmış; raylı sistemlerde benzeri bir gelişme eğilimi gözlenmiş; buna karşılık karayolu motorlu taşıt araçlarıyla ulaşım, beraberinde çözülemeyen kentsel sorunları da getirerek ağırlık kazanmıştır.

Özel motorlu araçların istanbul'daki tüm motorlu araçlara oranı yüzde 51'dir, buna karşılık taşıdıkları yolcu oranı tüm yolcuların sadece yüzde 23'üdür. Tüm kent içi yolcuların yüzde 60'ını taşıyan topluta-şıma araçlarının araç toplamına oranı yüzde 9,5'i geçmemektedir. Dolmuş, minibüs, taksi gibi ticari amaçlarla kullanılan özel araçların taşıdıkları yolcu oram yüzde 17' dir. Sayıları yaklaşık 2.400 olan belediye otobüslerinden günde ortalama 2.000'i sefere çıkmakta, kent içinde toplutaşıma-cılık hizmeti veren 1.000 kadar özel otobüsten de (halk otobüsü) 600-700'ü günlük sefer yapmaktadır. 1994'te hizmete giren 100 doğal gazlı otobüs, ağırlıklı olarak Anadolu yakasında işlemekte; 28 tane iki katlı otobüs de, özellikle kentin iki yakası arasında ve sahil yollarında daha çok turistik amaçlı sefer yapmaktadır.

Minibüsler 1960 sonrasında çoğalmış ve kentin yoğun nüfus barındıran, görece yeni ve çoğunluğu göçle İstanbul'a gelen nüfusun yerleştiği gecekondu ve diğer semtlerine yönelmiştir. Kentin Anadolu yakasında, Kadıköy'den başlayarak Kayışdağı Caddesi(->) boyunca uzanan güzergâh,

Maltepe, Kartal, Pendik, Tuzla'ya ve kuzeye doğru içerilere yönelen minibüs trafiği yüzünden halk arasında "Minibüs Yolu" diye adlandırılmaktadır. Anadolu yakasında, E-5 Karayolu boyunca en fazla rastlanan taşıt aracı minibüstür. Kentin Avrupa yakasında da, Taksim ve Beşiktaş'ı Boğaziçi tepelerindeki semtlere Yeniköy'e, Bü-yükdere'ye, Sarıyer'e, Ayazağa'ya, Büyük-dere Caddesi boyunca iki yanlı uzanan mahallelere minibüsler bağlar. Yine Londra Asfaltı, çevre yollan boyunca kentin Çekmece, Halkalı, Avcılar vb'ye kadar kuzeybatı, batı kesimlerini ve kuzeyini kent merkezlerine bağlayan araçların başında minibüsler gelmektedir. 1960 ve 1970'ler-de daha yaygın olan dolmuşlar, yerlerini giderek bir yandan minibüslere, bir yandan taksilere ve özel otomobillere bırakmış, sayıları görece azalmıştır.

Büyük kentlerin tümünde en önemli taşıt araçlarından olan tramvay, metro vb raylı sistemler, günümüz istanbul'unun kent içi ulaşımında, tramvayın kalkmasından ilk "hızlı tramvay"m işlemeye başladığı 1989'a kadar, banliyö trenleri dışında hemen hemen yok olmuştur. İstanbul'da "hızlı tramvay" ya da "hafif metro" diye anılan raylı sistemle ilgili ilk çalışmalar 1986'da başlatılmış; birinci aşamayı oluşturan Aksaray-Ferhatpaşa arası Mart 1989'da hizmete girmiş, deneme seferlerinden sonra 3 Eylül 1989'da hizmete açılmıştır. Ferhatpaşa'ya kadar gelen "hızlı tramvay", 1994 başlarında Merter'e kadar ulaşmış, 1992'de Ak-saray-Sirkeci arasında, raylı sistemin "çağdaş tramvay" adı verilen bölümü işlemeye başlamıştır. Aslında çeşitli aşamalarda yapılan bölümleri ayrı adlarla anılmakla birlikte, bir bütün meydana getiren bu ulaşım sisteminin, Atatürk Havalimanı'na kadar uzatılması planlanmıştır.

İstiklal Caddesi'nde, Tünel ile Taksim a-rasında "Nostaljik Tramvay" sefer yapmaktadır. Uzun yıllardır sözü edilmek ve planlanmakla birlikte bir türlü gerçekleştirile-

meyen metronun, Taksim-4. Levent arasındaki ilk bölümünün yapımına 1993'te başlanmıştır. Banliyö trenleri, Haydarpa-şa-Gebze ve Sirkeci-Halkalı hatlarında, günde ortalama toplam 250.000 yolcu taşımaktadır. Haydarpaşa-Gebze arasında günde gidiş dönüş 106, Sirkeci-Halkalı arasında 148 sefer vardır.

1990'larda gündeme gelmiş olan, ancak kaderinin ne olacağı henüz bilinmeyen bir başka büyük raylı sistem projesi de, Boğaziçi Demiryolu Tüp Geçişi'dir. Boğaziçi' nin iki yakasını birleştiren karayolu köprülerinin yeterli çözüm olamadığı, 10-15 yıllık periyotlarla Boğaz'a yeni köprüler eklenmesinin kaçınılmaz olduğu göz ö-nünde bulundurularak, denizin altından geçecek bir demiryolu tüp geçişi projesi gündeme gelmiştir. Kocamustafapaşa ile Söğütlüçeşme'yi birbirine bağlayacak o-lan sistemin uzunluğu, projeye göre 12.500 m'dir. Kocamustafapaşa'dan başlayacak o-lan tünel, Sarayburnu civarında denizin altına girecek, daha sonra Üsküdar'dan çıkıp Söğütlüçeşme Tren İstasyonu'nda son bulacaktır. Ancak proje henüz tartışma a-şamasındadır.

Günümüzde istanbul'da kent içi deniz ulaşımı(-») şehir hatları vapurları, araba va-purları(->), deniz otobüsleri(-0 ve dolmuş motorlarıyla(->) yapılmaktadır. Adalar ve Yalova'ya Kabataş'tan, Kadıköy ve Bos-tancı'dan düzenli vapur ve deniz otobüsü seferleri vardır. Bostancı-Kabataş, Karaköy-Bostancı ve Yenikapı-Bostancı, Yenikapı-Kadıköy arasında da deniz otobüsleri işlemektedir. Karaköy-Kadıköy, Beşiktaş-Üsküdar, Beşiktaş-Kadıköy, Eminönü-Üs-küdar en sık vapur işleyen hatlardır. Boğaziçi iskelelerine uğrayarak Boğaz'ın iki yakasında ulaşımı sağlayan Boğaz vapurları büyük ölçüde azalmış Eminönü'nden Kavaklar'a kadar giden vapur seferi günde mevsimine göre l veya 2'yle sınırlanarak turistik amaç öne alınmıştır. Boğaziçi'nde Eminönü-Beşiktaş-Kuzguncuk-Beylerbeyi-Çengelköy veya Anadoluhisarı-Kandilli-Bebek, İstinye-Paşabahçe-Beykoz-Yeni-köy, Anadolukavağı-Rumelikavağı-Sarıyer ring vapur seferleri de günde birkaç seferle sınırlanmıştır. Haliç'teki bazı iskeleler a-rasında Haliç vapurları seyrek de olsa işlemektedir. Sirkeci-Harem arasında işleyen araba vapurları, Boğaziçi köprülerinden geçen kara ulaşımı rekabetiyle önemini kaybetmiştir ve yetersiz kalmaktadır. Dolmuş motorları ise özellikle Beşiktaş-Üs-küdar ve Kabataş-Üsküdar arasında işlemektedir.

Ağırlığın karayollarına ve kara taşıt a-raçlarına kayması 10.000.000'u aşkın nüfusu olduğu hesaplanan İstanbul'da ulaşım ve trafik sorununu zaman zaman çözülmez bir düğüm haline sokmaktadır.

istanbul