Mühazirə Fənn: Nəqliyyat hüququ Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

Nəqliyyat öhdəliyi
Nəqliyyat öhdəlikləri xidmət öhdəlikləri sistemində vacib və mühüm

yerlərdən birini tutur. Bu onunla bağlıdır ki, nəqliyyat xüsusi qaydalar əsasında

həyata keçirilən iqtisadi fəaliyyətin müstəqil sahəsidir. O, maddi istehsalın bir

sahəsi olub, ölkə iqtisadiyyatının ayrı-ayrı sferalarını bir-birinə bağlayan halqa

kimi çıxış edir. Nəqliyyat ictimai istehsalla, bölgü və mübadilə arasında əlaqə

yaradır.

Nəqliyyat təkcə maddi istehsal sahəsi hesab edilmir. O, həm də

iqtisadiyyatın normal fəaliyyət göstərməsinin vacib şərtidir. Belə ki, nəqliyyat

ölkə iqtisadiyyatının digər sahələrində yüksək təsərrüfat nəticələrinə nail

olunmasına bilavasitə və mühüm təsir göstərir. Nəqliyyat iqtisadiyyatın əsas

bazasıdır və ya əsas bazalarından biridir.

Nəqliyyatın rolu müştərilərə (istehlakçılara) spesifik xarakterli xidmət

göstərməkdən ibarətdir. Bu xidmət sərnişin və yüklərin məkan baxımından

yerlərinin dəyişməsinə yönəlir. Ərazi yerdəyişməsi üzrə fəaliyyət nəqliyyatın

məhsuludur. Belə ki, nəqliyyat fəaliyyəti nəticəsində yeni əşya yaradılmır.

Nəqliyyat xidməti göstərilməsi nəticəsində nəqliyyat müəssisəsi ilə

müştəri arasında ictimai münasibətlər əmələ gəlir. Bu münasibətlərin dairəsi

kifayət qədər genişdir. Həmin münasibətlərə yük, sərnişin, baqaj və poçt

daşımaları, nəqliyyat vasitələrinin saxlanması, texniki xidmət və təmir, yükləmə-

boşaltma və liman xidmətləri göstərilməsi ilə əlaqədar əmələ gələn əlaqələr

daxildir. Buraya təşkilati-daşıma, nəqliyyat ekspedisiya, yedəyə qoşub aparma

və digər münasibətlər də daxildir. Hüquq normaları ilə tənzimlənməklə bu

münasibət-lər nəqliyyat-hüquq münasibətləri — nəqliyyat öhdəlikləri formasını

alır.

Nəqliyyat öhdəliyi dedikdə elə bir mülki hüquq münasibəti başa düşülür

ki, bu münasibətə görə, nəqliyyat müəssisəsi müştəriyə daşıma və digər növ

nəqliyyat xidməti göstərir, müştəri isə bu xidmətin əvəzində müəyyən haqq

ödəyir.

Nəqliyyat öhdəliklərinin rolu və əhəmiyyəti böyükdür. Bu öhdəliklər

əmlak və əmtəə xarakterli iqtisadi dövriyyə münasibətləri sahəsində mühüm

yerlərdən birini tutur. Bu onunla izah edilir ki, nəqliyyat xalq təsərrüfatının «qan

damarları sistemi»ni təşkil edir. O, iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrini birləşdirən

halqadır. Sənayenin, kənd təsərrüfatının, tikintinin və digər sahələrin

müvəffəqiyyətlə inkişafı nəqliyyatın işindən asılıdır.

Nəqliyyat böyük və mürəkkəb təsərrüfat təşkilatı olmaqla özündə beş əsas

növü birləşdirir:

-dəmir yolu nəqliyyatı;

-avtomobil nəqliyyatı;

-dəniz nəqliyyatı;

-daxili su (çay) nəqliyyatı;

-hava nəqliyyatı.

Nəqliyyatın bu növləri Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat sistemini

təşkil edir. Bundan əlavə, hüquq ədəbiyyatı səhifələrində, habelə nəqliyyat

qanunvericiliyində3 nəqliyyatın «boru kəməri» kimi xüsusi növü fərqləndirilir.

Söhbət qaz-neft boru kəmərlərindən gedir. Bu nəqliyyat vasitəsi ilə

daşımanın texnoloji spesifikası elədir ki, onun fəaliyyəti əsasında nəqliyyat

öhdəliyi əmələ gəlmir. Ona görə də «boru kəməri nəqliyyatı» şərti əhəmiyyətə

malikdir. Boru kəməri vasitəsi ilə neft və qazın nəql edilməsi ilə bağlı yaranan

öhdəlik özündə iki növ öhdəliyin elementlərini birləşdirir: qazın və neftin

verilməsi üzrə öhdəliklər, xidmət göstərilməsi üzrə (saxlama, nəqletmə)

öhdəliklər. Buna görə də həmin öhdəliklər qarışıq (kompleks) öhdəliklər

kateqoriyasına şamil edilir. Məhz bu səbəbdən boru kəməri sahəsində

münasibətlər xüsusi qanunvericiliklə tənzimlənir.