Mühazirə materiallarının konspekti. GİRİŞ rabiTƏ qurğulari haqqinda ümumi anlayişlar və TƏYİnatlar

Aktiv elementin rejiminin gərginləşmə dərəcəsi
AE-nin elektrik rejimi anlayışı KHG-nin işinin öyrənilməsi, analizi və AE-nin işçi vəziyyətlərinin təsnifatı üçün daxil edilir. AE-nin elektrik rejiminə onun parametrləri onların qarşılıqlı əlaqəsi ilə daxil edilir. Elektrik rejimin xarakteristikalarından biri rejimin gərginləşmə dərəcəsidir. Bu parametr çıxış cərəyanı impulsunun təhrif olunma dərəcəsi ilə qiymətləndirilir. Rejimin gərginləşmə dərəcəsinin ədədi ölçüsü kimi kollektor gərginliyindən istifadə əmsalı götürülür. Çıxış (kollektor) cərəyanı impulsunun təhrifi AE-nin cəm cərəyanının elektrodlar arasında paylanması ilə əlaqədardır. Belə ki ümumi emitterli sxem üzrə qoşulmuş tranzistor üçün emitter cərəyanı kollektor və baza cərəyanları arasında paylanır (şək. 6).

Göstərilən əlamətlərin özünü büruzə vermə dərəcəsinə nəzərən AE-nin rejimlərini, gərginləşmə dərəcəsi üzrə dörd rejimə bölmək olar: Gərginləşməmiş¹ (GMR), sərhəd (böhran)² (SR), zəif gərginləşmiş³ və güclü gərginləşmiş⁴ (GR) rejimlər. Bu rejimlərin oblastlarını çıxış və keçid statiki xarakteristikaları üzərində daha aydın göstərmək olar (şək. 7).

Sərhəd rejimi xətti (SRX) çıxış statiki xarakteristikaları əyriləri ailəsinin ən böyük əyriliyə malik nöqtələrindən keçirilir. Ondan sağda GMR-ə uyğun oblast yerləşir. GMR kiçik giriş (verilmiş halda kiçik baza ) cərəyanları və çıxış cərəyanın çıxış gərginliyindən zəif asılılığı ilə xarakterizə olunur. Solda GR-ə uyğun oblast yerləşir. GR böyük giriş (verilmiş halda böyük baza ) cərəyanları və çıxış cərəyanın çıxış gərginliyindən güclü asılılığı ilə xarakterizə olunur. Sərhəd (böhran) rejimi keçid rejimidir. Beləliklə rejimlərin adları (gərginləşməmiş, gərginləşmiş) ən əvvəl giriş elektrodunda səpələnən gücün səviyyəsinə, giriş cərəyanının qiymətinə işarədirlər.

Çıxış cərəyanı impulsunun təhrif dərəcəsini AE-nin dinamiki xarakteristikalarının köməyi ilə nümayiş etdirmək olar. Bu xarakteristikalar yük olduğu şəraitdə bütün gərginliklərin dəyişməsi ilə çıxış elektrodunda cərəyanın necə dəyişməsini əks etdirir. Başqa sözlə dinamiki xarakteristika işçi nöqtənin AE-nin statiki xarakteristikaları üzərində rəqsin bir dövrü ərzində sürüşdüyü xətdir.

Şək. 8- də beş xarakterik dinamiki xarakteristika verilmişdir.

Dinamiki xarakteristika AB aktiv elementin sıfır yük müqavimətinə () uyğundur. Dinamiki xarakteristika AC gərginləşməmiş rejimə aiddir. Bu rejimdə çıxış cərəyanı impulsu kosinusoidal görünüş alır (şək. 8- də 1 əyrisi). Dinamiki xarakteristika AD sərhəd rejiminə aid olub, gərginləşməmiş rejimi gərginləşmiş rejimlərdən ayırır. Bu halda çıxış cərəyanı impulsunun yüksəkliyi yastılanmış olur (şək. 8- də 2 əyrisi). Dinamiki xarakteristika GEA zəif gərginləşmiş rejimə aiddir. Bu hala uçquna⁵ malik impuls (şək. 8- də 3 əyrisi) uyğun gəlir. Dinamiki xarakteristika HFA güclü gərginləşmiş rejimə aiddir. Bu halda impuls ikibuynuzlu görünüş (şək. 8- də 4 əyrisi) alır. Uçqun absis oxundan aşağıya, kollektor cərəyanının sıfır olduğu hissəyə düşür.

İmpulsun amplitudasının azalması və onda uçqunun yaranması, əvvəl deyildiyi kimi, baza cərəyanının artması hesabına kollektor cərəyanının kəskin azalması ilə əlaqədardır.

Gərginləşmiş rejimdə çıxış cərəyanı impulsunun formasını ifadə etmək üçün əlavə kəsmə bucaqları daxil edilir: yuxarı və aşağı .

AMPLİTUD MODULYASİYALI RADİOVERİCİLƏR
Amplitud modulyasiyası (AM) halında ilkin siqnal (ötürülən məlumat) daşıyıcı harmonik rəqsin amplitudasını modulyasiya edir. AM uzun, orta və qısa dalğalarda səs radioyayımı, metrlik və desimetrlik diapazonlarda isə televiziya yayımı (təsvir vericiləri) üçün tətbiq olunur. Radiorabitə məqsədləri üçün aviasiyada AM 100-150 MHs tezlik diapazonunda (yaxın radiorabitə) tətbiq olunur. Ötürülməsi nəzərdə tutulan məlumat (səs, musiqi, təsvir və s.) mikrofon, videokamera və s. vasitəsi ilə elektrik siqnalına çevrilir. Bu siqnal verici üçün modulyasiyaedici siqnal olur.

Radiokanal ilə ötürülən siqnalların əksəriyyəti (danışıq, musiqi və s.) orta qiymətə malik olmur. Özündə ötürülən təsvirin orta işıqlığı haqqında informasiya daşıyan televiziya təsvir siqnalı müstəsnadır.

8.1. Amplitud modulyasiyalı siqnal
Amplitudası ötürülən məlumata uyğun dəyişdirilən radiotezlikli rəqsə amplitud modulyasiyalı siqnal deyilir. AM siqnalın amplitudası zaman funksiyası olub aşağıdakı kimi ifadə oluna bilər:

, (8.1.1)

burada - daşıyıcı rəqsin modulyasiya olmadığı haldakı amplitudası; - amplitudanın ən böyük meyli; - maksimal qiyməti vahidə bərabər olan modulyasiyaedici proses; - modulyasiya əmsalıdır. Bu kəmiyyət amplitud modulyasiyasının dərinliyini xarakterizə edir.

Tonal modulyasiya halında və, uyğun olaraq,

. (8.1.2)

Bu hala uyğun gərginlik diaqramları şək. 8.1.1 - də təsvir olunmuşdur.

Amplitud modulyasiyasının dərinliyi kəmiyyəti ilə xarakterizə olunur. Bəzən nisbi modulyasiya əmsallarından istifadə olunur. Yuxarıya və aşağıya modulyasiya əmsallarını fərqləndirirlər. Radiokanal üçün kiçik modulyasiya dərinliyi əlverişli deyil. Belə ki, bu halda vericinin gücündən tam istifadə olunmur. Eyni zamanda, -li modulyasiya dərinliyində rəqsin, modulyasiyaedici prosesin pik qiymətlərinə uyğun amplitudası daşıyıcı rəqsə nəzərən iki dəfə (uyğun olaraq, gücü dörd dəfə) artır. Bu artım arzuolunmaz təhriflərə gətirə bilər. Çıxış pilləsi həddən artıq yüklənir.

Əgər (8.1.2) ifadəsini (8.2.1)-də nəzərə alsaq, tonal AM siqnalın riyazi modelini belə yazmaq olar:

. (8.1.3)

Bu siqnalın tezlik spektrini öyrənək. Riyazi çevirmələri sadələşdirmək məqsədi ilə, yüksək tezlikli rəqsin və modulyasiyaedici prosesin başlanğıc fazalarının sıfıra bərabər olduğu qəbul edilir, yəni . Bu halda (8.1.3) ifadəsini belə yazmaq olar:

. (8.1.4)

Göründüyü kimi, tonal AM siqnal üç təşkiledicinin (şək. 8.1.2) cəmindən ibarətdir: tezlikli daşıyıcı təşkiledici; tezlikli yuxarı yan təşkiledici və tezlikli aşağı yan təşkiledici.

Yuxarı və aşağı yan təşkiledicilər tezlikli daşıyıcı təşkilediciyə nəzərən simmetrik yerləşib bərabər amplitudalıdırlar.

AM siqnal üçün enerji münasibətlərini öyrənək. AM siqnalı, (8.1.4) münasibətinə uyğun olaraq üç gərginliyin cəmi kimi təsvir etmək olar (şək. 8.1.3):

, (8.1.5)

burada

; ; . (8.1.6)
Yuxarıdakı ifadələrə nəzərən AM siqnalın formalaşma prosesini şək. 8.1.3-dəki kimi təsvir etmək olar. Burada ümumi müqavimətinə yüklənmiş üç elektrik hərəkət qüvvəsi mənbəyi verilmişdir. Əgər qəbul etsək, bu müqavimət üzərində ayrılan gücü aşağıdakı kimi təyin edə bilərik:

. (8.1.7)

AM siqnalın orta gücünü hesablayaq:

. (8.1.8)

Əgər (8.1.6) və (8.1.7) ifadələrini (8.1.8)-də yerinə qoysaq, ortalaşdırma zamanı bütün qarşılıqlı güclər sıfır nəticə verər və AM siqnalın orta gücü üçün aşağıdakı düsturu alarıq:

. (8.1.9)

Bu ifadədə birinci toplanan daşıyıcı təşkiledicinin gücünə, ikinci toplanan isə yan təşkiledicilərin gücünə uyğundur. Yan təşkiledicilərin orta gücünün daşıyıcı təşkiledicinin orta gücünə nisbətini hesablayaq:

. (8.1.10)

Sonuncu ifadədən görünür ki, ən dərin modulyasiya halında belə () yan təşkiledicilərin gücü daşıyıcı təşkiledicinin gücünün yarısına bərabər ola bilər. Məlumatın yan rəqslərdə olduğunu nəzərə alsaq, AM siqnal ötürülərkən gücdən istifadənin qeyri-effektivliyini qeyd etmək olar.

Praktikada əksər halda modulyasiyaedici proses mürəkkəb spektrə malik olur. Mürəkkəb spektrli ilkin siqnalla modulyasiya olunmuş AM siqnalın spektrini öyrənək. Fərz edək ki,

. (8.1.11)

Uyğun AM siqnalın riyazi modelini belə yazmaq olar:

. (8.1.12)

Parsial modulyasiya əmsallarını kimi yazsaq, (8.1.12) ifadəsini aşağıdakı tənliklə əvəz etmək olar:

. (8.1.13)

Triqonometrik çevirmədən sonra alırıq:

. (8.1.14)

Sonuncu ifadədən görünür ki, çoxtonlu AM siqnalın spektri tezlikli daşıyıcı təşkiledicidən, tezlikli yuxarı yan zolaqdan və tezlikli aşağı yan zolaqdan ibarətdir (şək. 8.1.4).

Şək.8.1.4. və (8.1.14) ifadəsinin birlikdə analizindən mühüm nəticə alınır: AM siqnalın spektrinin eni maksimal modulyasiya tezliyinin iki mislinə bərabərdir.

Bir çox hallarda AM siqnalı kompleks müstəvidə vektor diaqramı ilə təsvir etmək daha məqsədəuyğun olur. Bu məsələni aydınlaşdıraq.

Fərz edək ki, zaman oxu saat əqrəbinin hərəkəti istiqamətində tezliyi ilə fırlanır. Belə olduqda, daşıyıcı təşkiledicini hərəkətsiz ob vektoru ilə göstərmək olar. Bu təşkiledicinin modulu ob vektorunun zaman oxu üzərindəki ok proyeksiyası kimi tapılır (şək.8.1.5). Bu şəraitdə yan təşkiledicilər və tezlikləri ilə daşıyıcı vektorun ətrafında fırlanan vektorlar kimi təsvir olunurlar.

Qeyd edək ki, tezlikli vektor saat əqrəbi hərəkətinin əksi istiqamətində, tezlikli vektor isə saat əqrəbi hərəkətinin istiqamətində fırlanırlar. Onların vəziyyəti ob vektoruna nəzərən simmetrik dəyişir.

Amplitud modulyasiyasının əsas mənfi cəhəti şüalandırılan enerjinin əsas hissəsinin daşıyıcı təşkiledicinin payına düşməsidir. Maneəyə davamlılığının kiçik olması AM-nın ikinci mənfi cəhətidir.
8.2. Amplitud modulyatorları
Tonal amplitud modulyasiyalı (AM) siqnalın riyazi modelinin formal analizi göstərir ki, onu formalaşdırmaq üçün modulyasiyaedici siqnal ilə daşıyıcı rəqsi vurmaq lazımdır (daha ciddi desək iki elementar rəqsin cəmini daşıyıcı rəqsə vurmaq lazımdır, lakin bu oxşar proseslərin öyrənilməsində əhəmiyyət kəsb etmir).

Qeyd edək ki, bu vaxta qədər radioelektronikada və rabitə texnikasında iki və ya daha çox analoq siqnalının birbaşa vurulmasının effektiv üsulu işlənməmişdir. Ona görə də siqnalların amplitud modulyasiyası üçün dolayı üsullardan - qeyri-xətti və ya parametrik dövrələrin köməyi ilə vurulmadan istifadə olunur.

8.2.1. Rezonans güc gücləndiriciləri əsasında amplitud modulyatoru
Amplitud modulyatorları qurulan zaman modulyasiyaedici və daşıyıcı rəqslərin cəminin ətalətsiz qeyri-xətti elementdə çevrilməsi effektindən daha çox istifadə olunur.

Amplitud modulyatorunun sadə sxemini qeyri-xətti rezonans gücləndiricisi əsasında reallaşdırmaq mümkündür. Bunun üçün tranzistorunun girişinə ardıcıl olaraq sabit sürüşmə gərginliyi , modulyasiyaedici siqnal mənbəyi və daşıyıcı rəqs generatoru qoşulur. Bu halda rəqs konturu daşıyıcı tezliyə köklənir.

Baza modulyatorunun (şək. 8.1.1) köməyi ilə tonal AM siqnalın alınma prinsipini öyrənək.

Bu halda modulyatorun girişinə qoşulan cəm gərginliyi

kimi ifadə olunur.

Modulyatorun iş prinsipi şək.3.1.2–də göstərilən gərginlik və cərəyanın zaman diaqramlarının köməyi ilə izah olunur.

Qəbul edək ki, tranzistorun keçid xarakteristikası iki düz xətt kəsiyi ilə approksimasiya olunmuşdur. İşçi nöqtənin sürüşmə gərginliyinə nisbətən modulyasiyaedici siqnal qanunu ilə yerdəyişməsi nəticəsində cərəyanı kəsmə bucağı dəyişir. Nəticədə tranzistorun kollektor cərəyanı impulsları amplitudaca modulyasiya olunurlar. Tranzistorun kollektor cərəyanı impulslarının spektrində tezlikli çoxlu sayda təşkiledicilər mövcud olur, burada və vuruqları qiymətləri ala bilərlər. Rezonans konturunun buraxma zolağı seçilir. Bu halda o tranzistorun kollektor cərəyanı impulslarının spektrindən üç tezlikli , və harmonikaları ayırır.

Modulyatorun iş keyfiyyətini (daxil olunan təhriflər nöqteyi-nəzərdən) qiymətləndirmək üçün statik modulyasiya xarakteristikasından – tranzistorun kollektor cərəyanının birinci harmonikasının amplitudasının bazadakı sabit sürüşmə gərginliyindən asılılığından (şək. 8.2.3.) istifadə olunur.

Qeyd edək ki, qeyri-xətti təhrifləri aradan qaldırmaq üçün modulyasiya xarakteristikasının cərəyanlar intervalında olan xətti hissəsindən istifadə etmək zəruridir.

Verilən mülahizələr çoxtonlu amplitud modulyasiyası (real mürəkkəb siqnal ilə modulyasiya) halında da doğrudur və modulyasiya xarakteristikasının xətti hissəsi seçildikdə qeyri-xətti təhriflər minimal olur. Lakin mürəkkəb siqnal ilə modulyasiya halında xətti (tezlik) təhriflərdə yarana bilər. Bu təhriflərin yaranması daşıyıcıdan daha uzaqda yerləşən təşkiledicinin, modulyatorun konturunun ATX-nın rezonans xarakterli olması səbəbindən, daha az güclənməsi ilə əlaqədardır. Tezlik təhriflərinin az olması üçün modulyatorun sxemində rezonans yükün buraxma zolağını genişləndirmək lazımdır. Parazit harmonikaların süzgəclənməsi nöqteyi-nəzərindən isə modulyatorun sxemində rezonans yükün buraxma zolağını daraltmaq zəruridır. Praktik sxemlər işlənən zaman kompromis həll – rezonans yükün buraxma zolağını maksimal modulyasiya tezliyinin iki mislinə bərabər qəbul edirlər.

Son zamanlar amplitud modulyatorlarında, tərkibində müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən qurğular olan, analoq inteqral mikrosxemlərindən geniş istifadə olunur.
OYADICILAR HAQQINDA ÜMUMI MƏLUMAT

AVTOGENERATORLAR. AVTORƏQS SISTEMLƏRI.

Oyadıcı radiovericinin əsas tərkib hissəsi olan və verilmiş parametrlərə malik rəqslər formalaşdıran qurğudur. Vericinin istifadə məqsədindən, tezlik diapazonundan, gücündən, modulyasiya növündən asılı olaraq oyadıcılar müxtəlif struktur sxemlər üzrə qurulur.

Ən sadə bir tezlikli oyadıcılar fiksə olunmuş tezlikdə işləyən və güclü pillələrinin birində AM həyata keçirilən vericilərdə tətbiq olunur. Belə oyadıcının tərkibinə avtogenerator, bufer pilləsi və zəruri olduqda tezlik vurucu pillələr daxil olur. Müasir vericilərdə tezlik sintezatoru əsasında reallaşdırılan daha mükəmməl oyadıcılar tətbiq olunur. Bu oyadıcılarda yüksək stabilliyə malik vahid kvars avtogeneratorunun tezliyindən kiçik diskretlik addımına və təmiz spektrə malik tezlik toru formalaşdırılır. Sintezatordan, həmçinin, tezliyi olan dayaq rəqsləri alınır. Dayaq tezliyi ilə qarışdırmaq yolu ilə diskret tezliklər çoxluğunu verilən işçi diapazona sürüşdürmək mümkündür. Belə oyadıcının tərkibinə tezlik sintezatoru, modulyator və ya iş növü formalaşdırıcısı və çevirmə traktı daxil olur. Şək. 1-də oyadıcıların struktur sxemlərinin müxtəlif variantları təsvir olunmuşdur: tezlik modulyasiyalı rəqs oyadıcısı şək. 1a - da, faza modulyasiyalı rəqs oyadıcısı şək. 1b-də və bir yan zolaq modulyasiyalı rəqs oyadıcısı şək. 1v-də təsvir olunmuşdur. Şəkillərdə aşağıdakı işarələrdən istifadə olunmuşdur: DAG- stabil diapazonlu avtogenerator; TMG-tezlik modulyasiyalı avtogenerator; Tİ-tezlik idarəedicisi; Qar.- qarışdırıcı; ZS – zolaq süzgəci; -modulyasiyaedici siqnal; KAG- dayaq kvars avtogeneratoru; TS – tezlik toru sintezatoru; İF- idarə olunan faza çeviricisi; BM1, BM2, BM3- tezlikləri , , olan altdaşıyıcıların balans modulyatorları (tərkibində uyğun süzgəclər var); -dayaq tezliyi.

Praktikada bir çox hallarda oyadıcıda çoxsaylı iş növləri formalaşdırılır. Məsələn, magistral radiorabitə radiovericilərinin oyadıcılarında sutka ərzində yalnız işçi tezlik yox, həmdə iş növü dəfələrlə dəyişdirilir. Son dövrdə işlənən oyadıcıların tərkibinə mikroprosessor daxil edilir. Bu mikroprosessor yalnız oyadıcının yox, həmdə vericinin idarə olunmasını və nəzarəti təmin edir. Oyadıcının ayrı-ayrı bloklarının qurulma variantlarının müxtəlifliyi və onların parametrləri radiovericinin istifadə məqsədindən və parametrlərindən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olur. Oyadıcının əsas parametrlərinə aşağıdakılar aiddir: işçi tezlik diapazonu; tezliyin buraxıla bilən qeyri-stabilliyi; bir tezlikdən digərinə köklənmənin ətalətliyi; yan təşkiledicilərin zəiflədilmə səviyyəsi; amplitudanın, tezliyin və fazanın parazit meyllərinin səviyyəsi.

Oyadıcının tezliyinin buraxıla bilən qeyri-stabilliyi vericinin tezliyinin dövlət standartları ilə müəyyən olunan buraxıla bilən qeyri-stabilliyi ilə təyin olunur.

Tezliyin qeyri-stabilliyi onun nisbi dəyişməsi ilə xarakterizə olunur. Tezliyin uzunmüddətli və qısamüddətli qeyri-stabilliyini fərqləndirirlər. Uzunmüddətli dedikdə temperaturun, təzyiqin, rütubətin, qida mənbələrinin gərginliklərinin və s. təsirindən avtogeneratorun tezliyinin yavaş dəyişmələri ilə əlaqədar qeyri-stabillik başa düşülür. Qısamüddətli qeyri-stabillik istilik və fluktasiya küylərinin təsirindən avtogeneratorun tezliyinin tezdəyişən fluktasiyaları müəyyən olunur.

AM radiorabitə sistemlərində tezliyin mütləq uzunmüddətli qeyri-stabilliyi siqnalın spektrinin enindən əhəmiyyətli dərəcədə kiçik olmalıdır. Tezliyin qısamüddətli qeyri-stabilliyi isə qəbuledicinin nisbətən darzolaqlı süzgəclərinin ətalətliyi səbəbindən böyük əhəmiyyət kəsb etmir.

Geniş zolaqlı TM rabitə sistemlərində tezliyin uzunmüddətli qeyri-stabilliyi AM sistemlərə nisbətən böyük ola bilər, belə ki TM siqnalın spektrinin eni əhəmiyyətli dərəcədə böyükdür. Lakin tezliyin qısamüddətli qeyri-stabilliyi TM halında AM-ə nəzərən kiçik olmalıdır. Özündə həm AM, həmdə bucaq modulyasiyasını cəmləşdirən bir-zolaq modulyasiyalı rabitə sistemlərində tezliyin həm uzunmüddətli, həm də qısamüddətli qeyri-stabilliyi əhəmiyyətlidir.

Tezliyin uzunmüddətli qeyri-stabilliyi müşahidə intervalının başlanğıcında və sonunda zaman intervalında tezliyin ortalaşdırılmış qiymətlərinin fərqi kimi təyin olunur. Tezliyin qısamüddətli mütləq qeyri-stabilliyi tezliyin ani qiymətinin onun orta qiymətindən orta kvadratik meyli kimi təyin olunur. Qeyri-stabilliklərin qiymətləri ortalaşdırma və müşahidə intervallarından asılı olur.
Müxtəlifliyi aradan qaldırmaq üçün uzunmüddətli qeyri-stabillik təyin olunan zaman müşahidə intervalı bir aydan bir ilə qədər, isə sutkalarla seçilir. Qısa müddətli qeyri-stabillik təyin olunan zaman , isə modulyasiyanın növündən asılı olaraq 0,001s; 0.01s və ya 0,1s seçilir. Tezliyin uzunmüddətli və qısamüddətli nisbi qeyri-stabilliyi, adətən intervalında olur. Qeyri stabillik intervalının qiymətlərində dayaq generatoru kimi kvars avtogeneratorlarından, daha yüksək qeyri-stabillik tələb olunduqda isə optik kvant generatorlarından istifadə olunur.
II. Avtogeneratorlar
1. Avtorəqs sistemləri.
Yüksək tezlikli harmonik rəqslərin alınması üçün istifadə olunan avtogeneratorların işini öyrənək. Belə generatorlarda gücləndirici element kimi elektron lampalarından, tranzistorlardan və digər oxşar qurğulardan, yük dövrəsi kimi isə toplu və ya paylanmış parametrli rəqs dövrələrindən istifadə olunur.

Avtogenerator stasionar rejimdə, generatorun özündə yaranan rəqslərlə oyadılan adi qeyri-xətti gücləndiricidir; rəqslərin, gücləndiricinin çıxışından onun girişinə, ötürülməsi əks rabitə dövrəsi ilə həyata keçirilir. Oyadıcı rəqslərin amplitud və fazası müəyyən şərtləri ödədikdə enerji nöqteyi nəzərindən avtogenerator özünü kənardan tə’sirlənən generator kimi aparır. Lakin öz-özünə oyanan generator əhəmiyyətli xüsusiyyətlərə malikdir. Stasionar rejimdə avtorəqslərin tezlik və amplitudası yalnız generatorun öz parametrləri ilə müəyyən edilir, kənardan tə'’irlənən generatorda isə tezlik və amplituda oyadıcıda müəyyən olunur. Bundan əlavə, öz-özünə oyanma halında avtogenerator buraxılarkən rəqslərin yaranma mexanizmi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Buraxma anından stasionar vəziyyət tam qərarlaşana qədər rəqslərin artma prosesində avtogeneratorun işinin analizi yolu ilə göstərilən xüsusiyyətləri aydınlaşdırmaq mümkündür. Gedən prosesləri aşağıdakı kimi təsvir etmək olar. Buraxma anında avtogeneratorun rəqs dövrəsində, qida mənbəinin qoşulması, dövrələrin qapanması, elektrik fluktuasiyaları və s. nəticəsində, azad rəqslər yaranır. Əks rabitə nəticəsində bu başlanğıc rəqslər güclənirlər. Amplitudaların kiçik olduğu başlanğıc halda güclənmə, demək olar ki, xətti olur və dövrəyə xətti dövrə kimi baxmaq olar. Amplitudaların artması enerji cəhətdən onunla izah edilir ki, rəqsin bir dövrü ərzində gücləndirici yükə, bu müddət ərzində sərf ediləndən çox, enerji verir. Amplitudaların artması ilə qurğunun qeyrixəttiliyi (gücləndirici elementin volt-amper xarakteristikasının əyriliyi) başlanır və güclənmə azalır. Güclənmə, yalnız rəqslərin yükdə sönməsi kompensasiya olunduğu səviyyəyə qədər, azaldıqda amplitudaların artması dayanır. Bu halda gücləndiricinin bir dövr ərzində verdiyi enerji bu müddət ərzində yükdə sərf edilən gücə bərabər olur. Beləliklə rəqslərin sonuncu qərarlaşma mərhələsində dövrənin qeyrixəttiliyi əsas rol oynayır. Bu fakt nəzərə alınmazsa avtogeneratorun stasionar rejimdə parametrlərini tə’yin etmək mümkün olmaz.

İstənilən yüksək tezlikli rəqs avtogeneratorunu stasionar rejimdə şək.1.1-də göstərilən sxem kimi təsvir etmək olar, (burada generasiya tezliyidir).

Bu sxemdə avtogenerator üç - bir qeyri-xətti ətalətsiz və iki xətti, dördqütblünün birləşməsi kimi təsvir olunmuşdur. Qeyrixətti dördqütblü gücləndirici elementə (elektron lampası, tranzistor, klistron və s.), xətti dördqütblülərdən birincisi - avtogeneratorun rəqsi dövrəsinə, ikincisi isə - əks rabitə dövrəsinə uyğun gəlir. Avtogeneratorun belə təsviri xarici əks rabitəli sistemlər üçün doğrudur.

Daxili əks rabitəyə əsaslanan avtogeneratorlar ümumiləşdirilmiş sxemin bir qədər fərqli izahını tələb edirlər.

Gücləndirici element, yüksək harmonikaların zəifləməsini tə’min edən, selektiv dördqütblü ilə birgə, çıxışda harmonik gərginlik verən, qeyri-xətti gücləndirici təşkil edir.

Ümumi halda güclənmə həm tezlikdən (dördqütblünün seçiciliyinə görə), həm də amplitudadan (gücləndirici elementin qeyri-xəttiliyinə görə) asılı olur. Bu qurğunun güclənmə əmsalını kimi göstərək. Göründüyü kimi

. (1.1)

Generasiya tezliyi sabit olduqda (=const) yalnız amplitudanın funksiyası olur.

Xətti əks rabitə dördqütblüsünün ötürmə əmsalı (bu əmsalı sadəcə olaraq əks rabitə əmsalı adlandırırlar) və kompleks amplitudalarının nisbəti kimi tapılır .

Lakin əks rabitə dördqütblüsünün çıxışından götürülən gərginliyi gücləndiricinin girişinə tə’sir edən gərginliyidir. Uyğun olaraq

. (1.2)

Bu ifadənin (1.1) münasibəti ilə müqayisəsindən görünür ki, avtogeneratorun stasionar iş rejimində (nə vaxt ki, yalnız kompleks amplitudalar üsulundan istiifadə etmək mümkün olur) və əmsalları qarışılıqlı əks kəmiyyətlər olurlar:

. (1.3)
Xətti dördqütblünün ötürmə əmsalı rəqslərin amplitudasından asılı olmadığı üçün (1.3) ifadəsinin köməyi ilə verilmiş üçün rəqslərin qərarlaşmış amplitudasını hesablamaq olar. Amplitudanın artması ilə azalaraq qiymətinə çatır və amplitudanın sonrakı artımı, əvvəl göstərildiyi kimi, dayanır. Bu şək.1.2 ilə izah edilir. Stasionar amplituda güclənmə əmsalının qrafiki ilə səviyyəsindən çəkilmiş horizontalların kəsişmə nöqtəsinin absisi kimi müəyyən edilir. Digər tərəfdən (1.3) ifadəsindən, verilmiş funksiyası üçün, müəyyən amplitudasını tə’min edən əks rabitə əmsalını hesablamaq üçün istifadə etmək olar.

Avtogeneratorun göstərilən ümumi xassələrini müəyyən etmək üçün nə gücləndirici elementin növünü, nə də avtogeneratorun sxemini dəqiqləşdirmək tələb olunmadı. Bu onunla izah olunur ki, biz avtogeneratorun yalnız stasionar iş rejiminə baxdıq. Rəqslərin yaranmasını, stasionar rejimin qərarlaşma mexanizmini öyrənmək üçün konkret elektron cihazından və avtogeneratorun konkret sxemindən başlamaq lazımdır.

Mə’lumatın ötürülməsi üçün istifadə olunan avtogeneratorlara qoyulan mühümm tələblərdən biri: hasil olunan rəqslər yüksək monoxromatikliyə malik olmalıdırlar (modulyasiya olmadıqda). Monoxromatikliyin pozulması (amplitudanın, tezliyin və ya fazanın parazit dəyişməsi kimi özünü biruzə verir) Radiorabitə kanalında maniənin yaranmasına səbəb ola bilər. Monoxromatiklik tələbi, həmçinin, avtorəqslərin tezliyinin stabilliyi tələbinidə özündə cəmləşdirir.