Mühazirə mətnləri 15 movzu üzrə-30 saat Hazırladı: Qida məhsulları mühəndisliyi və ekspertiza kafedrasının
Mövzu 10: Sertifikatlaşdırmanın mahiyyəti, Sertifikatlaşdırmanın sosial-iqtisadi funksiyaları və səmərəliliyi
Yüklə 473,55 Kb.
|
| Mövzu 10: Sertifikatlaşdırmanın mahiyyəti, Sertifikatlaşdırmanın sosial-iqtisadi funksiyaları və səmərəliliyi
Plan:
ƏDƏBİYYAT
Bakı, Azərdövlətstandart - 1993
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Sertrifikatlaşdırmanın əsasları” Bakı- 2001
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 Sertifikatlaşdırma sözü latın dilindən (sertifiko) tərcümədə təsdiq edirəm, sübut edirəm deməkdir. Sertifikatlaşdırma termini və proseduru son illər geniş ya yıl mağa başlamışdır. Ilk dəfə sertifikatlaşdırma anlayışı 1982-ci ildə Beynəlxalq Standartlaşdirma Təşkilatı (ISO) tərəfindən açıq lanmışdır. ISO/BEK 2:1982 rəhbərliyində sertifikatlaşdırma anlayışı aşa ğıdakı kimi açıqlanmışdır: «Məhsulun, yaxud xidmətin müəy yən standartlara və digər normativ-texniki sənədlərin tə ləb lərinə uyğunluğunu təsdiq edən, səlahiyyətli və səriştəli or qan tərəfindən uyğunluq sertifikatı və yaxud nişanı verilmə pro sesinə sertifikatlaşdırma deyilir». Sonralar sertifikatlaşdırma anlayışı daha da dəqiq ləş diril miş dir. Yuxarıda göstərilən rəhbər sənədin 1986-cı il re dak si ya sında sertifikatlaşdırma termininə aşağıdakı əlavə açıq la ma lar verilmişdir: 1. Sertifikatlaşdırma ümumi termin olaraq məhsulların, tex noloji proseslərin, yaxud xidmətlərin müəyyən tələblərə uy ğun luğunun üçüncü təfin iştirakı ilə təsdiq edilməsini nə zərdə tu tur. 2. Keyfiyyət sisteminin qiymətlən dirilmə sisa hə sində əldə edi lən proses, keyfiyyətin sertifikatlaşdırma sistemi anlayışına ye nidən baxılmasını tələb edir (istehlakçının, təchizatçının im kan larının sertifikatlaşdırılması). Sertifikatlaşdırma proseduruna «üçüncü tərəf» kimi müs təqil, səriştəli, səlahiyyətli təşkilat nəzərdə tutulur. Həmin təş kilat alış-satış iştirakçıları üçün məhsulun, xidmətin key fiy yətinin qiymət ləndi ril məsini həyata keçirir. Burada birinci tətəf məhsulun alıcısı, istehlakçısı kimi nəzərdə tutulur. ISO/BEK 2:1986 rəhbərliyi məhsulun uyğunluğu anla yı şını açıqlayan terminləri ğöstərir. Məsələn, uyğunluq – «qəbul edil miş tələblərin məhsul ilə, texnoloji proseslərlə, yaxud xid mətlərlə ödənilməsi» deməkdir. Burada uyğunluğun iki müx təlif forması göstərilir: uyğunluq barədə təqdimat və uyğun lu ğun sertifikatlaşdırılması. Uyğunluq barədə təqdimat «Sertifikatlaşdırma sistemindən kə nar təchizatçı tərəfindən onun özünün tam məsuliyyəti altın da məhsulun, texnoloji prosesin, xidmətin müəyyən stan dartın, ya xud digər normativ-texniki sənədin tələblərinə uyğun gəl mə si barədə verilən təqdimat hesab edilir». Bu tərifdən müəyyən etmək olar ki, «Uyğunluq barədə təqdimat»a görə təchizatçı heç bir hüquqi, inzibati, yaxud iq tisadi məsuliyyət daşımır. ISO/BEK 2:1986 rəhbərliyində göstərilir ki, «məhsulun, tex noloji prosesin, yaxud xidmətin müəyyən standartın, digər nor mativ- texniki sənədin tələblərinə uyğun gəlməsini yox layan, səlahiyyətli, səriştəli orqan kimi üçüncü tərəf hesab edi l ən tərəfin adekvat zəmanət verməsi prosesi uyğunluğun sertifikatlaşdırması hesab edilir». Bu tərifdən görünür ki, «uyğunluğun serti fikatlaşdırması» müs təqil, səlahiyyətli və səriştəli təşkilat tərəfindən aparılır və hə min üçüncü tərəf yoxlamanın müsbət nəticəsində özünün mə suliyyəti altında məhsula, texnoloji prosesə, yaxud xidmətə uy ğunluq sertifikatı, yaxud uyğunluq nişanı verir. ISO/BEK 2 (1996) rəhbərliyinin son redak siyasında sertifi kat l aşdırma anlayışı aşağıdakı kimi verilmişdir: «Sertifi kat laş dır ma – istehsal fəaliy yətinin нəticəsinin, məhsulun, işin (pro se sin), yaxud xidmətin qəbul edilmiş normativ tələblərə uyğun gəlməsinin üçüncü tərəfин vasitəsilə иштиракы иля rəsmi sənəd ləşdirmə вə təsdiq edilməsi prosesi hesab edilir». Üçüncü tərəf (məsələn, sınaq laboratoriyası) öz səriş təli li yini, obyektivliyini və səlahiyyətliliyini təsdiq etmək üçün ak kre ditasiya prosedurunu keç məlidir, yəni müvafiq növ nə za rətin və sınaqların keçirilməsi üçün ona səlahiyyət veril məli dir, nəticələri isə rəsmi tanınmalıdır.
Sertifikatlaşdırma anlayışını daha dərindən açıqla maq üçün ISO/BEK 2 rəhbərliyində göstərilən daha iki terminə baxaq: uy ğunluq sertifikatı və uyğunluq nişanı. Uyğunluq sertifikatı – sertifikatlaşdırma sistemi qay dala rına uyğun olaraq verilən sənəddir. Bu sənəddə göstərilir ki, hə min məhsul, texnolojo proses, yaxud xidmət müəyyən stan dart ların, yaxud digər normativ sənədlərin tələblərinə uy ğun dur. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, sertifi katlaşdırma pro se sində sertifikatlaşdırma ob yekti (məhsul, proses, xidmət və s.) eyniləşdirilməlidir, yəni sertifikatlaşdırma prosesi yalnız hə min obyekt üzərində aparıla bilər, başqasında yox. Uyğunluq nişanı (sertifikatlaşdırma nişanı) – qanunla mü hafizə edilən nişan olmaqla hərflərin, rəqəmlərin, qrafik sim volların birləşdirilməsindən ibarətdir. Həmin nиşan serti fi kat laşdırma sistemində qəbul edilmiş qaydalara uyğun isti fa də edi lərək ve rilmiş məhsulun, texnooji prosesin, yaxud xid mə tin konkret standartların, yaxud digər normativ sənəd lərin on lara qo yulan tələblərinə uyğun gəlməsni göstərir. Yuxarıda göstərilən təriflərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, sertifikatlaşdırma məhsulun, yaxud xidmətin keyfiyyət səviyyəsini təmin etməklə бярабяр о, istehlakçıya məhsulun (yaxud xidmətin) standartların, yaxud digər normativ sənəd lərin həmin məhsula (yaxud xidmətə) olan tələblərinə tam uy ğun gəlməsinə zəmanət verir. Sertifikatlaşdırmaya nisbətən daha çevik və ümumi sistem ola raq beynəlxalq təcrübədə geniş istifadə edilən – uy ğun lu ğun təsdiqi sistemidir. Se tifikatlaşdırmadan fərql ola raq uy ğun luğun təsdiqini birinci tərəf hesab edilən истещсалчы, üçüncü tə rəf hesab edilən sertifikatlaşdırma orqanı ilə birlikdə, yaxud ay rılıqda yerinə yetirə bilər. Uyğunluğun təs diqi kata loqda, mal ları müşayiət edən istismar sənədlərində, etiketdə bildiriş ki mi çap edilə bilər. ISO/BEK 2 rəhbərlik sənədinə və ISO 8402-86 beynəlxalq stan dartına, həmçinin “AZS Milli sertifikatlaşdırma sistemi. Əsas müddəalar” rəhbərlik sənədinə uyğun olaraq sertifi kat laş dır ma sahəsində aşağıdakı terminlər tətbiq olunur. Məcburi sertifikatlaşdırma – xüsusi səlahiyyət verilmiş or qan tərəfindən məhsulların, proseslərin və xidmətlərin nor ma tiv sənədlərin məcburi tələblərinə uyğunluğunun təsdiqidir. Könüllü sertifikatlaşdırma – istehsalçının (icra çının, satı cı nın, tədarükçünün), həmçinin dövlət orqanlarının (sifariş çi nin) təşəbbüsü ilə könüllülük əsasında keçirilən sertifikat laş dır madır. Uyğunluq haqqında məlumat – tədarükçünün tam mə su liy yəti ilə məhsulun konkret standarta və ya digər nor mativ sənədə uyğun olması haqqında verilmiş məlumatdır. Sertifikatlaşdırma sistemi – uyğunluq sertifi kat laş dırması apar maq üçün, xüsusi üsullara və idarəetmə qaydalarına malik олан sistemdir. Oxşar məhsulların sertifikatlaşdırma sistemi – eyni konk ret standartlar, qaydalar və üsullar tətbiq edilən məhsul ların serti fikatlaşdırma sistemidir. Sertifikatlaşdırma üzrə orqan – uyğunluq sertifikatlaş dır ma sı aparan orqandır. Sertifikatlaşdırma sisteminin üzvü – verilmiş sistemin qay dalarına uyğun fəaliyyət göstərən və sistemin idarə olun ma sında iştirak etmək imkanına malik olan sertifikatlaşdırma orqa nıdır. Akkreditləşdirmə - sertifikatlaşdırma üzrə hər hansı bir fəaliyyət göstərmək üçün səlahiyyətlərinин rəsmi tanınmasıdır. Akkreditləşdirilmiş laboratoriya – konkret məhsul növ lə rinin sınağının və ya konkret sınaq növlərinin apa rılmasına dair səlahiyyətləri rəsmi surətdə ta nınmış sınaq labo ratori ya la rıdır. Xüsusi səlahiyyət verilmiş orqan – konkret bir obyektin ser tifikatlaşdırma sisteminə rəhbərlik edən və akkreditləşdirmə nəticəsində konkret obyektin sertifikatlaşdırılmasının aparıl ma sına və sınaq labo ra toriyalarının akkreditləşdirilməsinə dair səla hiyyətlər almış sertifikatlaşdırma üzrə orqan, akkre ditləş di ril miş sınaq laboratoriyaları və digər müəssisə, təş kilat və ida rə l ər, eləcə də dövlət idarəetmə or qan larıdır. Təhlükəsizlik – ziyan vura biləcək yolveilməz ris qin ol ma ma sıdır. Ətraf mühitin mühafizəsi – məhsulların, proses lərin və ya xidmətlərin mənfi təsirindən ətraf mühitin mühafizəsidir. Istehsalatın attestasiyası – sertifikatlaşdırma üzrə və ya xud xüsusi səlahiyyətli digər orqan tərəfindən, məhsulun isteh sa lı üçün normativ sənədlərdə verilmiş və sertifikatlaşdırma za manı yoxlanılan tələblərin stabilliyini təmin edən, zəruru şərt lərin mövcudluğunun rəsmi təsdiqidir. Müfəttiş nəzarəti - sertifikatlaşdırma üzrə akkre dit ləşdi ril miş orqanların, sınaq labo rato riya la rının fəaliyyətinə, həm çi nin sertifikatlaşdırılmış məh sula və onun istehsal vəziyyətinə nə zarətdir. Ekspert-auditor – sertifikatlaşdırma sahəsində bir, yaxud bir neçə növ işləri aparmaq üçün attestasiyadan keçmiş və hü quq almış şəxsdir. Normativ sənəd – məhsula və xidmətə, həmçinin onların key fiyyətinin qiymətləndirmə metodlarına aid tələbləri əks et di rən standart, sanitar normaları, qaydaları və digər sənəd lər dir. Keyfiyyət sistemi – keyfiyyətə ümumi rəhbərliyin həyata keçiril məsini təmin edən təşkilati strukturun, məsuliyyətin, prosedurların, proseslərin və ehtiyat ların məcmusudur. Sifarişçi – konkret tipli məhsulun sertifikat laş dırılması haq qında sertifikatlaşdırma orqanına si fariş ilə müraciət etmiş müəs sisələr, təşkilatlar və vətəndaşlardır. Məhsulun və xidmətlərin keyfiyyətlərinin daim yaxşılaş dırılması, onların istehlakçı üçün təhlü kəsizliyinin təmin edil mə si, bazar iqtisadiyyatının ob yektiv tələbləridir. Istehsalçı məhsulların, xid mət lərin keyfiyyətini yaxşılaşdıraraq satış ba za r ını geniş ləndirir və əlavə gəlir əldə edir. Belə şəraitdə ser ti fi katlaşdırma məhsulun və xidmətin normativ sənədlərin tə ləb lərinə uyğun gəlməsinə zəmanət verir. MDB-yə daxil olan ölkələrin, o cümlədən Azərbaycan Res publikasınn mərkəzləşdirilmiş planı təsərrüfatdan bazar iq ti sa diyyatına keçid təcrübəsi göstərir ki, sırf liberal iqtisadi kon sepsiya özünü doğrultmadı. Bu konsepsiyaya əsasən isteh sal çı ilə istehlakçı arasında, satıcı ilə alıcı arasında mü na si bət lər öz-özünə, bazar iqtisadiyyatının tələb lərinə uyğun olaraq tən zimlənir. Bazar iqtisadiyyatının «Qərb modelində» təsərrüfat hə ya tının müxtəlif sahələrində dövlət nizamlamasının miqyası və formaları durmadan artır. Bundan əlavə, dövlət get-gedə da ha böyük miqyaslarda bazarlara malların və xidmətlərin alı cısı ki mi çıxır, sahibkarlıq fəaliyyətini təşkil və koordinasiya edir, isteh lakçı ilə istehsalçı, satıcı ilə alıcı m ünasibətlərini tən zim ləyir. Məhsulların, texnoloji proseslərin və xidmətlərin in sanl arın sağlamlığı və ekologiya üçün təhlükəsizliyinin və key fiy yətinin təmin edilməsi sosial-iqtisadi mü na sibətlərin dövlət tərəfindən ən çoх tənzimlənən sahələrinə aid dir. Ist ehlakçı üçün malların, xidmətlərin təhlü kəsizliyinin döv lət tərəfindən nizamlanması bazası sertifikatlaşdırma siste midir. Onun əsas funksiyası insanları, onların əmlaklarını və ətraf mühiti müasir elmi-texniki inkişafın mənfi nəticələrindən qorumaq, vicdansız istehsalcıların və satıcıların bazarlara key fiy yətsiz, zərərli malların çıxarılmasının qarşısını almaq və sağ lam rəqabət üçün əlverişli şərait yarat maqdan ibarətdir. Malların və xidmətlərin təhlükəsizliyinin dövlət tərəfindən tən zimlənməsinin tərkib hissələrinə aiddr: sahibkarlıq fəaliy yə ti ilə məşğul olmağa hüquq verən icazə (lisenziya) verilmə sis te mi, təhlükəsizlik və keyfiyyət normativləri, sertifi kat laş dır ma, met ro logiya, məhsulların sınaq metodları, onların nor ma tiv sənədlərin tələblərinə uyğunluğunun qiymətlən diril mə si və təsdiq edilməsi proseduru. Sertifikatlaşdırma məcburi və könüllü sertifi katlaşdırmaya bö lünür. Son zamanlar məcburi ser tifikatlaşdırmanı qa nun ve riciliklə tənzimlənən, kö nüllü sertifikatlaşdırma isə qanun ve ri ciliklə tən zim lənməyən sertifikatlaşdırma adlandırırlar. Sertifi kat laşdırmanın təsir sahələrinə bölünməsinin səbəb lərinə ba xaq. Məcburi sertifikatlaşdırma ətraf mühitin müha fizəsi, insan ların həyatı, sağlamlığı və əmlakının təhlükəsizliyinin təmin edil məsi ilə bağlı məhsullar və xidmətlər üçün həyata keçirilir. Qa nunvericiliklə bu mallara qoyulan tələblər bütün isteh sal çı lar tərəfindən daxili bazarda və idxalçılar tərəfindən onları Azər baycan Respublikasının ərazisinə gətirən zaman ye rinə ye tirilməlidir. Respublikada məcburi serti fikat laş dırılmalı məh sulların və xidmətlərin nomenklaturası Azər bay can Res pub likası Nazirlər Kabineti tərəfindən «Isteh lakçıların hüquq la rının müdafiəsi haqqında» Azərbaycan Res pub likasının qa nu nuna uyğun olaraq təyin edilir və ona ildə bir dəfədən gec ol ma yaraq yenidən baxılır. Könüllü sertifikatlaşdırma o hallarda aparılır ki, məhsullar, xidmətlər və proseslər üçün mövcud standartların və digər normativ sənədlərin tələblərinə ciddi riayət olunması, dövlət tə rəfindən nəzərdə tutulmamışdır, yəni standartlar və normalar təh lü kəsizlik tələblərinə toxunmur və istehsalçılar üçün kö nül lü xarakter daşıyır. Könüllü sertifikatlaşdırmaya tələbat o za man yaranır ki, sertifikatlaşdırma obyektlərinin standartlara və di gər normativ sənədlərə uyğunsuzluğu, iri maliyyə-sənaye qrup larının, sənaye sahələrinin və xidmət sferasının iqtisadi ma raqlarına toxunur. Könüllü sertifikatlaşdırma o məhsullar üçün aparılır ki, on lara məcburi təhlükəsizlik tələbləri şa mil edilmir. Bununla ya naşı, könüllü serti fikatlaşdırma məmulatların etibarlılıq, es tetik, erqo nometrik, qənaətçilik və s. göstəricilərin yox lan ma sı he sabına bazara keyfiyyətsiz malların çıxarıl masını məh dud laş dırır. Bu zaman könüllü sertifikatlaşdırma məcburi ser tifi katlaşdırmanı əvəz etmir və onun nəticələri məhsulun bu ra xıl ma sını qadağan etmək üçün əsas deyildir. Bu ilk növ bədə is tehsalçının nüfuzunu artırmağa və müştəri top lama ğa yö nəl dil mişdir. Bu, həmçinin xidmətlərin könüllü sertifikatlaş dırma sı na aiddir. Sertifikatlaşdırmanın ən vacib funksiyası - ölkəni milli ba za ra xaricdən gətirilən yararsız, keyfiyyətsiz məhsullardan və xid mətlərdən qorumaqdan ibarətdir. Bununla yanaşı, sertifi kat laş dırma beynəlxalq iqtisadi əla qələrin genişlənməsinə də bö yük təsir göstərir. On illərlə milli standartlarda və ser tifikatlaşdırmanın apa rıl ması prosedurlarında yaran mış müxtəlifliklər və fərqlər bey nəl xalq ticarətin inkişafında texniki maneələrə çev rilmişdir. Bey nəlxalq ticarətdə texniki maneələrin aradan qal dı rıl ma sın da beynəlxalq standartlaşdırma və sertifi katlaşdırma təş kilat la rının rolu böyükdür. Məsələn, Ticarət və Tariflər üzrə Ali Ra zı laşmanın (TTAR) bazasında yaradılan Ümumdünya Ti carət Təşkilatı (ÜDTT) milli standartların və sertifi katlaşdırma pro sedurlarının müntəzəmliyi və bir-birinə uyğunlaşdırılması sa həsində xüsusi tədbirlər görür. Məhsulların və xidmətlərin sertifikatlaşdırıl masından al ı nan səmərə sosial-iqtisadi xüsusiyyət daşıyır. Göstərildiyi ki mi, sosial dairədə sertifi katlaşdırma əhalinin həyatının və sağ lam lığının mühafizəsini təmin edir, ətraf mühitin mühafizəsi sis teminin əsas elementini təşkilk edir. ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində istehlakçının təhlü kə sizliyinin təmin edilməsi, əhalinin həyat səviy yəsinin və hə ya tı nын keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönələ n sosial siyasətin çox vacib məsələsidir. Avropa Ittifaqı (AI) Komissiyasının «Ağ kitabında» (1985-ci il), ümumavropa bazarının yara dıl ma sının strateji proqramında (1995-ci il) göstərilir ki, Avropa Iq ti sadi Birliyinə (AIB) daxil olan юлкялярин qanunlarının har mo ni zasi yası, ilk növbədə, əhalinin sağ lam lığının və təhlü kə siz liyinin mühafizəsinə, isteh lak çı ların ma raq larının və ətraf mühitin qorunmasına yönəlməlidir. 1985-ci ildə BMT-nin Baş As sambleyası «Istehlakçıların maraqlarının müha fizəsinin rəh bər prinsipləri» sə nədini qəbul etmişdir. Bunların hamısı is teh lakçı cəmiy yətlərinin alıcıların təh lükəsizlikləri uğrunda uzun müd dətli mü barizələrinin nəti cələridir, xüsusilə AI çər çi və sin də, uyğunluğun təs diqi nin çevik sisteminin yaradıl ması na təsir et mişdir. Sertifikatlaşdırmanın iqtisadi səmərəliliyinin əsas gös tə ri ci ləri kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: malların və xid mət lərin təhlükəsizliklərinin tən zimlənməsi və bununla da sıravi alı cıların tələblərinin daha tam ödənilməsi, məhsula birbaşa xərc lərin və istehlak xərclərinin azaldılması, satışın artmасы və nəticədə istehsalçının gəlirinin artmасы, alıcının xərc lərinin azal ması. B ütövlükdə, ictimayyət səviyyəsində sertifikat laşdırmanın ye rinə yetirilməsi, vergi bazasının genişlənməsi hesabına, döv lət büdcəsinə mədaxilləri artırır, digər tərəfdən isə həmin büd cə nin səhiyəyə, sosial təminatlara ayrılan xərclər azalır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sertifikatlaşdırma orqanlarının və məh sulun sınaq laboratoriyalarının xidmətləri sifarişçi tə rə fin dən ödənilir. Büdcəyə mяdaxillərin artımı hesabına isə stan dartlaşdırma, sertifi katlaş dırma və metrologiya işlərinin təş ki li nə və inkişafına çəkilən xərcləri ödəmək olar. Son nə ti cə də isə ölkədə məhsulların və xidmətlərin keyfiyyət gös təri ci l əri tə min edilərək, onların dünya bazarlarında rəqabət qa biliy yət lə ri və satışı artır, ölkənin i qtisadiyyatı və əhalinin rifahı yük səlir. Mövzu 11: Məhsulların sertifikatlaşdırılmasının aparılması qaydaları Plan:
ƏDƏBİYYAT
Bakı, Azərdövlətstandart - 1993
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Sertifikatlaşıdırmanın əsasları” Bakı- 2001
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 Azərbaycan Respublikasında sertifikatlaşdırmanın aparıl ma qaydaları Azərdövlətstandartın 1993-cü ildə qəbul etdiyi qə rar la müəyyənləşdirilmişdir. Bu qərar əsasən məcburi ser tifikat laşdırma üçün qəbul edilmişdir, lakin onu könüllü ser ti fi kat laşdırma zamanı da tətbiq etmək olar. Bu qaydalar gös tə rir ki, məhsulun hansı xarakteristikaları yoxlanılır, serti fikat laş dır ma sxemləri hansı kriterlər üzrə seçilirlər, ser tifi kat laş dı rı lan məhsulun normativ sənədləri hansı tələblərə cavab ver mə li dir, sertifikatlaşdırmanın müvüfiq prosedurları hansı ar dı cıl lıq la həyata keçirilir və onların mahiyyəti nədən ibarətdir. Se r ti fikatlaşdırma qaydalarının ümumi prinsipləri bu məsələ üzrə ISO/BEK-in rəhbəredici sənədinə uyğundur. Sertifikatlaşdırma üzrə işləri Azərdövlətstandart və mü va fiq icra hakimiyyəti orqanları təşkil edirsə, sertifikat laşdır ma üz rə bilavasitə işləri akkreditləşdirilmiş sertifikat laşdırma or qan ları və sınaq laboratoriyaları yerinə yetirirlər. Məhsulun sertifikatlaşdırılması aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: 1.Sertifikatlaşdırmaya siifarişin verilməsi. Sifarişçi serti fikat laşdırma üzrə müvafiq orqana sifariş göndərir. Bu cür or qan olmadıqda işə sifariş Azərdövlətstandarta göndərilir. Se rti fikatlaşdırma üzrə orqanа daxil olmuş sifarişə bir ay müd də tin də baxır və sifarişçiyə öz qərarını göndərir. Bu qərarda si fa riş çiyə lazım olan müxtəlif məlumatlarla yanaşı, onun han sı or qanları və sınaq laboratoriyalarını seçə bilməsi də gös tərilir. 2. Nümunələrin seçilməsi, identifikatlaşdırılması və sı nağı. Sınaq üçün nümunələri sınaq laboratoriyası və ya onun tap şırığı ilə digər təşkilat seçir. Ayrı-ayrı hallarda bu məsələ ilə sertifikarlaşdırma üzrə orqan məşğul olur. Sınaqdan keçmiş nü munələr konkret məhsulun sertifikatlaşdırma sistemi qay da la rı ilə nəzərdə tutulan müddət ərzində saxlanılır. Sınaqların pro tokolları sifarişçiyə və sertifikatlaşdırma üzrə orqana gön də rilir. Onların saxlanması sertifikatın təsir müddətinə uyğun olur. 3. Istehsalatın qiymətləndirilməsi. Seçilmiş sertifikat laşdırma sxemindən asılı olaraq istehsalatın vəziyyətinin təh li li, istehsalatın sertifikatlaşdırılması, yaxud keyfiyyətin idarə edil məsi sisteminin sertifikatlaşdırılması aparılır. 4. Uyğunluq sertifikatının verilməsi. Sertifikatlaşdırma üz rə orqana daxil olmuş sınaq protokolları, istehsalatın qiy mət ləndirilməsinin nəticələri, məhsulun uyğunluğu haq qında di gər sənədlər, məhsulun verilmiş tələblərə uyğunluğu haq qın da qərar qəbul etmək üçün diqqətlə təhlil edilirlər. Təhlilin nə ti cələri üzrə ekspert rəyi tərtib olunur. Bu sənəd əsasında ser ti fi katlaşdırma üzrə orqan uyğunluq setifikatı vermək haqqında qə rar qəbul edir. Müsbət qərar qəbul edildikdə sertifikat ha zır la nır. Sertifikatda onun verilməsi üçün əsas və qeydiyyat nöm rə si göstərilir. Bu nömrə olmasa, ser tifi kat qüvvədə olmur. Əgər ekspert rəyi mənfidirsə, onda sertifi katlaş dırma üzrə or qan sefarişçiyə səbəbini göstərməklə imtina haqqında qərarını ve rir. Təhlükəsizlik sahəsində xüsusi tələblərin qoyulduğu məh sul növlərinə sertifikat ancaq onların təhlükəsizliyini və digər spe sifik keyfiyyətini təsdiq edən gigiyenik, fitosanitar və di gər xü susi sertifikatlar olduğu zaman verilir. Ölçmə va sitə ləri uy ğun luq sertifikatı alana qədər, dövlət metroloji nəzarətindən keç məlidirlər. Bu müddəalar həm ölkə daxilində istehsal olu nan, həm də xaricdən gətirilən məhsullara aiddir. Uyğunluq sertifikatının təsir müddətini sertifikatlaşdırma üz rə orqan təyin edir, bu müddət adətən üç ildən artıq olmur. Məhsulun sertifikatlaşdırılması haqqında məlumat, onun tex niki (texniki pasport, etiketka və s.) və müşayiətedici sə nəd lə rində göstərilir. 5. Uyğunluq nişanının tətbiqi. Istehsalçı sertifikatlaşdırma üzrə orqandan lisenziya alaraq, sertifikatlaşdırılmış məhsulunu uy ğunluq nişanı ilə nişanlamaq hüququnu qazanır. Milli uy ğun luq nişanı sertifikatlaşdırmadan keçmiş məhsulun (pro se sin, xidmətin) nişanlanması üçün istifadə edilir. Mövcud qayda üz rə qeydiyyatdan keçmiş, sertifikatı olan məhsul Milli uy ğun luq nişanı daşımaq hüququna malikdir. AZS 004-93 Milli sertifikatlaşdırma sisteminə görə Milli uyğunluq nişanının 2 forması qəbul edilmişdir: 1) insanların həyatının, sağlamlığının qorunması və ətraf mü hitin mühafizəsinin tələblərini ödəyən məhsullar üçün; 2) daha geniş göstəriciləri ödəyən məhsullar, həmçinin proses və xidmətlər üçün. Uyğunluq nişanının məhsulda, qablaşdırmada və sənəd lər də nişanlama yerini müəssisə özü müəyyən edir. Xidmət və pro seslər üçün Milli uyğunluq nişanı göndərilən sənədlərdə əks etdirilir. Milli uyğunluq nişanının təsviri bir rəngli fonda ye rinə yetirilməlidir. Milli uyğunluq nişanının təsviri məhsulun üzərində, həm çinin proses və xidmətlərə aid sənədlərdə aydın və aşkar əks olun malıdır. Məhsulun bütün istismarı dövründə uyğunluq ni şa nının onun üzərində saxlanılması təmin olunmalıdır. 6. Sertifikatlaşdırılmış məhsula müfəttiş nəzarəti. Əgər mü fəttiş нəzarəti sertifikatlaşdırma sxemində nəzərdə tu tulursa, onda sertifikatın və uyğunluq nişanının tətbiqinə hü quq verən lisenziyanın bütün təsir müddəti ərzində (ildə bir dəfə dən az olmayaraq) мцфяттиш nəzarəti həyata keçirilir. Nəzarətin for ması – dövrü və plandan kənar yoxlamalardır. Bu yoxlamalar onu sübut etmək üçün aparılır ki, istehsal olunan məhsulun sertifi katlaşdırma ilə təsdiq olunmuş tələblərə uyğunluğu da vam edir. Müfəttiş nəzarətinin mürəkkəblik və ciddilik dərəcəsi - məh sulun potensial təhlükəliliyindən, istehsalatın stabilli yin dən, məhsulun buraxılış həcmindən, keyfiyyətin təmin edil mə si sisteminin olmasından və digər faktorlardan asılıdır. Serti fi kat laşdırma üzrə orqan tərəfindən plandan kənar yox lama lar is tehlakçılar, ticarət təşkilatları və nəzarət orqanları tə rəfindən məh s ulun keyfiyyəti üzrə şikayətlər daxil olduğu ha l larda tə yin olunur. Müfəttiş nəzarətinin nəticələri akt şəklində tərtib olunur, bu akt isə sertifikatlaşdırma üzrə orqanda saxlanılır. Bu orqan mü fəttiş nəzarətinin nəticələrinə ясасян sertifikatın və uy ğun luq nişanının tətbiqinə hüquq verən lisenziyanın təsirini da yan dıra və ya ləğv edə bilər. Sertifikatın və uyğunluq ni şa nının təsi rinin dayandırılması o, hallarda ola bilər ki, istehsalçı ser ti fikatlaşdırma üzrə orqanla razılıq əsasında, müəyyən təd birlər gö rərək, buraxılan məhsulun nümunəsini yenidən ser tifi ka ta uy ğunluğa təsdiqlənməyə verə bilər (əgər bu, təkrar sı naq larsız müm kündürsə). Əks halda, sertifikat və lisenziya ləğv olunur.
ƏDƏBİYYAT
Bakı, Azərdövlətstandart - 1993
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Sertifikatlaşdırmanın əsasları” Bakı- 2001
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 Sertifikatlaşdırma sistemi uyğunluq sertifikat laşdırılmasını aparmaq üçün xüsusi üsullara və idarəetmə qaydalarına malik olan sistemdir. Sertifikatlaşdırma sisteminin bu tərifi “Stan dart laşdırma və qarışıq fəaliyyət növləri sahəsində ümu mi terminlər və təyinlər” ISO/BEK 2 Rəhbərliyində veril mişdir. Məh sulların və xidmətlərin sertifikatlaşdırılması ancaq bu sis temdə aparıla bilər. Bu sistem sertifikat laşdır manın bü tün işti rakçıları tərəfindən tanınmalı və qoyulmuş qaydada qey diy yata alınmalıdır. Azərbaycan Respublikasında ser tifikat laşdırma sis tem lərinin qeydiyyatı, sertifi katlaşdırma üzrə milli orqan olan Azərdövlət standart tərəfindən aparılır. Bu orqanların əsas və zifələri müstəqil sertifikatlaşdırma sistemlərinin qayda la rı nın respublika qanun vericiliyinə və normativ sənəd lərə uy ğun luğunu yoxlamaqdan ibarətdir. O, həmçinin qey diyyata alın mış məcburi və könüllü sertifikatlaşdırma sis temlərini reyestrə da xil edir. Məcburi sertifikatlaşdırma sisteminin əsas məqsədi isteh lak çıları (fiziki və hüquqi şəxsləri) onların həyatı, sağ lamlığı və əmlakı üçün, həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi üçün təh lü kəli olan malların alınmasından, işlərin görülməsindən və xid mətlərin göstərilməsindən müdafiə etməkdir. Məcburi və kö nüllü sertifikatlaşdırma sistemlərinin yaradılmasında məq səd həmçinin məhsulların və xidmətlərin keyfiyyətinin yax şılaş dırılması, onların daxili və xarici bazarda rəqabət qabi liyyətinin yüksəldilməsindən ibarətdir.
- гüvvədə olan qaqnunvericiliyə, sertifikatlaşdırma sis te minin tələblərinə və Azərdövlətstandartın qaydalarına uyğun ola raq sertifikatlaşdırma prosedurunu təyin edir; - həmcins (oxşar) məhsullarын sertifikatlaşdırma sis tem lə rini işləyir və onları təsdiqlənmə üçün hazırlayır, bu is ti qa mət də aparılan işlərə rəhbərlik edir və onların koordinasiyasını hə ya ta keçirir; - sistemlərdə sertifikatlaşdırma zamanı istifadə olunan normativ sənədlər fondunun aktuallaşdırılması və təkmil ləş di ril məsi işlərində iştirak edir. Icra hakimiyyəti orqanı kimi ser ti fikatlaşdırma üzrə işlərin normativlərlə təmin olunması ilə məş ğul olur, o cümlədən işlərin təhlükəsiz aparılması, ava dan lı ğın istehsalı və istismarı üzrə tələbləri işləyib hazır layır və təs diq edir, zəruri hallarda qayda və normalarda nəzərdə tu tul muş tələblərin vəhdətini təyin edir; - standartlarin və digər normativ sənəd lərin layihələrinə baxır və onları razılaşdırır; - təhlükəsizlik tələblərini müəyyən edən beynəlxalq qay daların, normaların və standartların işlənib hazır lanmasında və razılaşdırlmasında iştirak edir, onların tətbiqi qay dalarını təyin edir, zəruri hallarda əlavə tədbirlər müəyyənləşdirir; - həmcins məhsulların sertifikatlaşdırma sistem lərini dövlət qeydiyyatı üçün Azərdövlətstandarta təqdim edir; - konkret obyektlərin ümumi sertifikatlaşdırma qaydalarına və sistemlərinə uyğun olaraq sertifikatlaşdırma üzrə aparılan işlərin perspektiv istiqamətlərini işləyib hazırlayır; - Azərbaycan Respublikasında məcburi sertifi katlaşdırılan məhsulların və xidmətlərin nomenk laturası üzrə (o cümlədən normativ sənədlər fondunun yaradılması üzrə) təkliflər ha zırlayır; - sertifikatlaşdirma üzrə orqanların və sınaq labo ra to ri ya la rı nın akkreditləşdirilməsində, onların fəaliy yə tinə və ser tifikat laşdırmanın düzgün aparıl masına müfəttiş nə za rətində iştirak edir; - sertifikatlaşdirma üzrə orqanların və sınaq laborato riya la rının fəaliyyətini koordinasiya edir, sertifikatlaşdırma üzrə or qan olmadıqda isə onun funksiyalarını yerinə yetirir; - sertifikatlaşdirma üzrə orqanların və sınaq labora tori ya la r ı nın uçotunu aparır; - xarici sertifikatların, uyğunluq nişanlarının və sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı tanınması üzrə təkliflər hazırlayır; - həmcins məhsul qruplarının sertifikatlaşdırma sistem lə ri nin, sertifikatlaşdırma üzrə orqanların və sınaq labora to riya l arı nın rasional tərkiblərinin formalaşması üzrə işləri təşkil edir və onların koordinasiyasını həyata keçirir; - qoyulmuş qaydalarа uyğun olaraq, sertifikat laşdırma ob yekt lərinin reyestrini aparır və lazımi qaydada Azərdöv ləts tan dar ta informasiya verir; - sertifikatlaşdırma sistemində iştirak edən serti fikat laş dır ma üzrə orqanlarа və sınaq labo rato riyalarına aid apel yas i ya la ra baxılır; - Potensial təhlükəli sənaye istehsalat, obyektləri və işləri sahəsində sertifikatlaşdırma üzrə Şuranı formalaşdırır, onun tərkibini təsdiqləyir və işini təşkil edir.
- oxşar məhsulların sertifikatlaşdırılması zamanı istifadə edi lən normativ sənədlər fondunun for malaşdırılması (komp lektləşdirilməsi) və aktuallaşdırılması; - verilmiş sistemdə sertifikatlaşdırılan məhsulların si ya hı sı nın təyin edilməsi; - göstəricilərin və tələblərin, bu tələbləri təyin edən stan dartların və digər normativ sənədlərin seçilməsi; - sertifikatlaşdirmaya sifarişlərin, həmçinin, apel yasi ya la rın qəbulu və baxılması, onlar barədə qərarların hazır lan ma sı; - verilmiş sertifikatlaşdırma sisteminin təşkilati-metodik sə nədlərinin işlənib hazırlanması; - uyğunluq sertifikatının tərtib olunması və verilməsi, onun AZS Milli sertifikatlaşdırma sis teminin Dövlət Reyestrində qeydiyyatı; - xarici sertifikatların və digər uyğunluq şəhadətna mə lə rinin tanınmasının mümkünlüyü ba rədə materialların hazır lan ması; - sertifikatlaşdirilmiş məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin stabilliyinə müfəttiş nəzarətinin təşkili və keçirilməsi; - sertifikatlaşdirilmiş məhsulun reyestrinin apa rılması və sertifi-katlaşdırmanın nəticələri haq qında informasiyanın çapa hazırlanması; - verilmiş sertifikatların və uyğunluq nişanlarının fəa liy yə ti nin dayandırılması və ləğv edilməsi; - məhsul üçün korrektəedici tədbirlərin işlənib hazırlan ma sın da iştirak etmək, sertifikatlaşdırılmış tədbirlərin pozulması haqqında informasiya üzrə operativ tədbirlərin görülməsi; - kadrlarin ixtisasının artırılması və attes tasi yasının təşkili. Sertifikatlaşdırmada akkreditləşdirilmiş sınaq labo rato ri ya sı, keyfiyyət sisteminin sertifikat laşdı rılması və istehsalatın at tes tasiyası üzrə akkreditləşdirilmiş orqan və nəzarət orqanı bi la vasitə sertifikatlaşdırma üzrə orqanın tərkibinə daxil ola bi lər, yaxud, müqavilə əsasında bu orqanla qarşılıqlı əlaqədə fəa liy yət göstərə bilər. Sertifikatlaşdırma üzrə orqan aşağıdakı sək kiz struktura malik ola bilər. Sertifikatlaşdırma üzrə orqan kimi fəaliyyət göstərmək is tə yən təşkilat, akkreditləşdirmə prosedurundan keçməlidir. Ak kreditləşdirmə qay daları Azərdövlətstandartın normativ sə nəd lərində və sertifikatlaşdırma sisteminin sənədlərində müəy yən edilmişdir. Akkreditləşdirmə zamanı hesaba alınan kre dit lər, sertifikatlaşdırma üzrə orqanda aşağıdakıların olmasını nə zər də tutur: - yüksək peşə hazırlıqlı və xüsusi hazırlıq keçmiş per sonalın; - sertifikatlaşdirilan məhsul üçün aktuallaşdırılmış nor mativ sənədlər fondunun və məhsulun sınaq metodlarının; - sertifikatlaşdirmani aparmaq üçün, o cümlədən, serti fikat laşdırılan məhsulların sınaqlarını və müfəttiş nəzarətini apar maq üçün inzibati strukturun, hüquqi və iqtisadi imkanların; - sertifikatlaşdirmanin qaydalarını, o cümlədən, apelya si ya ların baxılması və sertifikatların, uyğunluq nişanlarının fəa liy yətinin dayandırılmasının və ya ləğvinin qaydalarını müəy yən edən təşkilati-metodik sənədlərin; - sertifikatlaşdirilmiş məhsulun reyestrinin. Bütün sifarişçilər sertifikatlaşdırma üzrə orqanın xid mət ləri haqqında informasiyadan maneəsiz istifadə etmək hü ququna malikdirlər. Sertifikatlaşdırma üzrə orqan kommersiya sirri olan informasiyanın məxfiliyini təmin etməlidir. Bu orqan özünün sertifikatlaşdırma tələblərinə uyğunluğunu dövrü ola raq yoxlamalıdır. Bu cür yoxlamaların qeydiyyatı apa rıl ma lı və onun nəticələri sertifikatlaşdırma üzrə orqanın fəa liy yə tinə müfəttiş nəzarətini həyata keçirən şəxslərə verilməlidir.
Sınaq laboratoriyalarına qoyulan əsas tələblər aşağı da kı lar dır: müstəqillik, qərəzsizlik, toxunulmamazlıq, texniki səriş tə li lik. Müstəqillik (qeyri-asılılıq) üçüncü tərəf statusu ilə təyin edilir. Qərəzsizlik sınaqların aparılması, onların nəticələri üzrə qə rarların qəbul edilməsi və sınaq protokollarının tərtib olun ması zamanı yerinə yetirilən fəaliyyətin prinsipiallığı, düz günlüyü, obyektivliyi ilə ifadə edilir. Toxunulmamazlıq ondan iba rətdir ki, sınaq laboratoriyaları və onların işçi per sonalı sı na ğın nəticələrinin qiymətləndirilməsi zamanı kommersiya, ma liyyə, inzibati və digər təzyiqlərə məruz qal ma ма лы дыr лар. Texniki səriştəlilik-müvafiq təşkilati və idarəetmə struk tu runun, yüksək peşə hazırlıqlı personalın, sınaqlar üçün bi na nın və avadanlığın, sınaq metodlarına və prosedurlara nor mativ sə nədlərin olması ilə xarakterizə olunur. Tələblərə uy ğun luq, sı naq laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsi za manı yox lanılır. Sertifikatlaşdırma sistemi məhsulun sınaq larının an caq ak kreditləşdirilmiş laboratoriyalarda aparılmasını nəzərdə tutur. Sertifikatlaşdırma üzrə şura - sertifikatlaşdırma üzrə mər kəzi orqan tərəfindən, texnikanın hər bir istiqaməti üzrə for ma laşdırılır. Bu şuraya, könüllülük əsasında, bilavasıtə ser tifi kat laş dırma üzrə mərkəzi orqanın, Azərdövlətstandartın, nazir lik lərin və idarələrin, sertifikatlaşdırma üzrə orqanların, sınaq la bo ratoriyalarının, sertifikatlaşdırılan məhsulun isteh sal çısının və digər maraqlı təşkilatların nümayəndələri daxil edilir. Şura aşa ğıdakı əsas funksiyaları yerinə yetirir: - potensial təhlükəli istehsalatlar, obyektlər və işlər üçün məhsulun vahid sertifikatlaşdırma siyasətinin formalaş dırıl ması üzrə təklifləri işləyib hazırlayır; - sistemlərin (qaydaların) işləməsi vəziyyətini təhlil edir, onların təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər hazırlayır və bu tək liflərin realizə olunmasına köməklik göstərir; - standartlarin və digər normativ sənədlərin layihələrinə, serti fikatlaşdırma və akkreditləşdirmə üzrə işlərin proq ramla rının layihələrinə baxılır; - özünə aid olan məhsulun serifikatlaşdırılması sahəsində işlərin sə mərəliliyinin yüksəldilməsi üzrə təkliflər hazırlayir; - sistemlərin iştirakçılarının fəaliyyətinin ümumi istiqa mətləri, onların hazırki vəziyyəti və inkişafı haqqında infor masiyanın yayılmasına köməklik göstərir. Sertifikatlaşdirma üzrə şuranın funksiyaları müvafiq əsas naməyə görə müəyyən edilir və sertifikatlaşdыrma üzrə mərkəzi orqan tərəfindən təsdiq edilir.
- sistemli tədqiqatları aparır və setifikatlaşdırma obyekt lərinin tərkibi və strukturu üzrə elmi əsaslandırılmış təklifləri işləyib hazırlayır; - nəzarətdə olan məhsulların sertifikatlaşdırılması üzrə nor mativ-texniki təminat fondunu aktuallaşdırır; - sertifikatlaşdirma üzrə orqanların, sınaq labora toriya la rının akkreditləşdirilməsi, ekspertlərin attestasi yası üzrə ko mis siyaların işində iştirak edir; - elmi tədqiqatlar aparır və və məhsulun sertifikat laşdırıl ması üzrə metodikaların və praktiki işlərin təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər işləyib hazırlayır; - ekspertlərin hazırlanması və attestasiyası üzrə proq ramların işlənib hazırlanmasında iştirak edir; - beynəlxalq təşkilatların və xarici ölkələrin qabaqcıl iş təc rübəsini nəzərə almaqla, sertifikatlaşdırma üzrə aparılan işlərin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi və texniki-iqtisadi təhlili üzrə metodiki tövsiyyələri işləyib hazırlayır; - yuxarida göstərilən istiqamətlər üzrə mərkəzi orqan üçün praktiki tövsiyyələr hazırlayır. Elmi-metodik sertifikatlaşdırma mərkəzinin funksiyaları, müvafiq əsasnaməyə görə müəyyənləşdirilir və serti fikatlaş dirma üzrə mərkəzi orqan tərəfindən təsdiq edilir.
Sertifikatlaşdırmaya sifarişçilər (istehsalçılar, icraçılar, satıcılar) aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirirlər: - sertifikatlaşdirmani aparmaq üçün sifariş verir, sistemin qaydalarına uyğun olaraq sertifikatlaşdırma aparmaq üçün məhsulu, normativ, texniki və digər zəruri sənədləri təqdim edir; - realizə olunan sertifikatlaşdırılmış məhsulun normativ sənədlərin tədbirlərinə uyğunluğunu təmin edir; - sertifikatlaşdirma sisteminin qaydaları ilə müəy yənləş dirilmiş formada sertifikatlaşdırılan məhsulu nişanlayır; - məhsulu müşayət edən texniki sənədlərdə onun sertifikat laş dırılması və uyğunluğun yoxlanılması üçün normativ sə nəd lər haqqında məlumatları göstərir, bu informasiyanın isteh lak çı ya çatdırılmasını təmin edir; - qanunverici aktları əldə rəhbər tutaraq sertifikat və uyğunluq nişanını tətbiq edir; - sertifikatlaşdirma üzrə orqanların vəzifəli şəxslərinin və ser tifikat-laşdırılmış məhsullara nəzarəti həyata keçirən şəxs lərin öz vəzifələrinin maneəsiz yerinə yetirmələrini təmin edir; - məcburi sertifikatlaşdırılan məhsul müvafiq normativ sənədlərin tələblərinə cavab vermədikdə, həmçinin, sertifikatın fəaliy yətinin dayandırıldığ və sertifikatlaşdırma üzrə orqanın qə rarının ləğv edildiyi hallarda, məhsulun realizə olunmasını da yandırır; - sertifikatlaşdırılan məhsulun texniki sənədlərində və is teh sal texnologiyasında edilən dəyişikliklər haqqında ser ti fi kat l aşdırma üzrə orqanа xəbərdarлыг ediлир. Mövzu 13: Sertifikatlaşdirma proseslərinin əsas mərhələləri və strukturu Plan:
ƏDƏBİYYAT
Bakı, Azərdövlətstandart - 1993
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Sertifikatlaşdırmanın əsasları” Bakı- 2001
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 Məhsulun və xidmətlərin sertifikatlaşdırılması müəyyən sis tem çərçivəsində və seçilmiş sxem üzrə həyata keçirilir. Onun aparılma qaydası konkret sistemin qaydalarına uyğun müəyyənləşdirilir. Lakin sertifikatlaşdırma prosesinin əsas mərhələləri sertifikatlaşdırmanın növündən və obyektindən asılı olmayaraq dəyişir. Ən geniş yayılmış sertifikatlaşdırma sxem ləri üzrə sertifikatlaşdırma prosesinin ümumiləşmiş sxeminə aşağıdakı beş əsas mərhələləri göstərmək olar: 1. Sertifikatlaşdırmaya sifarişin verilməsi; 2.Sertifikatlaşdırma obyektinin qoyulmuş tələblərə uyğun luğunun qiymətləndirilməsi; 3. Uyğunluğun qiymətləndirilməsinin nəticələrinin təhlili; 4. Sertifikatlaşdırma üzrə qərarın qəbul edilməsi; 5. Sertifikatlaşdırılmış obyektə müfəttiş nəzarəti. Sertifikatlaşdırmaya sifariş mərhələsində sifarişçi sertifi kat laşdırma üzrə orqanı seçir. Bu seçilən orqan sifariş çini maraq landıran obyektin uyğunluğunun qiymətləndirilməsini ba carmalıdır. Bu bacarıq sertifikatlaşdırma üzrə orqanın ak kreditləşdirilməsi sahəsi ilə təyin edilir. Əgər verilmiş işi bir ne çə sertifikatlaşdırma üzrə orqan apara bilərsə, onda sifarişçi on lardan hər hansı birinə müraciət edə bilər. Sifariş adətən serti fikatlaşdırma sistemində qəbul edilmiş forma üzrə gön dərilir. Sertifikatlaşdırma obyektindən asılı olaraq uyğunluğun qiy mətləndirilməsi mərhələsi öz xüsusiyyətлярinə malikdir. Məhsul üçün bu mərhələ, məmulatlaın nümunələrinin seçil mə si, identifikatlaşdırılması və onların sınağından ibarətdir. Se çilən nümunələr istehlakçılara göndərilən məhsul kimi ol ma lı dırlar. Nümunələr hazır məhsuldan təsadüfi formada seçilirlər. Seçilmiş nümunələri seçilmə yerində əsas məhsul dan izolə edirlər, qablaşdırırlar, surğuclayыrlar və ya möhür ləyirlər. Nü mu nələrin saxlanmasının, daşınmasının və sınağa hazır lan masının bütün mərhələlərində, həmçinin sınaq pro se sin də, məhsulun normativ sənədində verilmiş tələblərə riayət olun malıdır. Sertifikatlaşdırma işlərinin gedişi zamanı nümunələrin hərəkətinin bütün mərhələləri jurnalda qeyd olunur və məsul şəxsin imzası ilə təsdiqlənir. Sertifikatlaşdırma üçün sınaqlar, məhsulun normativ sə nəd lərində nəzərdə tutulmuş sınaqları akkredit ləşdirilmiş sı naq laboratoriyalarında aparılr. Səlahiy yət lili və müstəqilliyə ak kre ditləşdirilmiş sınaq labo ratoriyası olmadığı hallarda, ser tifikatlaşdırma məqsədi ilə sınaqlar ancaq, səlahiyyətlili akkre ditləşdirilmiş sınaq laboratoriyalarının nüma yən də sinin nə zarəti altında aparıla bilər. Bu cür sınaqların obyektivliyini sı naq laboratoriyası ilə yanaşı, ona sınağın aparıl masını ta p şır mış sertifikatlaşdırma üzrə orqan təйin edir. Bu halda sınaq ların protokolu sınaq laboratiriyasının və sertifikat laş dırma orqanının səlahiyyətli mütəxəssisləri tərəfindən im za lanır. Sınaq protokolları sifarişçiyə və sertifikatlaşdırma üzrə orqana təqdim edilir. Sınaq protokollarının nüsxələri sertifi katın təsir müddətindən az olmayan müddətdə sax la nılır. Pro tokolların nüsxələrinin konkret saxlanma müddətləri ox şar məh sul ların sertifikatlaşdırma sistemində və sınaq labo ra tori yasının sənədlərində müəyyənləşdirirlər. Bu, həmçinin məh sulun tələblərə uyğun olmadığına görə sertifikatın veril m ədiyi hallara da aiddir. Xidmətin nəticəsinin sınaqları akkreditləşdirilmiş sınaq la bo ratoriyasında və ya sifarişçinin bazasında onunsınaq və tex no loji avadanlıqlarından istifadə etməklə, sertifikatlaşdırma üz rə orqanın ekspertləri tərəfindən aparılr. Bu avadanlıqlar met roloji xidmət orqanları tяrяfindяn yoxlanılmalı və ya ka libirlənməlidir. Təmir üzrə xidmətlərin sertifikatlaş dırıl dı ğı hal larda, sınaq zamanı, təmir olunmuş məmulatların seçim üsu lu ilə yoxlamaları aparılır. Əgər xidmət növü məcburi ser ti fi katlaşdırmanın tələbləri dairəsinə düşürsə, onda təmirdən və ya texniki qulluqdan sonra məmulatların təhlükəsizlik gös tə ri ci ləri qiymətləndirilməlidir. Xidmətlərin könüllü sertifi kat laş dı rılması zamanı, əsasən, funksional göstəriciləri qiy mət lən di rilir. Yoxlanılacaq məmulatların sayını və onların se çilmə qay dasını sertifikatlaşdırma sisteminin normativ sənəd lərinə əsa sən, sertifikatlaşdırma üzrə orqan təyin edir. Sınaqların nəticələrinə görə protokol tərtib olunur, onun bir nüsxəsi sertifikatlaşdırma üzrə orqana, ikinci nüsxəsi isə sifarişçiyə göndərilir. Sertifikatlaşdırma üzrə orqan, yoxlanılan təşkilatdan sə nəd ləşdirmənin idarə edilməsi proseslərini reqlamentləşdirən müəs sisə standartını, sifarişçinin keyfiyyət sisteminin daxili yox lamalarını müəyyəm edən müəssisə standartını və məh su lun istehsalının və ya işin aparılma texnologiyasınыn şər hini əks etditən sənədi tələb etmək hüququna malikdir. Serti fikat laş dırma üzrə orqan sifarişçidən keyfiyyt sisteminin serti fikat laş dırılması üçün digər əlavə məlumatları da tələb edə bilər. Zə ruri hallarda o, müəssisənin keyfiyyət sistemi ilə əvvəlcədən ta nış olmaq üçün sifarişçi ilə razılaşdırılma əsasında, öz nü ma yəndəsini bu müəssisəyə göndərə bilər. Komissiya sifa riş çidən alın mış ilkin materialları təhlil edir və keyfiyyət sis teminin ser tifikatlaşdırılmasına onun hazır olduğunu qiy mət ləndirir. Sifarişçidən daxil olmuş məlumatların analizi ilə yanaşı, zəruri hallarda, komissiya keyfiyyət sisteminin əhatə dairə sində olan məhsulun keyfiyyəti haqqında əlavə məlumatları da yığıb təhlil edə bilər. Bu əlavə məlumatlar müstəqil mən bə lər dən – dövlət nəzarəti orqanlarından, Azərdövlətstandartın əra zi or qanlarından, istehlakçılar cəmiyyətindən və digər təş ki lat lardan alına bilər. Keyfiyyət sisteminin birinci qiymət lən dirmə mər hələsi yazılı şəkildə, bu sistemin sertifikat laşdırıl ma sı nın ikin ci mərhələsinin keçirilməsinin mümkünlüyü haq qın da rə yin hazırlanması ilə tamamlanır. Keyfiyyət sisteminin qiymətləndirilməsinin birinci mər hə lə sinin nəticələrinə görə tərtib edilmiş rəy, ekspertizanı apar mış və serti fikatlaşdırma orqanının rəhbərliyi tərəfindən im za lanaraq təsdiq edilir. Rəy müsbət olduqda serti fikat laşdırma üzrə orqan sifarişçiyə «Key fiyyət sisteminin əv vəl cədən qiy mət ləndirilməsinin nəti cələri üzrə rəy» və təşkilatda key fiyyət sis teminin yox lan ması və qiy mətləndirilməsi üçün mü qa vi lə nin layi həsi göndərilir. Mü qavilədə aparılan işlərin məq sədi, həcmi və müd dətləri, tə rəf lərin məsuliyyəti, həmçinin key fiy yət siste minin yox lan ması və qiymətlndirilməsi üzrə iş lə rin ödən mə qaydaları göstərilir. Müəssisədə keyfiyyət sisteminin qiymətləndirilməsi mər hə ləsi sertifikatlaşdırma üzrə orqanda hazırlıq işlərindən baş la nır. Keyfiyyət sisteminin yoxlanması və qiymət lən diril mə sinə ha zırlıq zamanı aşağıdakı işlər yerinə yetirilir: yoxlama proq ra mının tərtib olunması; yoxlama proqramına uyğun ola raq ko missiya üzvləri arasında vəzifələrin bölünməsi; işçi sə nəd lə rin hazırlanması; yoxlanılan təşkilatla yoxlama proq ra mı nın ra zılaşdırılması. Yoxlama proqramını baş ekspert işləyib hazırlayır. Proq ram la komissiyanın ekspertləri, məsləhətçiləri və yoxlanılan təş kilat tanış olmalıdır. Proqramın hər hansı bəndinə sifa riş çinin etirazı baş ekspertə çatdırılmalıdır. Baş ekspertlə si fa rişçinin nümayəndəsi arasındakı münaqişə (narazılıq) yoxlama baş layana qədər həll olunmalıdır. Yoxlama proqramı yoxlanılan təşkilatla razılaşdırılır və ser ti fikatlaşdırma üzrə orqanın rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edi lir. Yoxlamanı aparan zaman ekspert komissiyasının üzvləri ara sında müəssisənin konkret bölmələrinin və keyfiyyət sis te mi nin elementlərinin yoxlanması üzrə vəzifələr bölünür. Və zifələri baş ekspert bölür. Birinci müşavirədə komissiya üzvləri, yoxlanılan təşkilatın nümayəndəsi, struktur bölmələrinin rəhbərləri və müəssisənin keyfiyyət sahəsində aparıcı mütəxəssisləri iştirak edirlər. Yoxlanılan təşkilatın tədqiqi faktiki məlumatların top lan ması və təhlili yoxlamanın gedişində müşahidələrin qey diyyatı yolu ilə həyata keçirilir. Eləcə də Faktiki mə lumatların top lan ma sı, personalın dindirilməsi, istifadə olunan sənədlərin, isteh sal proseslərinin, bölmələrin və personalın fəaliyyətinin təhlili, məh sulun keyfiyyətinin təmin edilməsi üzrə aparılan təd bir lə rin qiymətləndirilməsi əsasında həyata keçirilir. Komissiyanın müşahidələri bir qayda olaraq differensasiya edilir. Belə ki, sertifikatlaşdırmada müşahidələrin iki forması, yəni «uyğunsuzluq» və «xəbərdarlıq» nəzərdə tutulur. Uy ğun suzluq – qoyulmuş tələblərin yerinə yetirilməməsidir. Uy ğun suzluq əhəmiyyətli və az əhəmiyyətli kateqoriyalara bölünür. Əhə miyyətli kateqoriya ( kateqoriya 1) keyfiyyət sistemi ele ment lərinə tələbələrin ümumiyyətlə olmadığını, tətbiq olun ma dı ğını və ya tamamilə pozulduğunu göstərir. Az əhəmiy yətli ka te qoriya isə (kateqoriya 2) keyfiyyət sistemi elementində tək-tək səhvlərin buraxıldığını göstərir. Xəbərdarlıq – uy ğun suz luğun əmələ gəlmə ehtimalının qarşısını almaq üçün eks pert lər tərəfindən aparılmış müşahidədir. Standartın tələblərindən aşkar edilmiş meyllənmələrə, yox la ma nı aparmış ekspertlər qrupu tərəfindən diqqətlə baxılır və on ların uyğunsuzluğun hansı kateqoriyasına aid edilməsi müəy yənləşdirilir. Bu haqda son qərarı baş ekspert verir. Qey də alınmış uyğunsuzluqlar (xəbərdarlıq) üçün müvafiq iza hat verilir. Hər bir uyğunsuzluq obyektiv sübutlarla təsdiq olun malıdır. Yoxlanılan təşkilatın rəhbərliyinin nümayəndəsi uy ğun suzluq (xəbərdarlıq) qeyd olunmuş blanklara öz imzasını qo yur ki, bu da uyğunsuzluqların qəbul edilməsini təsdiq edir. Yoxlamanın nəticələri, komissiyanın nəticə və təklifləri xü susi formada aktlaşdırılır. Bu aktda komissiya göstərir ki, yox lanmış keyfiyyət sistemi bəyan edilmiş standarta uyğundur və ya xud, uyğun deyildir, yoxlanılan təşkilatda məhsulun bü tün xarak teristikalarına nəzarəti təmin edən sınaq sisteminin ol ma sı haqqında rəy verilir. Az əhəmiyyətli uyğunsuzluqların ol duğu halda, onların aradan qaldırılması müddətləri gös tə rilir. Aktı ko mis siyanın üzvləri, baş ekspert və yox lanı lan təş kilatın rəh bəri imzalayırlar. Akta yoxlama proqramı, uy ğun suz luqlar və xəbərdarlıqlar haqqında məlumatlar əlavə olu nur. Akt üç nüs xədən ibarət tərtib olunur. Onun nüsxələri yox la nılan təş ki la ta, sertifikatlaşdırma üzrə orqana və keyfiyyət sis te mi regist rinə verilir. Xüsusi sertifikatlaşdırma obyekti kimi personalın uy ğun lu ğa qiymətləndirilməsi də öz xüsusiyyətlərinə malikdir. Ser ti fi kat laşdırma üzrə orqana sifariş verdikdən sonra, mütəxəssis dol durmaq üçün sənədlər komplektini alır. Bu sənədlər per so na lın sertifikatlaşdırılmasının mümkünlüyünü qabaqcadan tə yin etmək üçün orqana lazımdır. Mütəxəssis ilk növbədə müəy yən edilmiş kriterlərə uyğun olmalıdır. Onlara aiddir: ümu mi və professional təhsil; xüsusi sahədə iş təcrübəsi; pro fes sional etika; fiziki yararlıliq. Keyfiyyət sisteminin sertifikatlaşdırılması zamanı uyğun luğun qiymətləndirilməsinin nəticələrinin təhlili, yoxlama aktı na əsasən aparılır. Akt üzrə nəticələr aşağıdakı üç variantdan biri ola bilər: 1. Sistem bəyan edilmiş standarta tamamilə uyğundur. 2. Sistem bütövlükdə standarta uyğundur, lakin keyfiyyət sisteminin elementləri üzrə ayrı-ayrı az əhəmiyyətli uyğun su z liqlar aşkar edilmişdir. 3. Sistemdə əhəmiyyətli uyğunsuzluqlar vardır. Sertifikatlaşdırma və ya ondan imtina etmə haqqında qərarı sertifikatlaşdırma üzrə orqan və komissiyanın baş eksperti birlikdə qəbul edirlər. Personalın sertifikatlaşdırılması zamanı imtahan komis si yasının protokolu orqanın rəhbərinə və imtahanın qəbulunda iş tirak etməyən ekspertlərdən ibarət komissiyaya göndərilir. Bu komissiyanın imtahan protokolunun təsdiqi üzrə müsbət qə rarı, sertifikatın verilməsi üçün əsasdır. Sertifikatlaşdırma üzrə qərar sifarişçiyə uyğunluq ser tifi ka tın verilməsi və yaxud onun verilməsindən imtina edilməsi ilə mü şaiyət оlunur. Sınaqların (yoxlamaların) müsbət nə ti cə ləri za manı sertifikatlaşdırma üzrə orqan uyğunluq sertifikatını tərtib edir, onu qeydiyyatdan keçirir və uyğunluq nişanının tət biq olunmasına hüquq verən lisenziya ilə birlikdə sifarişçiyə ve rir. Bu nişanla sertifikatlaşdırmadan keçmiş məhsul və ya xid mətin sənədləri nişanlanır. Sertifikatlaşdırma sınaqlarının mən fi nəticələri zamanı, həmçinin sertifikatlaşdırma obyektinə olan tələblərə riayət edilmədikdə, yaxud sifarişçi sertifit laşdır ma üzrə işlərin xərcini ödəməkdən intina etdikdə, sertifi katlaş dır ma üzrə orqan sifarişçiyə sertifikatın verilməsindən imtina edil məsinin səbəbini göstərməklə cavab göndərir. Uyğunluq sertifikatının növü və onun təsir müddəti sertifi katlaşdırma sisteminin qaydaları ilə müəyyənləşdirilir. AZS Milli Sertifikatlaşdırma Sistemində sertifikatın və lisen ziyanın qüvvədə olma müddəti realizə olunmuş serti fikatlaşdırma sxemini nəzərə almaqla 3 ilə qədər müəy yənləşdirilir. Serti fi kat laşdırma üzrə orqanın akkreditləşdirmə attestatının fəaliy yət müdəti də 3 ildən artıq deyildir. Akkredit ləşdirmə və lisen zi ya müqaviləsinin şərtləri pozul duq da Azər döv lətsatandart ak kre ditləşdirmə attestatının dayandırılması, yaxud ləğvi və lisen ziya müqaviləsinin ləğvi haqqında qərar qəbul edir. Qeyd et mək lazımdır ki, Rusiya Federasiyasında ad ə tən məhsul üçün sertifikat həmin məh sulun xidmət müd dətinə, xidmətlər üçün – 3 ilə qədər, müəssisənin keyfiy yət sisteminə - 3 il, personala isə 5 il müddətinə verilir. Sertifikatlaşdırılmış obyektə müfəttiş nəzarəti, sertifikat ver miş orqan tərəfindən həyata keçirilir (əgər sertifikat laşdır ma sxemi ilə nəzərdə tutulmuşdursa). Bu nəzarət serti fikatın bü tün təsir müddətində dövri yoxlamalar formasında ildə bir dəfə aparılır. Müfəttiş nəzarəti zamanı sertifi katlaş dırma üzrə or qanın komissiyasında Azərdöv lətstandartın ərazi orqan la rı nın mütəxəssisləri, istehlakçılar cəmiyyətinin və digər ma raqlı təşkilatların nümayəndələri iştirak edə bilərlər. Plan dan kənar yoxlamalar məhsulun və xidmətlərin keyfiyyətinə ciddi iradlar haqqında informasiya daxil olduğu halda, həmçinin ser tifi kat laşdırılmış məmulatın konstruksiyasında ciddi dəyi şik liklər za ma nı həyata keçirilir. Bu cür yoxlamalar, həm də xid mətlərin gös tərilmə texnologiyasında və ya müəs sisə nin təş kilati struk tu runda keyfiyyət sisteminin elementlərinə tə sir edə bilən də yişikliklər olduqda aparılır. M üfəttiş nəzarəti sertifikatlaşdırılmış obyekt haqqında in for masiyanın təhlilindən və məhsulun nümunələrinin, xid mət lərin və keyfiyyət sistemi elementlərinin seçmə yoxla mala rı nın ke çirilməsindən ibarətdir. Sertifikatlaşdırılmış mütə xəssi sə nə zarət zamanı onun işinin qəbul edilmiş kri terlərə uy ğunluğu yox lanılır. Müfəttiş nəzarətinin yekununa görə akt tər tib edilir. Akt da sertifikatın fəaliyyətinin saxlanılmasının müm künlüyü, ya xud, onun fəaliyyətinin dayandırılması haq qın da in for ma si ya sertifikatlaşdırma üzrə orqan tərəfindən, si fa rişçi nin, is teh lak çıların, Azərdövlətstandartın nüma yəndə lə ri nin və ser ti fi kat laşdırma sisteminin digər iştirakçılarının nə zə ri nə çatdırır. Sertifikatın fəaliyyətinin dayandırılması onun is ti fa dəsi zamanı mey dana çıxan və qısa müddət ərzində ara dan qaldırıla bilən po zuntular aşkar edildikdə həyata ke çirilir. Bu halda ser ti fikatlaşdırma üzrə orqan sifarişçiyə kor rektəedici təd birlərin hə yata keçirilməsini tapşırır və onların realizə edil mə müd dətlərini müəyyənləşdirir. Sifarişçi öz tərəfindən onun məh sulunun və ya xidmətinin istehlakçılarına aşkar edil miş uy ğunsuzluqlar haqqında məlumat verir və lazımi tədbirlər görür. Uyğunluq sertifikatının fəaliyyətinin və uyğunluq nişa nı nın tətbiqinə verilmiş hüququn ləğv edilməsi, məhsulun və xid mətin normativ sənədlərin tələblərinə uyğun gəlmə diyi za man, həmçinin sertifikatlaşdırma obyektinin normativ sənəd lə rin də, məhsulun istehsal texnologiyasında, konstruksi ya sında, komp lektliliyində və ya xidmətin tərkibində dəyişik lik lər baş ver diyi zaman həyata keçirilir. Sertifikatın fəaliyyəti onun ser tifikatlaşdırma sisteminin reyestrindən çıxarıldığı vaxtdan da yan dırılır.
Yüklə 473,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|