Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
5

---

yerinə yetirirdi, lakin onlar əmtəənin dəyərini ideal, yəni əqli nəzərdə tutulmuş pulda 
ifadə edirdilər. Əmtəə sahiblərində nağd pulun olması vacib deyildir. Əmtəənin 
dəyərinin təzahür forması əmtəənin qiymətidir, başqa sözlə, qiymət əmtəənin dəyərinin 
pulla ifadə edilməsidir. Tam qiymətli (qızıl) pulların tədavülü şəraitində qiymətlər 
əmtəənin dəyərindən asılı idi, çünki pulun (qızılın) dəyəri nisbətən daimi xarakter 
daşıyırdı. Qiymətlər əmtəənin dəyərinə birbaşa, pulun dəyərinə isə tərs mütanasib idi. 
Hazırda öz dəyəri olmayan pul nişanlarının fəaliyyəti şəraitində qiymətlərin müəyyən 
edilməsi əhəmiyyətli dərəcədə çətinləşir. Qiymətlər öz dəyərinə malik olmayan pul 
nişanlarından ifadə olunduğundan əmtəələrin dəyərini dəqiq əks etdirə bilmirlər. Bu, 
eyni növ əmtəələrin qiymətlərində müxtəlifliyə gətirib çıxarır. Bununla yanaşı, onu da 
qeyd etmək lazımdır ki, bazarda tələb və təklifdən, həmçinin digər obyektiv və 
subyektiv amillərdən asılı olaraq əmtəələrin qiymətləri onların dəyərindən yuxarı və ya 
aşağı kənarlaşa bilər. Mübadilə münasibətlərinin inkişafı gedişatında qiymətləri 
müqayisə etmək üçün dövlətlər ölkənin pul vahidinə qanunla götürülmüş qızılın çəki 
miqdarını - qiymət miqyasını müəyyən edirdilər. Məsələn, ABŞ-da 1990-cı ildə
dolların əsasına 1,50463 qram xalis qızıl götürülmüşdür. Lakin dolların sonrakı illərdə 
aparılan devalvasiyalarında onun qızıl məzmunu 3 dəfə (1934, 1971 və 1973-cü illərdə) 
aşağı düşdü. Keçmiş SSRI-də əsas pul vahidi olan Sovet manatı 1950-ci ilin mart 
ayında 0,222168 qram, 1961-ci ildə isə (qiymət miqyasının dəyişməsilə) – 0,987741 
qram xalis qızıl məzmunu ilə müəyyən edilmişdir. Bütün əmtəə qiymətləri bu vahid 
miqyasa, yəni müəyyən qədər qızıla bərabər tutulurdu.
1976-1978-ci illərdə tətbiq edilən Yamayka valyuta sistemi BMT-da iştirak edən 
dövlətlərdə qızılın rəsmi qiymətini, həmçinin qızıl paritetlərini ləğv etdi. Bununla 
əlaqədar pul vahidinin rəsmi qiymət miqyası öz iqtisadi əhəmiyyətini itirmiş oldu. 
Hazırda rəsmi qiymət miqyası əmtəələrin dəyərini qiymət vasitəsilə ölçmək yolu ilə 
bazar mübadiləsi prosesində kortəbii təşəkkül tapır. Dəyər ölçüsü funksiyasında puldan 
istifadə etməklə ayrı-ayrı əmtəələrə qiymət müəyyən edildikdə ilkin oriyentir, başlıca