Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
6

---

olaraq onların dəyəridir. Lakin qiymət yaranmasında həmçinin əmtəələrin istehlak 
dəyəri, tədiyə (ödəmə) qabiliyyətli tələb və digər amillər nəzərə alınır.
Müasir şəraitdə qızılın sikkəsizləşdirilməsi baş vermişdir. O, pula xas olan 
funksiyaların yerinə yetirlməsindən məhrum olmuşdur. Kredit pulları tərəfindən qızıl 
daxili və xarici dövriyyədən sıxışdırılıb çıxarılmışdır. Dəyər ölçüsü olmaq etibarilə 
puldan istehsal məsrəflərini onun nəticələri ilə müqayisə etmək, təsərrüfat-maliyyə 
vəziyyətini müntəzəm olaraq təhlil etmək və müqavilələrin yerinə yetirilməsi gedişinə 
nəzarət etmək, qənaət rejiminə əməl olunmasını təmin etmək, müəssisələrin 
kommersiya fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq və onlardan rentabellik səviyyəsini yüksəltmək 
məqsədilə istifadə edilir.
Pulun tədavül vasitəsi funksiyası. Əmtəələrin alqı-satqısı prosesi tədavül vasitəsi 
kimi pula ehtiyac doğurur. Bu onunla bağlıdır ki, dəyər ölçüsü funksiyası vasitəsilə 
əmtəənin pulla ifadəsi hələ onun satışı demək deyildir. Əmtəənin qiyməti yalnız alqı-
satqı (Ə-P-Ə) prosesində əmtəənin pula real mübadiləsi zamanı reallaşır. Pul bu 
funksiyada əmtəələrin tədavülünə xidmət edir, ondan satın alınan əmtəələrin ödənilməsi 
üçün istifadə edilir, onların alqısı və satqısı prosesində vasitəçi rolu oynayır. Bu 
funksiyanın xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, əmtəənin alıcıya verilməsi və onun 
dəyərinin ödənilməsi eyni vaxtda baş verir. Əmtəə tədavülü (Ə-P-Ə) iki metamorfozu, 
əmtəələrin satışını (Ə-P) və onların satın alınmasını (P-Ə) özünə daxil edir. Əmtəə 
tədavülünün əmtəənin əmtəəyə bilavasitə mübadiləsindən fərqləndirici cəhəti ondan 
ibarətdir ki, əmtəə tədavülünə tədavül vasitəsi kimi pul xidmət edir. Pulun tədavül 
vasitəsi funksiyasının fəaliyyəti birbaşa əmtəə mübadiləsinə xas olan fərdi, vaxt, məkan 
sərhədlərinin aradan qaldırılmasına şərait yaradır. Lakin əmtəələr tədavül sferasından 
onlar satıldıqdan sonra çıxırlarsa, pul-əmtəə mübadiləsinə fasiləsiz xidmət edərək bu 
sferada qalır və əmtəə tədavülünün inkişafına imkan yaradır.
Pulun tədavül vasitəsi funksiyasının köməyilə istehlakçı mal dövriyyəsinə, onun 
vasitəsilə isə istehsala, ölkənin rayonları və ticarət müəssisələri üzrə mal kütlələrinin 
düzgün yerləşməsinə fəal təsir göstərir. Mal dövriyyəsi öz növbəsində pul tədavülünə,