Mühazirənin planı: Bitkiçilik kənd təsərrüfatı istehsalının əsas sahəsi kimi

Məhsulun yığılması. Yetişərkən soya paxlası açılmır ona görə də dən itkisi az olur. Dən məqsədi ilə əkdikdə soya tam yetişmə fazasında, yarpaqların töküldüyü, gövdələrin quruduğu və paxlaların saralmağa başladığı dövrdə dəndə 14-16% nəmlik olduqda SK-5 Niva, SK-4A, SKD-5P, SKD-5M, "Sibiryak" kombaynları ilə yığılmalıdır. Kombaynın kəsici aparatı ən aşağıdan biçmək üçün nizamlanmalıdır. Dənin qırılmasının qarşısını almaq üçün barabanla – deka arasında məsafə CK- 4A, CK-5 kombaynlarda girəcəkdə 40 mm, çıxacaqda 28 mm-dən az olmamalıdır. Barabanın dövrü dəqiqədə 400-500 dəfə dövr etməlidir. Yetişməni sürətləndirmək məqsədilə tezyetişən sortlar əkilən sahələrdə desikasiya aparılır. Bu iş dəndə nəmlik 40-45% olduqda maqnezium – xlorat preporatının 20 kq-ı suya qarışdırılaraq sahəyə çilənir. Soya samanı yem üçün istifadə ediləcəksə desikasiya aparılmır.

Yığılmış toxumda nəmlik 14% -dən çox olarsa asfalt meydançada günəş altında qurudulmalı və digər qatışıqlardan təmizlənməlidir.

Noxudun xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti.
Göy noxud keçmiş SSRİ-də ən çox yayılmış və becərilən dənli–paxlalı bitkidir. Paxlalıların əkininin 80%-i onun payına düşürdü. Həm ərzaq, həm də heyvandarlıqda yem kimi istifadə olunan bitkidir. Onun toxumu yaxşı bişir və yüksək keyfiyyətli dada malikdir. Konserv sənayesində ondan keniş istifadə olunur. Yaşıl dənlərinin tərkibində 25-30% şəkər və çoxlu vitaminlər vardır. (A, B₁, B₂, və s.)

Paxlalıların dənli taxıl bitkiləri ilə qarışıq əkinləri yaşıl kütlə, silos və saman üçün becərilir. Noxudun unundan iri buynuzlu mal-qaranın yemləndirilməsi üçün konsentratlı yem hazırlanır.

Yetişmiş dəndə 28% zülal, samanda 5-8%, yaşıl kütləsində isə 12-13% olur. 20 sentner dən məhsulu verdikdə havadan 105 kq azot toplaya bilir ki, onun da ən azı 40 kq-ı torpaqda qalır. Noxudun 1 kq dənində 195 qram həzm olunan zülal, 1,17 yem vahidi vardır. Yaşıl kütləsinin 1 sentnerində 13 yem vahidi, 2500 qram həzm olunan zülal, 1 sentner samanında 23 yem vahidi 3100 qram həzm olunan zülal vardır.

Bitkinin tarixi. Noxud qədim tarixə malik olan bitkidir. Son arxeoloji qazıntılar göstərmişdir ki, bizim eradan 2-3 min il əvvəl noxud Ön Asiyada, Zaqafqaziyada, İranda, Türkmənistanın dağlıq hissəsində və Kiçik Asiyada becərilib. İri toxumlularının Aralıq dənizi ölkələrində yayılmasını N.İ. Vavilov göstərmişdir.

Hal-hazırda dünya əkinçilik sistemində 24 mln. hektara yaxın əkin sahəsi mövcuddur. Çində, ABŞ-da, Kanadada, Qərbi Avropa və Avstraliyada böyük sahələrdə becərilir. Quraqlığa və yüksək temperatura az davamlı olduğuna görə Azərbaycanda az becərilir. Rayonlaşdırılmış sortlar əkib yüksək aqrotexnika tətbiq etdikdə sabit və yuksək məhsul verir. Dünya əkinçiliyində orta məhsuldarlıq hektardan 13,5 sentnerə çatır. ABŞ-da 18 sentnerə , Kanadada 13,3, Belçika və Niderlanda 32 sentnerə çatır. Keçmiş İttifaqın Volqoqrad vilayətində hektardan 64 sentner dən məhsulu əldə edilmişdir.

Botaniki təsviri. Pisum cinsinin iki növü pisum sativum - səpin noxudu, pisum arvense - çöl noxudu məlumdur. Səpin noxudu bir çox nişanələrinə görə çöl noxudundan fərqlənir. Səpin noxudunun toxumları şar formalı, səthi əsasən hamar, rəngi ağ, sarı, çəhrayı, yaşıl olmaqla birrəngli olur. Cücərtisi və yarpağı yaşıl, çiçəyi ağdır. Çöl noxudunun toxumu yuvarlaq, bucaqlı, səthi hamar çox hallarda azacıq basıq, rəngi boz, qara, darçını, birrəngli, yaxud alabəzək, cücərtisi yaşıl, yarpaq altlığının gövdəyə birləşən hissəsi antosian rəngdədir.

Çiçək qrupu salxımdır. Çiçəkləri ağ, qırmızı, bənövşəyi və ya çəhrayı rəngdə olub 5 ləçəkli, 10 erkəkcik və 1 dişicikdən ibarətdir. Meyvəsi 9-10 toxumlu paxladır. Paxlaları qruluşuna görə çatlayan (soyulan) və şəkərli formalara bölünür. Şəkərlilərdə paxlanın daxili tərəfindən perqament təbəqəsi olmur, buna görə də yaşıl halda yeyilir.

Ləpələri torpaq səthinə çıxmır, mil kökü vardır.

Gövdəsi bucaqlı, dördüzlü, içərisi boş və asanlıqla yerə yatandır. Gövdəsinin hündürlüyü 0,3-2,5 m-ə çatır. Bitkidə 11-30-a qədər buğum olur.

Yarpaqları cütlələkşəkillidir. Dənin mütləq kütləsi 250-500 qr, 150-200 qr, 150 qr-dan az olur. Natura kütləsi 700-870 q/litr həddində dəyişir.

Bioloji xüsusiyyətləri. Noxud tez yetişən dənli-paxlalı bitkidir. Becərmə şəraiti və sortdan asılı olaraq vegetasiya müddəti 70-140 gün arasında dəyişir. Öz-özünə tozlayan bitkidir. Köklərində fır bakteriyaları çıxışdan 8-10 gün sonra əmələ gəlməyə başlayır.

Noxud istiliyə orta tələbkar bitkidir. Toxumların cücərməsi üçün 1-2 ⁰C temperatur lazımdır. Cücərtilər –7-8 ⁰C şaxtalara dözür. Normal böyüməsi və inkişafı üçün ən yaxşı temperatur 15-20 ⁰C-dir. Toxumların cücərməsi üçün öz kütləsinin 100-120%-i qədər su tələb edir. Ən mühüm bioloji xüsusiyyəti inkişaf fazalarını sürətlə başa çatdırması və qısa müddətdə çiçəkləməyə keçməsidir. Cücərtidən 25-35 gün sonra çiçəkləmə başlayır. Çiçəkləmə 30-40 gün davam edir.

Növbəli əkində yeri. Göy noxud üçün ən yaxşı sələf payızlıq taxıllar və cərgəarası becərilən bitkilərdir.

Gübrələnməsi. Noxud fosfor və kalium gübrələrinə çox ehtiyac göstərən bitkidir. Əsas şum altına 2-3 sentner superfosfat və 1 sentner kalium gübrəsinin verilməsi müsbət nəticələr verir. Səpin zamanı cərgələrdə 15-20 kq P₂O₅ verilməsi çox əlverişlidir. Münbitliyi az olan torpaqlara mikroelementlərin verilməsi müsbət nəticələr verir.

Torpağın becərilməsi. Arpa və taxıldan sonra (buğda) noxud əkiləcəksə kövşənlik 5-7 sm dərinlikdə üzlənməli və suvarılmalıdır. Alaq toxumları kütləvi cücərdikdə ön kotancıqlı kotanla 25-27 sm dərinlikdə şum edilməli dərhal malalanmalıdır. Yazda səpildikdə yenə də kövşənlik üzlənməli dondurma şumu qaldırılmalıdır. Qışda arat keçirilməli və yazda sahə malalanmalıdır. Sahəyə kultivasiya çəkilməlidir.

Toxumun səpinə hazırlanması, səpin müddəti, üsulu və norması. Toxumluq material yaxşı təmizlənməli çeşidlənməlidir. Toxumlar duz məhlulunda ağırlıqlarına görə seçilməli və səpin üçün təmizliyi 98-99%, cücərməsi 95-97% olan 1-2-ci sinif toxumlar götürülməlidir.

Toxum səpindən qabaq dərmanlanmalı, bor preparatı və rizotorfinlə (nitraginlə) işlənilməlidir. Hər ton toxuma 3-4 kq 50%-li fundazol, 1-2 kq 70%-li taciqran işlənilməlidir. Toxum «Mobitoks», PS-10, PSŞ-5 maşınlarında dərmanlanır. Dərmanlama səpinə 20-30 gün qalmış başa çatmalıdır.

Səpin aparılan gün toxumlar mikrogübrələr və rizotorfinlə (nitraginlə) işlənilməlidir.

Payızda sentyabrın axırı, oktyabrın əvvəllərində, yazda isə fevralın axırı, martın əvvəllərində səpin aparılmalıdır.

Noxud üçün ən yaxşı səpin üsulu cərgəarası 15 sm olan adi cərgəvi üsuldur. Gencərgəli və lent üsulu ilə də səpmək mümkündür.

Adi cərgəvi səpində hektara 120-300 kq, yaxud 1,0-1,5 milyon ədəd cücərə bilən toxum səpilməlidir. Toxumların normal basdırılma dərinliyi 6-8 sm, qumsal torpaqlarda isə 10 sm-ə qədərdi.

Əkinlərə qulluq. Sahə arat edilməyibsə səpindən sonra dərhal suvarılmalıdır. Sahəni malalamaq alaqlara qarşı mübarizədə ən sadə və effektli üsuldur. Cücərtiyə qədər və 3-5 yarpaq fazasında 1-2 iz malalama bir illik alaqları 60-80% məhv edir və torpağın qaysağını dağıdaraq onu yumuşaldır. Cücərtilərə qədər sahə rotasiya malası ilə malalanmalıdır. Cücərtilər 6-8 sm hündürlükdə olduqda malalama aparılmır.

Mart ayının ortalarında qönçələməyə qədər 1-ci, çiçəkləmə fazasında 2-ci, toxumlar yetişməyə başladıqda 3-cü suvarmanı keçirmək lazımdır. Alaqlarla mübarizədə ən yaxşı tədbir kimyəvi üsuldur. 3-5 yarpaq fazasında 2M-4XM 80%-li suda həll olan tozundan hektara 2,5-3,8 kq və ya 48%-li baziqrandan 3-4 kq verilə bilər.

Zərərvericilərə (yumru uzunburunu) qarşı 80%-li xlorofosdan hektara 1,0-2,5 kq, metafosun emulsiyasından 40%-li, 0,5-1,0 kq işlətmək olar.

Qönçələmə fazasında yarpaqyeyən və noxud mənənəsinə qarşı mübarizə üçün 40%-li fasfamidin emulsiyasından hektara 1 litr işlədilir. Əgər 10-15 mənənə sahənin kənarında görünübsə, dərman sahənin kənarına, yaxud əks halda bütün sahə başdan-başa dərmanlanmalıdır.

Məhsulun yığılması. Məhsul yığımı ən mürəkkəb texnoloji prosesdir. Əsas yığım usulu hissə-hissə yığımdır. Paxlanın 60-70%-i qonur rənk aldıqda JRB-4,2 biçim maşını ilə və ya PV-2,1 və PVA-4 qurğusu ilə təchiz edilmiş KC-2,1 markalı ot biçənlə biçilib laylarla səpilməlidir.

Dəndə 16-19% nəmlik olduqda kütlə PQT-3, PPT-3A layqaldırıcı ilə təchiz edilmiş SKD-5, SK-5 və ya SK-5A markalı kombaynlarla döyülməlidir.

Noxud taxıl bitkiləri üçün yaxşı sələf olduğundan yığımdan dərhal sonra saman sahədən çıxarılmalı torpaq becərilməlidir.

Respublikamızın suvarılan bölgələrində bu bitkini təmiz səpdikdə uzun nazik gövdələr əmələ gətirir. Əksər hallarda yerə yatırlar zoğlar çürüyür, paxla yaxşı dən bağlamır. Yatmanın qarşısını almaq üçün arpa bitkisi ilə qarışıq əkmək lazımdır.

Təmiz səpində hektara 200 kq arpa planlaşdırılıbsa qarışıq əkin üçün onun 75%-i, yəni 150 kq; noxudun təmiz səpinində hektara 300 kq toxum səpmək planlaşdırılıbsa qarışıq əkini üçün 30%-i miqdarında yəni 90 kq noxud toxumu götürülməlidir.

Nutun xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti.
Nut ərzaq və yem bitkisi kimi becərilir. Toxumunda çoxlu zülal və 4,5% yağ vardır. Onu bişirilmiş halda yeyirlər və kofe hazırlayırlar. Ərzaq məqsədi üçün ağ toxumlu nut becərilir. Tünd rəngliləri isə heyvanlar üçün yem məqsədilə becərilir. Nutun gövdə və yarpaqlarında çoxlu miqdarda quzuqulağı və alma turşusu olduğundan nə yaşıl kütləsi, nə də gövdəsi (quru halda) yem kimi istifadə olunmur, qoyunlar müstəsna olmaqla.

Tarixi. Nut ən qədim tarixə malik olan bitkidir. Bizim eradan xeyli əvvəl Hindistanda, Yunanıstanda və Qədim Romada becərilib.

Nut VI-VII əsrlərdə Cənub-Qərbi Asiyadan və Aralıq dənizi sahillərindəki ölkələrdən Zaqafqaziyaya və Azərbaycana gətirilərək becərilməyə başlamışdır.

Yayılması və məhsuldarlığı. Dənli-paxlalı bitkilərin əkin sahəsinə görə nut 3-cü yeri tutur. Dünya sistemində onun əkin sahəsi 12 milyon hektardır ki, onun da 8 milyon hektarı Hindistanın payına düşür.

Nut İranda, Türkiyədə, Çində, Fransada, İraqda, Mərakeşdə çox əkilir. Orta Asiya respublikaları, Zaqafqaziya, Ukrayna, Mərkəzi-qaratorpaq zonası, Qərbi Sibir və s. daxil olmaqla keçmiş SSRİ-də 30 min hektara qədər nut becərilirdi. Onun məhsuldarlığı hər hektardan 30, 32, 40, 41 sentnerə çatırdı. (Azərbaycan rayonları)

Ondan Şərq ölkələrində bir çox xörəklər hazırlanır. Xəstəlik və zərərvericilərdən az zərər çəkir.

Botaniki təsviri. Nut paxlalılar (Fabaceae) fəsiləsinin Cicer cinsinə aiddir. Nutun becərilən mədəni növü cicer arietinium adlanır. Birillik bitkidir. Hündürlüyü 60 sm-ə çatır. Gövdəsi düz, yerə yatmayan olub qabırğalıdır. Yarpaqları mürəkkəb, təklələkvaridir. Çiçəkləri tək-tək yerləşir. Çiçəyi qırmızı-bənövşəyi, sarımtıl-yaşıl, açıq-çəhrayı və mavi rənglidir. Respublikamızda ağ, çəhrayı və mavi rəngli çiçəyi olan formalar üstünlük təşkil edir. Meyvəsi paxladır. Paxlada 1-2 ədəd, bəzən artıq dən olur.

Bioloji xüsusiyyətləri. Nut istiliksevən bitkidir, istiliyə ən çox çiçəkləmə və yetişmə dövründə ehtiyac duyulur. Eyni (-16-18 ⁰) zamanda şaxtaya dözümlüdür. Toxumlar 3-5 ⁰C temperaturda cücərir. Optimal temperatur 20 ⁰C-dir. Quru səhra bitkisidir. Nəmli rayonlarda və yağıntının miqdarı çox olan zonalarda askoxitoz və fuzarioz xəstəliklərinə tutulur. Torpağa tələbkar deyildir. Paxlaları yetişəndən sonra açılmır. Nut şabalıdı, açıq-şabalıdı, qaratorpaqlarda yaxşı bitir. Çox şorlaşmış torpaqlarda becərilmir. Uzun gün bitkisidir. Vegetasiya müddəti payızda 230-245, yaz səpinində 60-80 gündür.

Becərilmə texnalogiyası. Payız əkinində qarğıdalı, şəkər çuğunduru, payızlıq taxıllardan sonra əkilə bilər.

Yaz səpini üçün ən yaxşı sələf payızlıq taxıllar və cərgəarası becərilən bitkilərdir. Taxıldan sonra kövşən yeri üzlənməli, səpinə 20-30 gün qalmış 28-30 sm dərinlikdə əsas şum qaldırılmalı, dərhal malalanmalıdır. Səpindən qabaq sahəyə mala çəkilməlidir və torpağın səthi mütləq kultivatorla becərilməli, hamarlanmalıdır.

Nutu yazda səpmək üçün sahə dondurma şumu edilir. İlk yazda şum malalanır, sonra kultivasiya çəkilir və təkrar malalanır.

Fosfor və kalium gübrəsinin əsas hissəsi şum altına, az miqdarda səpin zamanı cərgələrə verilir. Yazda 30-40 kq yemləmə gübrəsi NH₄NO₃ verilir.

Səpin üçün təmizlənmiş və çeşidlənmiş toxumlardan istifadə olunmalıdır. Səpindən qabaq toxumlar nitraginlə işlənilməlidir.

Səpin yazda torpaqda temperatur 6-8⁰C-yə çatdıqda, yəni fevralın axırı, martın əvvəlində aparılır. Payız səpini o qədər də əlverişli olmur.

Ən yaxşı səpin üsulu dəmyə şəraitdə 30-45 sm olan gencərgəli səpin üsuludur. Suvarma şəraitində zolaqlararası 60 sm, zolaqda cərgəarası 15-20 sm olan 2 cərgəli zolaq üsulu daha çox məhsul verir. Adi cərgəvi səpinlərdə hektara 0,7-1,0 milyon cücərə bilən toxum, yaxud 200-300 kq, gencərgəli (30-45 sm) səpin üsulunda isə payız səpinində 400 min ədəd, yaz səpinində isə 500-600 min ədəd toxum səpilməlidir.

Toxum 5-6 sm dərinliyə basdırılmalıdır. Ağır torpaqlarda toxum bir qədər dayaz, qumsal torpaqlarda isə dərin basdırılmalıdır.

Əkinlərə qulluq. Səpindən sonra sahə dərhal suvarılmalı, cücərtilər görünənə qədər rotasiya toxası ilə malalanmalıdır. Cücərtilər görünəndən sonra sahədə qaysaq olarsa, əkinin köndələninə, günün ikinci yarısında (yüngül mala) mala çəkilməlidir. Gencərgəli səpinlərdə kultivasiya çəkilməlidir. Payız əkinlərinə payızda 2 sentnerə qədər superfosfat verilməsi bitkilərin qışlamasına müsbət təsir göstərir. Erkən yazda yemləmə gübrəsi verilir. Yemləmə gübrəsindən sonra sahə suvarılmalıdır. Nut budaqlanma, qönçələmə, çiçəkləmə və paxlalarda dən dolmağa başladıqda suvarılır. Səhə şırımlarla suvarılır, hər suvarmadan sonra kultivasiya çəkilir. Alaqlarla xəstəlik və ziyanvericilərlə mübarizə göy noxudda olduğu kimidir.

Məhsul yığımı. Nut bitkisi yerə yatmır. Yetişmə dövründə paxla açılmadığından dən itkisi olmur. Ona görə də məhsul nut toxumu tam yetişdikdə birbaşa kombaynla yığılır. Kombaynın biçən aparatı ən aşağıya nizamlanır, barabanla barabanaltı arasında məsafə girişdə və çıxacaqda dən qırılmayacaq həddə qədər nizamlanır və barabanın dövrlər sayı dəqiqədə 500-ə qədər azaldılır. Döyülmüş toxum qurudulur və təmizləndikdən sonra saxlanılır.
Lərgənin xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti.
Bu bitkini ərzaq, yem və texniki məqsədlər üçün becərirlər. Yem məqsədi üçün onun dənindən, yaşıl kütləsindən və küləşindən istifadə edilir. Toxumun tərkibində 23-34% zülal, 24-45% sulu karbonlar, 0,5-0,7% yağ, 4,0-4,6% sellüloza və 2,0-2,5% kül vardır. Lərgə dəni dad keyfiyyətinə və həzm olunmasına görə noxud və mərcimək dənindən geri qalır. Ondan sənayedə yüksək keyfiyyətli kazein kleyi alırlar. Faner, parça və plastmas alınmasında istifadə olunur.

Yaşıl kütləsində 20% xam zülal, 2,9% yağ, 42,8% azotsuz ekstraktiv maddələr var. Küləşində 6,8% protein və 15,4% azotsuz ekstraktiv maddələr vardır.

100 kq yaşıl kütləsində 17, otunda 49,5, silosunda 17,8 və quru vegetativ kütləsində 28,7 yem vahidi vardır.

Lərgə digər dənli-paxlalı bitkilərdən fərqli olaraq quraqlığa, duza, zərərverici və xəstəliklərə davamlıdır.

Lərgənin vətəni xırda toxumlular üçün cənub-qərbi Asiya, iritoxumlular üçün isə Aralıq dənizi ölkələri hesab olunur. Lərgə Hindistan, İran, Əfqanıstan və Türkiyədə də becərilir. Rusiyada Tatarıstan və Başqırdıstan ərazilərində eynm zamanda Ukraynada becərilir.

Azərbaycanda lərgə əsasən Astara, Lənkəran, Masallı və Cəlilabad rayonlarında becərilir. Hər hektardan orta hesabla 15-20-30 və 45 sentner dən, 250-300 sentner yaşıl kütlə məhsulu verə bilir.

Botaniki təsviri. Lərgə lathyrus cinsinə aiddir. Səpin lərgəsi (sativus) gövdəsi 100 sm-ə qədər hündürlüyündə zərif, düz və dördüzlüdür. Gövdə zərif olduğu üçün zəifdə olsa yerə yatır. Aşağı hissəsində daha çox budaqlanır. Yarpaqları cütlələkşəkillidir.

Çiçəkləri yarpaq qoltuğunda 1-2 ədəd yerləşir. Ləçək yarpaqları ağ, göy, bənövşəyi, çəhrayı rənglidir. Əksər hallarda çarpaz tozlanır. Paxlası ellips yaxud xətkeş formalı, bir tərəfi tikiş boyu geri çevrilmiş dalğalıdır. Hər paxlada 2-5 toxum olur. Toxum paz şəkilli, yastıbucaqlı kimidir. Müxtəlif rənglidir. 1000 ədədinin kütləsi 50-60 qram arasında dəyişir.

Bioloji xüsusiyyəti. Lərgə toxumları 2-3⁰C temperaturda cücərməyə başlayır. Optimal temperatur 8+13⁰C-dir. Cücərti alındıqdan sonra 80-100 günə vegetasiya başa çatır. Çiçəkləmə dövrü uzun olur. Digər dənli-paxlalı bitkilərə nisbətən torpağa az tələbkardır. Bioloji azotu udmaq, torpağı zənginləşdirməkdə birillik lüpin və yem paxlasından geri qalır. Quraqlığa çox davamlıdır. Nəmliyin az olduğu quraq şəraitdə yerüstü kütləni az əmələ gətirir və qısa müddətdə yetişir. Nəmlik artıq olduqda askoxitoz və pas xəstəliklərinə tutulur.

Becərmə texnologiyası. Növbəli əkində gübrələnmiş məşğullu heriyə əkilən buğdadan sonra yerləşdirilir. Lərgə herik bitkisi kimi də becərilə bilər. Gübrələrə çox tələbkardır. Toxumlar səpindən əvvəl rizotorfinlə (itraginlə) işlənilməlidir.

Torpağın becərilməsi və səpinə hazırlanması noxudda olduğu kimidir. Səpinə xüsusi kütləsinə görə seçilmiş dərmanlanmış iri toxumlar işlədilməlidir.

Respublikamızda lərgəni payızda, qışqabağı erkən yazda və yayda (kövşən yerinə) əkmək olar. Ən yaxşı səpin üsulu darcərgəli və adi cərgəvi üsuldur. Bu üsullarda toxumun iriliyitndən asılı olaraq hektara 1,0-1,4 milyon ədəd və ya 120-200 kq toxum səpilməlidir.

Toxumlar adətən 6-8sm, yüngül torpaqlarda 10 sm-ə qədər və ağır gilli torpaqlarda 4-5 sm dərinliyiə basdırılır.

Vegetasiya müddətində lərgə hektara 700-900 m³ norma ilə 3-4 dəfə suvarılır.

Birinci suvarma budaqlanma fazasında, 2-ci çiçəkləmədə, 3-cü dən əmələ gəlmədə aprılır.

Paxlası nisbətən az açılır, ona görə də dən itkisi az olur. Lərgəni bir başa kombaynla və ya hissə-hissə üsulla yığmaq olur. Birbaşa kombaynla yığımda barabanla deka apasındakı məsafə artırılır, dövrlər sayı dəqiqədə 500-ə qədər azaldılır.

Hissə-hissə yığıma paxlaların 60-80%-i saraldıqda başlamaq olar. Ot biçən maşınlarla kütlə biçilib lay kimi sərilməli və quruduqdan sonra kombaynlarla döyülməlidir.

Lərgə dənli taxıl bitkiləri üçün yaxşı sələf olduğundan sahə dərhal küləşdən təmizlənməli və payıza qədər taxıl səpininə hazırlanmalıdır.
Yem paxlasının x/t-ı əhəmiyyəti.
Yem paxlası qiymətli ərzaq və yem bitkisidir. Onu qədim Misirdə, Yunanıstanda və Romada becərirdilər. Azərbaycanda yabanı formalarına rast gəlinir.

Dəni çox qidalıdır, tərkibində 26-34% zülal, 0,8-1,5% yağ, 50-55% nişasta, 3-6% sellüloza, 2,1-4% kül vardır. 1 sentner dəndə 129 yem vahidi və ya 25 kq zülal olur.

Paxlanın veqetativ orqanlarında 10% zülal və 1,5% yağ olduğuna görə vələmir küləşindən qidalanır, ancaq gövdəsi bir qədər kobuddur. Çiçəkləmə fazasında biçilmiş paxla çox qidalı ot verir.

Paxlanın yaşıl kütləsində 76,4% su, 3,6% zülal, 0,8% yağ, 7% sellüloza, 20,5% azotsuz ekstraktiv maddə və 1,4% kül olur.

1 sentner 16 yem vahidi 15000 qram həzm olunan zülala malik olur. Arılar 1 hektardan 20-25 kq bal toplayır. Digər paxlalılardan üstünlüyü ondan ibərətdir ki, gövdəsi yerə yatmır.

Paxla – silosluq qarğıdalı, günabaxan, sorqo və sudan otu üçün çox əlverişli kompanent bitkidir. Əlverişli şəraitdə paxla hektardan 35-50 sen. dən və 250-300 sen. yaşıl kütlə məhsulu verir. Əsasən Lənkaran zonasında becərilir.

Botaniki və bioloji xüsusiyyətlər. Paxla – Vicia (vitcia) cinsinin bir mədəni növü faba becərilir. Dünya əkinçiliyi sistemində 5 milyon hektar əkin sahəsinə malikdir. Keçmiş SSRİ-də isə 20 min hektar becərilirdi.

Birillik bitkidir. Torpağın dərinliyinə gedən güclü kök sistemi əmələ gətirir. Köklərində iri fırlar əmələ gəlir. Gövdəsi düz, içərisi boş, möhkəm, güclü yarpaqlanan, zəif budaqlanandır və hündürlüyü 30-150 sm-ə çatır. Yarpaqları cütlələkşəkillidir. Yarpaqlar iri, ətli, ellips, oval formalı və tam kənarlıdır.

Gövdənin aşağı hissəsində saplaqda 1 cüt, orta hissəsində 2 cüt və yuxarı hissəsində 3-4 cüt yarprqcıq olur. Yarpaqaltlıqları iri və üzəri bənövşəyi, ləkəlidir.

Çiçəkləri iri olmaqla yarpaq qoltuğunda salxım təşkil edir. Çiçək ləçəkləri ağ rənglidir. Çıxışdan 1 ay sonra çiçəkləmə başlayır. Meyvəsi paxladır. Paxlaları qısa və düz olur. Uzunluğu 7 sm-ə çatır. Yetişdikdə paxla açılır. Bir paxlada 2-3 ədəd bəzən 3-6 ədəd toxum olur. Toxumu yuvarlaq şişkin, yastı, toxum qlafı qara, tünd-bənövşəyi, boz, darçını rəngdə olur. 1000 ədədinin kütləsi 400-1300 qramdır.

Xırda dənli – 200-450 qr – veqet. müdd. – 105-140 gün;

Orta irilikdə – 500-700 qr – veqet. müdd. – 110-140 gün;

İri dənlilər – 1000-1200 qr – veqet. müdd. - 95-110 gün.

Öz-özünə tozlayan bitkidir.

Toxumları 3-4⁰C temperaturda cücərir -4-6⁰C şaxtalara yaxşı dözür. Azərbaycanda becərilən paxlalar qışa davamlı olmaqla -12⁰C-dək şaxtaya dözür və payızda səpilmək üçün əlverişlidirlər. Bitkinin yaxşı inkişafı üçün orta temperatur 15-20⁰C-dir. 30⁰C temperaturda və artıq temperatur olduqda bitkinin inkişafı dayanır. Paxlanın toxumları 6 il, əlverişli şəraitdə isə cücərmə qabiliyyətini 10 il saxlayır.

Paxla toxumu qalın qabıqlı olduğuna görə toxumları şişmək üçün çox su tələb edir və ləng cücərir. Rütubətə tələbkar bitkidir. Xüsusilə qönçələmə – çiçəkləmə dövründə suyu çox tələb edir. Paxla uzun gün bitkisidir. Şoran torpaqları sevmir. Üzvi maddələrlə zəngin olan neytral və zəif turş (pH=6-7) reaksiyalı torpaqlarda yaxşı inkişaf edir.

Becərilmə aqrotexnikası. Növbəli əkində paxla kübrələnmiş məşğullu heriyə əkilən buğdadan sonra yerləşdirilir. Özü bir çox bitkilər üçün yaxşı sələf və yaxşı herik bitkisidir.

Taxıldan sonra əkiləcəksə kövşənlik 6-8 sm dərinlikdə üzlənməli, sonra alaq toxumlarını cücərtmək üçün aldadıcı suvarma aparılır. Səpinə bir ay qalmış cücərtilər sahədə göründükdə 28-30 sm dərinliyində şum edilir. Sahə malalanmalı və səpinə 10-15 gün qalmış arat edilməlidir. Sahəyə çıxmaq mümkün olduqda arat malalanmalı və kultivatorla başdan-başa becərilməlidir.

Paxla bitkisi gübrələrə çox həssasdır. Peyinin sələf bitkilər altına verilməsi məsləhətdir. Adətən, səlf bitkisi altına 15-20 ton çürümüş peyin verilir. Təsir edici maddə hesabı ilə əsas şum altına 60-70 kq, fosfor və 30-40 kq kalium gübrəsi verilir. Səpinlə birlikdə cərgələrə yandan 15-20 kq superfosfat verilir.

Səpin üçün xəstəlik və zərərvericilərlə sirayətlənməmiş toxumlar seçilir.

Səpindən əvvəl toxumlar dərmanlanır, mikro elementlər və rizotorfinlə (nitraginlə) işlənilir. 1 ton toxuma 1 kq fenturom və ya 4 kq TMTD sərf olunur.

Ən yaxşı səpin müddəti oktyabr ayının ortaları və noyabrın əvvəlləridir. Paxla yazda da səpilir, lakin, məhsuldarlıq payızlığa nisbətən aşağı olur. Yazda fevral və mart ayında səpilir.

Paxla gencərgəli nöqtəvi üsulda səpilir. Cərəgəarası 60 sm götürülür. Toxumun iriliyindən asılı olaraq hektara 100-300 kq toxum səpilir. Toxumlar 6-8 sm, ağır, qaysaqla torpaqlarda 4-5 sm dərinlikdə basdırılır.

Cücərtilər göründükdə rotasiya toxası ilə cərgələrin əksinə və diaqonal istiqamətində, günün 2-ci yarısında mala çəkilir. Vegetasiya müddətində 1-2 dəfə kultivasiya çəkilməli və suvarma üçün şırımlar açılmalıdır.

Birinci suvarma budaqlanma başlandıqda, 2-ci qönçələmə – çiçəkləmə fazasında, 3-cü suvarma isə paxlalar əmələ gəlməyə başladıqda aparılır.

Alaqlarla mübarizə məqsədi ilə səpinqabağı kultivasiya altına prometrin verilir.

Cərgəarası qovuşduqda – yəni paxla kütləvi əmələ gəldikdə ucvurma aparılması müsbət nəticə verir.

Yığıma 2-3 həftə qalmış ammonium şorasının 10-15% -li məhlulu ilə defolyasiya aparılması yaxşı nəticə verir.

Paxla hissə-hissə üsulla yığılır. Kütlə torpaqdan 6-8 sm hündürlükdə biçilir. Biçilmiş kütlə quruduqda və dəndə 16-18% nəmlik olduqda adi döyüm maşınları ilə döyülməlidir. Təmizlənməli və anbarlarda saxlanılmalıdır.