Nasjonalisme I norsk målstrid 1848-1865

To vegar til modernisering

Midten av 1800-talet var ei tid med sterk framstegstru og utviklingsoptimisme. Liberalismen fekk gjennomslag i den økonomiske politikken, kommunikasjonar vart utbygde, den fyrste industrien grunnlagd, byvoksteren og den geografiske og sosiale mobiliteten auka, og marknadsøkonomien byrja trengja ut på bygdene («hamskiftet»). Ingard Hauge har lagt vekt på korleis nasjonalromantikken og moderniseringa var samanvovne: «Den økonomiske vekst og det antikvariske samlerarbeid ble gjerne sett som likeverdige sider ved den nasjonale utvikling. En ny veistrekning kunne kalle på begeistring og utløse nasjonale toner like fullt som en ny eventyrsamling.»⁴⁹⁹

I målstriden kom den sterke framstegstrua til uttrykk ved at alle freista framstilla sitt eige målpolitiske alternativ som framstegsvenleg, medan motstandarane var bakstrevarar. Eit av dei berande momenta i forsvaret for den danske skrifttradisjonen, var at han hadde halde fylgje med den historiske utviklinga, medan det norske ålmugemålet hadde vorte ståande på eit førmoderne kultursteg. Bondemålet ville «sygne hen» i larmen frå industrien og dampskipa, meinte P. A. Munch.⁵⁰⁰ Munch gav jamvel målvitskapleg støtte til dette synet med å postulera eit samband mellom grammatisk forenkling og kultur- og samfunnsvokster. På eit filosofisk plan vart ideen om ei 'språkånd' teken i bruk for å få fram det umoglege i å gjera det udana bondemålet til kulturmål. På hi sida freista målstrevarar av alle slag å framstilla motstandarane som bakstrevarar, og det var jamvel Knudsen som laga ordet (Skard 1980:115). Vinje hevda ofte at motstand­arane var fossile leivningar som òg stod i vegen for framsteget.

Kven var dei største modernisatorane og hadde størst grunnar til å kalla seg framstegsvenlege? Det spørst kva moderniseringsomgrep ein legg til grunn. Målrørsla og venstrenasjonalistane frå slutten av 1800-talet og frametter har hatt ord på seg for å vera antimodernistar. Trond Nordby reknar norsk nasjonalisme i den siste fjerdedelen av 1800-talet som «... en forsvarsideologi, som gjenspeilte bondesamfunnets uvilje mot industri, bykultur og nye sosiale grupper.» (Nordby 1991:102) Nordby tek føre seg ein seinare periode enn mi framstilling, og viktige nyansar i granskinga hans vert borte i ei so ålmenn utsegn. Likevel vil eg hevda at utsegna hans er langt frå å råka på nasjonalismen til målstrevarane i mi gransking. Sjølv innanfor eit snevert moderniseringsomgrep med vekt på økonomi og infrastruktur, er det vanskeleg å rekna målstrevarane som antimodernistar. Vinje var teknologioptimist og skreiv oppglødd om jarnbane og industri. Høyem vart telegrafist etter å ha vore på elev på det fyrste telegrafistkurset som vart halde i Noreg (1858). Henrik Krohn skipa fyrstikkfabrikk i Sogndal og var levande oppteken av effektiviseringa og moderniseringa av landbruket. Reitan ville ha jarnbane over Kvikne. Det mest yttarleggåande dømet er industrialisten og oppfinnaren Størmer. Lista kunne vore gjort mykje lengre, men poenget skulle vera klårt: Dei som i 1850- og 60-åra stod for den nasjonalismen som seinare skulle bli 'venstre-/bygdenasjonalismen' i Noreg, signaliserte ikkje mykje uvilje mot industri, modernisering og utbygging av samferdsla.

Det er dessutan gode grunnar for å vera skeptisk til eit slikt moderniseringsomgrep. Apelseth har drege fram eit viktig poeng i eit nytt arbeid. Han siterer den danske litteraritets­forskaren Ingrid Marcussen, som har reist spørsmålet om ikkje
... moderniseringskonceptet, med dets stærke fokus paå urbanisering, industrialisering og øget politisk bevidsthed i befolkningen, er kommet til at stille tidligere samfundsmæssige forandringer, der banede vej for moderniseringsfasen i skyggen. Dermed er læse- og skriveferdighedens funktion i et ikke moderniseret samfund blevet uforståelig for mange.⁵⁰¹
Av nasjonalismeteoretikarane har serleg Gellner lagt vekt på sambandet mellom nasjonalisme, modernisering og utbygging av skulestellet, der utbreiinga av skriftkulturen går inn som eit sentralt moment (t d Gellner 1983:63ff). Som Apelseth (sst) peikar på, er det i eit slikt perspektiv både rimeleg og relevant å sjå målreisinga som ein faktor i den kulturelle og politiske moderniseringa, saman med folkesuvereniteten, folkestyret, skuleutbygging og folkeopplysning. Som me har sett, var det eit sentralt poeng både for landsmålsfolket og dei dansk-norske målstrevarane at skriftmålet skulle gjerast meir tilgjengeleg for den målføretalande ålmugen.

I eit vidare kulturelt perspektiv har Jostein Gripsrud drege fram det same poenget, i ei avhandling om den same perioden som Nordby tek føre seg. Han konkluderer med at norskdomsrørsla var tvitydig, både på det det praktiske og politiske, og på det ideologiske planet. Rørsla var ein interesseorganisasjon for bygde-Noreg i krisa som fylgde i kjølvatnet av moderniseringa, men samstundes var rørsla med på å fremja denne moderniseringa. Ho stod i grenselandet mellom forsvar for det gamle og «... propagandering av ulike typar tilpasning til det nye», der m a nasjonalismen stod sentralt (Gripsrud 1990:268). Dette gjeld norskdoms­rørsla frå 1890-åra og utetter, men karakteristikken er òg råkande for målstrevarane i 1850- og 60-åra, med den nyanseskilnaden at ein her bør leggja endå sterkare vekt på at dei stod for ei spreiing av det nye.

Sørensen har peika på dei to ulike moderniseringsstrategiane i den norske eliten midt på 1800-talet. Den eine stod den statsberande intelligenskrinsen for, og Sørensen (1988:278) har funne to hovudliner i Schweigaards moderniseringsstrategi: Den eine er «... en opplyst, moderniserende statsmakt som griper inn i stadig flere forhold og på stadig flere områder i samfunnet. Den andre linjen bygger ned proteksjonistiske tollmurer mot utlandet.» Slik vart økonomisk liberalisme kombinert med politisk konservativisme, med eit sterkt antidemokratisk innhald: «En utvikling mot et politisk demokrati inngikk overhodet ikke i hans modernise­ringsprogram. ... Tvert om er det et sentralt punkt i Schweigaards forestillingsverden at flertallet og dermed demokratiet er bakstreversk.» (s.275) Slik vart styringsprinsippa frå det opplyste einveldet vidareført av intelligenskrinsen innanfor dei konstitusjonelle råmene i Grunnlova. Opp mot dette stod ein strategi som la vekt på liberalisme og økonomisk modernisering, men som òg femnde om ei varsam politisk demokratisering, der tyngdepunktet av den politiske makta skulle liggja hjå middelklassen. Dette knyter Sørensen til Ludvig Kristensen Daa (s.283-290), og han finn att strategien som den sigrande i «fornyet og oppdatert form», då Sverdrup og Venstre kom til makta etter 1884 (s.298).⁵⁰² Men i 1840, 50- og 60-åra, i glansperioden til embetsmannsregimet, var det Schweigaards moderniserings­strategi som stod sterkt.

Det er ikkje vanskeleg å sjå likskapane med målstriden. For mange av målstrevarane gjekk ideane om ei demokratisering av skriftkulturen inn i eit overordna program for politisk demokratisering og nasjonal integrering, og moderniseringsom­grepet fekk soleis ei kulturell og politisk side. Sameleis var det sjølvgjeve at ideane om språkleg demokratisering ikkje fann større atterklang hjå intelligensen, som i utgangspunktet avviste politisk demokratisering.

Språknasjonalisme, kulturnasjonalisme og politisk nasjonalisme

Mellom 1848 og 1865 var unionen jamt over eit ikkje-tema. Det viktigaste unntaket var statthaldarstriden i 1860, men då stod Stortinget samla mot Sverige, og nasjonalismen verka samlande, og ikkje kløyvande innetter i Noreg. Tidsrommet som denne granskinga spenner over, fell innanfor det Thorkildsen (1994:192) reknar som «Skandinavismens storhetstid», som vara frå slutten av 1830-åra til slutten av 60-åra og fall saman med høgdepunktet for embetsmannsregimet. Den motsetnaden ein kan øygna mellom skandinavisme og nasjonalisme i målstriden før 1865, kom hovudsakleg av at tradisjonalistane skulda målstrevarane for å vera antiskandinavistar og for å motarbeida den skandinaviske (det ville i praksis seia dansk-norske) kulturfellesskapen. Likevel var dette heller ein motsetnad mellom ulike skandinavistiske retningar. Den grundtvigianske skandinavismen vart eit ideologisk grunnlag for det dansk-norske målstrevet etter at Ole Vig kom med. Her var det ingen motsetnad mellom skandinavisme og nasjonalisme – morsmålet og nasjonalkulturen var tvert om grunnlaget for skandinavismen, og det var ei serleg oppgåve for Noreg å fremja det norrøne i den skandinaviske kulturfellesskapen. Heller ikkje i den noko mindre skandinavistisk orienterte landsmålsleiren såg ein på skandinavisme og norsk nasjonalisme som motsetnader, sjølv om det fanst unntak. Anti-grundtvigianaren H. Krohn skreiv i 1864 kvast mot at Noreg skulle stø Danmark i krigen mot Tyskland (jf s.Error: Reference source not found).

Før 1865 var ikkje den språklege og kulturelle nasjonalismen knytt til motstand mot unionen. Det endra seg i siste helvta av 1860-åra, og då vart heile det ideolgiske apparatet frå den språklege og kulturelle nasjonalismen i tiåra føreåt mobilisert. Nerbøvik skriv i noregssoga si at nasjonalismen alltid hadde vore «ein god og trygg plattform» og jamvel ein føresetnad for embetsregimet. «Heilt mot slutten av 1860-åra slo ein ny og eigenarta nasjonalisme ut med full tyngd. Det nye var at nasjonalismen hadde blitt eit våpen i hendene på opposisjonen.» (Nerbøvik 1993:185) Den politiske nasjonalismen Nerbøvik skildrar, vart serleg boren fram av Døleringen og venstrealliansen mellom Sverdrup og Jaabæk i unionsstriden frå 1866/67 og i nokre år frametter.

Ein føresetnad for denne kursendringa i den politiske nasjonalismen, var den opposisjonelle språk- og kulturnasjonalismen som vart utforma frå byrjinga av 1850-åra og utetter. Skildringa til Nerbøvik er råkande, og kan godt gjerast gjeldande for kulturnasjonal­ismen òg. Det nasjonale stod kring 1850 høgt i kurs i dei kondisjonerte krinsane, då den nasjonalromantiske dyrkinga av bonden var på topp. Men interessa fall raskt. Hauge (1975:273) har peika på dette: «... i det lange løp måtte interessen for bondekulturen styrke bøndenes prestisje og øke deres muligheter for å gjøre seg gjeldende politisk.» Den språklege og kulturelle opposisjonen avviste ikkje nasjonalromantikken, men gav han eit anna sosialt innhald. Ole Vig og Aasen var båe sentrale i denne prosessen, rett nok med ulikt ideologisk utgangspunkt. Det som har kome fram i denne granskinga, må seiast å vera ein illustrasjon av Hutchinsons tese om at kulturnasjonalismen og den politiske nasjonalismen kan gå i lag, men at dei ikkje nødvendigvis må gjera det (sjå s.Error: Reference source not found).

Som me har sett, varierte graden av romantiske innslag. Men sjølv det sterkt romantisk inspirerte landsmålsmiljøet i Bergen stod for ein opposisjonell målpolitikk, nettopp ved å dra dei heile og fulle konsekvensane av nasjonalromantikken. Slik vert målstriden i desse åra eit døme på orda til Minogue om at romantikken har eit revolusjonært potensiale (jf s.Error: Reference source not found). Dette potensialet vart ikkje utløyst sidan landsmålsfolket ikkje var politisk revolusjonær, men dei stod for ein målpolitikk som ville føra med seg ei radikal omvelting av den rådande målstoda.

Det må likevel leggjast til at nasjonalismen og nasjonalromantikken i embetseliten ikkje nødvendigvis laut få slike politiske fylgjer. Dersom Monrads nasjonalismevariant hadde vunne fram, ville ålmugen ha halde fram med å vera leverandørar av språk- og kulturovringar til den elitebaserte nasjonalkulturen, men heller ikkje meir. Hadde t d kultursynet til thranerørsla vore rådande mellom dei opposisjonelle kreftene utetter 1850- og 60-åra, er det ikkje noko som seier at synet til Monrad og tradisjonalistane skulle vorte utfordra.

Frå Knudsen til Aasen til Knudsen

Kvifor var landsmålslina i medvind utetter 1860-åra, medan Knudsen og oppnorskingslina ikkje fekk den same framgangen? Det kom nok fyrst og fremst av dei sosiale, politiske og kulturelle motsetnadene som striden om dei to målpolitiske alternativa gjekk inn i. Knudsen hadde ein viss medgang då det dansk-norske målstrevet vart knytt til striden mellom ein politisk konservativ og kulturelt danskrøtt elite, og ein liberal politisk opposisjon med tyngdepunkt i middelklassen og støtte frå radikale intellektuelle. Folkeopplysnings­offensiven utetter 1850-åra var samstundes med på å gje Knudsen ein framskuv. Då uroa kring 1850 kom meir på fråstand og dei politiske skiljelinene flytte seg utetter 1860-åra, var det målsfolket som greidde å utnytta dei nye politiske konjunkturane. Landsmålet vart knytt til venstrerørsla, som låg i startgropa, og grunnlaget var lagt for ein allianse som kom til å gje landsmålet status som offisielt mål med jamstillingsvedtaket i 1885.

Kunne Knudsen og dei dansk-norske målstrevarane teke plassen til landsmålet dersom dei hadde spela korta sine betre fram til midten av 1860-åra? Me må iallfall kunna slå fast at det ikkje var noko godt strategisk utspel for Knudsen å knyta det dansk-norske målstrevet til (språk)skandinavismen utetter 1860-åra. I den mest framgangsrike tida for det dansk-norske målstrevet – fyrste helvta av 1850-åra, vart dette målpolitiske alternativet bore fram av den grundtvigianske nasjonalismen, som fekk stort gjennomslag i lærarkrinsane. Dei dansk-norske målstrevarane ser ikkje ut til å ha greidd å halda på desse ideologiske banda, og me kan mest seia at målfolket kom inn og 'kuppa' ideologien (jf kapittel 7). Det kom landsmålet til å profittera stort på gjennom folkehøgskule- og lærarrørsla utetter 1860- og 70-åra.

Landsmålsfolket hadde dessutan ein ideologisk føremon, både jamført med tradisjonalistane og dei dansk-norske målstrevarane. Dei kunne tufta læra si beinveges på det før-nasjonale etniske språkmedvitet – oppfatningane om skiljet mellom 'norsk' og 'dansk' som hadde funnest i fleire hundre år.

Dei dansk-norske målstrevarane hadde endå eit dårleg kort: normerings­grunnlaget. Når det kjem til stykket, var dette kanskje avgjerande for at det fylgde ei folkerørsle i fotefara etter Aasen, men ikkje etter Knudsen. Aasen ville byggja på ålmuge­målet og sjå heilt bort frå det høgare talemålet, medan Knudsen ville ta utgangspunkt i den dana daglegtala og berre nytta målføra som korrektiv. Slik kunne landsmålsreisinga både knytast til ei sosial hevding av den målføretalande ålmugen, og til motsetnaden mellom sentrum og periferi, slik det effektivt vart gjort fram mot hundreårsskiftet. Det var ingen grunnar til at dei same krinsane skulle engasjera seg like sterkt i å få gjennom nokre mindre justeringar i skriftmålet på grunnlag av talemålet til 'fienden' – dei øvre sosiale laga i byane.

Sist på 1800-talet vart programmet til Knudsen teke fram att, og dei sentrale punkta hans vart gjennomførde i rettskrivingsendringane fyrst i vårt hundreår. Her skal eg til slutt berre peika på ein interessant parallell. Som me har sett, vart tradisjonalismen med sterke band til Danmark avløyst av ein tradisjonalisme som var meir nasjonalisert, men like negativ til landsmålet. Kring hundreårsskiftet hende om lag det same. Normalendringane i 1907 var kontroversielle føreåt, men vart raskt grunnlaget for ein meir nasjonalisert tradisjonalisme, vend mot landsmålet og samnorskpolitikken. Knudsen bana veg for Aasen i 1850-åra, men samstundes har òg Knudsen, post mortem, mykje å takka Aasen og landsmålet for.

Kjelder og litteratur
(a) Siterte aviser og tidsskrift

(Det er synt til dato, nummer og i visse høve artikkelnamn og forfattar i fotnotene. Dei viktigaste artiklar står dessutan i litteraturlista.)

Adresseavisen (Throndhjems Adresseavis) (1860, 1862-63)

Aftenbladet (1855, 1857-58, 1862, 1864-65)

Aftenposten (1862)

Andhrimner (1851)

Arbeider-Foreningernes Blad (1850-52)

Bergensposten (1862)

Bergens Stiftstidende (1849-50)

Bergenske Blade (1849-50, 1852)

Christiania-Posten (1849-50, 1852-58)

Den norske Rigstidende (1850)

Den norske Tilskuer (1852)

Drammens Tidende (1852-53, 1855, 1857)

Dølen (1858-60, 1862, 1865-66, 1869)

Illustreret Nyhedsblad (1852-53, 1855-58, 1862-64, 1866)

Krydseren (1849, 1852-53)

Lillehammer Tilskuer (1852)

Lørdags-Aftenblad for Arbeidsklassen (1862, 1865)

Morgenbladet (1848-53, 1855-56, 1858, 1861-63, 1867)

Nordisk Universitets-Tidskrift (1856)

Nor, Tidsskrift for Videnskab og Literatur (1844-45)

Norske Universitets- og Skole-Annaler (1862-63)

Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur (1848, 1850-51, 1853-55)

Throndhjems-Posten (1858)

Throndhjems Stiftsavis (1862)
(b) Register, bibliografiar og databasar

Database for norsk litteraturkritikks historie. Institutt for nordistikk og litteraturvitskap. Universitetet i Oslo.

Database over språktilhøva på 1800-talet. Institutt for nordistikk og litteraturvitskap. Universitetet i Oslo.

Norske aviser 1763 1969. En bibliografi. Ved Tom Arbo Høeg. Universitetsbiblioteket i Oslo. Oslo 1973.

Norske Tidsskrifter. Bibliografi over periodiske skrifter i Norge inntil 1920. Kronologisk utgave. Universitetsbiblioteket. Oslo 1984.

Nynorsk boklista. I-III. Ved Anton Aure og Olav Dalgard (band III). Samlaget. Kristiania/Oslo 1916-26.

Morgenbladet. Bibliografi 1819-1868. I-II. Av Trygve Aalheim. UBO.
(c) Litteratur

Amundsen, Leiv 1925: «P. A. Munch og K. Knudsens Haandbog.» I: Maal og Minne 1925:138 41.

Anderson, Benedict 1991: Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Verso. London – New York.

Andresen, Anton Fredrik 1994: Opplysningsideer, nyhumanisme og nasjonalisme i Norge i de første årene etter 1814. Nytt lys på vår første skoledebatt. Nasjonal identitet nr. 3. KULTs skriftserie nr. 26. Norges Forskingsråd. Oslo.

Apelseth, Arne 1991: Tildriv og føresetnad for Ivar Aasen. Volda Lærarhøgskule, skrift nr. 15.

Apelseth, Arne 1992: «Det europeiske i det nynorske. Nokre sentrale utviklingsdrag på vegen mot eit nynorsk nasjonalspråk.», I: Ivar Aasen senteret. Eit nasjonalt senter for nynorsk skriftkultur. Volda. s.46 62.

Apelseth, Arne 1996a: «Ivar Aasen i norsk og europeisk samtid. Ein europear så god som nokon?.» I: Randen (red) 1996:10 26. (Òg prenta i Syn og Segn 1/1996).

Apelseth, Arne 1996b: Mellom tradisjon og innovasjon. Utgangspunkta for Ivar Aasens tidlege målstrev. Hefte nummer 2. Ivar Aasen året. Oslo.

Berg, Thoralf 1977: Debatten om et norsk scenespråk i Christiania 1848 1853. Med hovedvekt på Knud Knudsen og hans arbeid for et norsk scenespråk ved Den norske dramatiske Skoles Theater i sesongen 1852/53. Uprenta hovudfagsoppgåve i nordisk. Universitetet i Trondheim.

Berg, Thoralf 1994: Tidlig teater i Trondheim. Vildros. Gideå.

Berge, Kjell Lars 1991: «Samtalen mellom Einar og Reiar: et symptom på tekstnormendringer i 1700 tallets skriftkultur? – en sosiotekstologisk undersøkelse av en tekstytring.» I: Arkiv för nordisk filologi (106) 1991:137 163.

Bergsgård, Arne 1940: Aasmund Vinje. Norsk nasjonal konservatisme. Aschehoug. Oslo.

Berner, H. E. 1917: «Fraa ungdomsaari.» I: Syn og Segn 1917:1 14.

Beyer, Edvard (red) 1975: Norges litteraturhistorie. I VI. Cappelen. Oslo. 3. opplag 1983.

Bibelen. Det gamle og det nye testamentet. Bibelselskapets Forlag. Oslo 1986.

Birkeland, Bjarte, Reidar Djupedal, Alf Hellevik og Dagfinn Mannsåker (red) 1968: Det Norske Samlaget 1868 1968. Samlaget. Oslo.

Bjørklund, Oddvar 1970: Marcus Thrane. Sosialistleder i et u land. Tiden. Oslo.

Bjørnson, Bjørnstjerne 1912 13: Artikler og Taler. I II. Udgivet af Chr. Collin og H. Eitrem. Kristiania og Kjøbenhavn.

Blanc, Tharald Høyerup 1884: Norges første nationale scene. Et bidrag til den norske dramatiske kunsts historie. Alb. Cammermeyer. Kristiania.

Blanc, Tharald Høyerup, 1899: Christiania Theaters Historie 1827 1877. Cappelen. Christiania.

Bleken, Brynjulv 1956: Studier i Knud Knudsens grammatiske arbeider. Bidrag til nordisk filologi av studerende ved Universitetet i Oslo. Aschehoug. Oslo.

Bleken, Brynjulv 1966: Om norsk sprogstrid. Skrifter utgitt av Det Norske Akademi for Sprog og Litteratur IV. Universitetsforlaget. Oslo.

Bondevik, Atle 1964: «... det Bergenske Maalstræv.» Henrik Krohn og flokken hans. Uprenta hovudfagsoppgåve i nordisk. Universitetet i Bergen.

Bondevik, Jarle 1986: «Jacob Grimm og dei tre norske grammatikarane P. A. Munch, Ivar Aasen og Jakob Løkke.» I: Eigenproduksjon 27/1986:82 104.

Bondevik, Jarle, Oddvar Nes og Terje Aarset 1992: Sunnmørsgrammatikkane av Ivar Aasen. Norsk Bokreidingslag. Bergen.

Brunstad, Endre 1995: Nasjonalisme som språkpolitisk ideologi. Om nynorsk, frisisk og færøysk målreising. KULTs skriftserie nr.36. Noregs Forskingsråd. Oslo.

Bull, Francis 1919: «Fra Ibsens og Bjørnsons Ungdomsaar i Bergen. – 'Foreningen af 22. December'.» I: Edda (10) 1919:159 164.

Chambers, J. K. og Peter Trudgill [1980]: Dialectology. Cambridge University Press. Cambridge. Opptr. 1993.

Christophersen, Halfdan Olaus 1959: Marcus Jacob Monrad. Et blad av norsk dannelse historie i det 19. århundre. Gyldendal. Oslo.

Dahl, Helge 1959: Norsk lærerutdanning fra 1814 til i dag. Universitetsforlaget. Oslo.

Dahl, Helge 1962: Knud Knudsen og latinskolen. Universitetsforlaget. Oslo.

Dahl, Ottar 1957: «Noen etnografiske synspunkter hos Ludv. Kr. Daa.» I: Norsk Geografisk Tidsskrift 1957/58:46 58.

Dahl, Ottar 1990: Norsk historieforskning i det 19. og 20. århundre. Universitetsforlaget. Oslo.

Dalen, Arnold 1994: «Den trønderske lina i norsk målreising.» I: Mål og Makt 3/1994:19-30.

Deutsch, Karl W. [1942]: «The trend of European nationalism – the language aspect.» I: J. Fishman (red): Readings in the Sociology of Language. Mouton. The Hague – Paris 1972:599-606. (Fyrst prenta i American Political Science Review 1942.)

Djupedal, Reidar 1955: «Aasen og 'Ervingen'.» I: Syn og Segn 1955:145 156.

Djupedal, Reidar 1964: «Ivar Aasen, målgranskaren og målreisaren.» I: Halvtanna hundreår med Ivar Aasen. Noregs Mållag. Oslo. s.9 21.

Djupedal, Reidar 1968: «Ei framtid på borg.» I: Birkeland m fl 1968:20 58.

Djupedal, Reidar 1969: «Ein vendekveik i norsk målstrid. Frå ordskiftet i 1852.» I: Arkiv för nordisk filologi (84) 1969:209 234.

Djupedal, Reidar 1970: «Til lesaren.» I: Vinje 1970 I.

Dyrvik, Ståle 1978: Den lange fredstiden. 1720 1784. Norges historie, bind 8. Cappelen. Oslo.

Edwards, John 1994: Multilingualism. Routledge. London – New York.

Fjørtoft, Olaus J. [1871]: «Nokre Or te Bondevenne og Målmenn.» I: Kjell Haugland (red): Målpolitiske dokument 1864-1885. Ei folkerørsle blir til. Samlaget. Oslo 1971. s.81-94.

Fleischer, A. og E. Lund 1916: Ingeniør H. F. C. Størmers liv og virke. Den norske Ingeniørforening. Kristiania.

Fossestøl, Bernt 1987: Norske grammatikker på 1800 tallet. Oslo studier i språkvitenskap III. Novus forlag. Oslo.

Framnes, Hallvard 1924: Målstrid og målreising i 1850-åri. Uprenta hovudoppgåve i nordisk. [Oppgåva er tapt. Eg har nytta kladden.]

Frisvold, Øivind 1980: Teatret i norsk kulturpolitikk. Bakgrunn og tendenser fra 1850 til 1970 årene. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Garborg, Arne [1877]: Den ny norske Sprog  og Nationalitetsbevægelse. Et forsøg paa en omfattende Redegjørelse formet som polemiske Sendebreve til Modstræverne. 2. utg. Noregs Boklag 1982.

Gellner, Ernest [1983]: Nations and Nationalism. Blackwell. Oxford – Cambridge. Opptr. 1992.

Gregersen, Frans 1984: «Skriftsprogenes formelle udvikling på baggrund af øget læse  og skrivefærdighed og udvidet produktion af læsestof.» I: De nordiske skriftspråkenes utvikling på 1800-tallet. Skolens og lese- og skriveferdighetens betydning for de nordiske skriftspråkenes utvikling å 1800-tallet. Nordisk språksekretariats rapporter 4. Oslo. s.166 209.

Gregersen, Frans 1991: «Mr. Gregerson goes to Geilo eller: om sprogplanlægning og ideologi.» I: Helge Sandøy, Arne Torp, Kjell Ivar Vannebo og Lars S. Vikør (red): Språkideologi og språkplanlegging i Noreg. Nordisk institutt, Universitetet i Bergen. s.35 65.

Gripsrud, Jostein 1990: Folkeopplysningas dialektikk. Perspektiv på norskdomsrørsla og amatørteatret 1890 1940. Samlaget. Oslo.

Groven, Lars 1995: Frå Olav Jakobsson Høyem til Olav Duun. Fire nynorske føregangsmenn i Trøndelag. Tapir. Trondheim.

Habermas, Jürgen [1962]: Borgerlig offentlighet   dens fremvekst og forfall. Henimot en teori om det borgerlige samfunn. Innledning ved Helge Høibraaten. 2. utg. Gyldendal. Oslo 1991.

Hallager, Laurents 1802: Norsk Ordsamling eller Prøve af Norske Ord og Talemaader. Kjøbenhavn.

Hannaas, Torleiv [1918]: Vestmannalaget i femti aar. I: Hannaas, Clausen og Jerdal: Vestmannalaget i 110 år. Norsk Bokreidingslag. Bergen. s.1-202.

Hannaas, Torleiv 1922: «Jan Prahl.» I: Norsk Aarbok 1922:120-127.

Hannaas, Torleiv 1924: «Norske bygdemåls-arbeid fyre Ivar Aasen.» I: Festskrift til Amund B. Larsen på hans 75-års fødselsdag 15. desember 1924. Aschehoug. Kristiania.

Hanssen, Eskil (red) 1969: Om norsk språkhistorie. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Hanssen, Olaf 1935: «Ingeniør Fredrik Størmer.» I: Norsk Aarbok 1935:81 86.

[Hansteen, Aasta] 1862: Skrift og Umskrift i Landsmaalet. C. C. Werner & Co. Kristiania.

Hanto, Kristian Ihle 1986: Ideologiar i norsk målreising. Novus. Oslo.

Hauge, Ingard 1975: «Poetisk realisme og nasjonalromantikk.» I: Beyer (red) 1975 II:237 429.

Haugen, Einar [1932]: «Ivar Aasen as a writer of Dano-Norwegian.» I: Haugen 1972:58-63. (Fyrst prenta i Scandinavian Studies and Notes 1932:53-59.)

Haugen, Einar [1933]: «The Linguistic Development of Ivar Aasen's New Norse.» I: Haugen 1972:25 57. (Fyrst prenta i Publications of the Modern Languages Association (PMLA) (48) 1933:558 597).

Haugen, Einar [1965]: «Konstruksjon og rekonstruksjon i språkplanlegging: Ivar Aasens grammatikk.» I: Myhren (red) 1975:159 183. (Fyrst prenta på engelsk i Word 1965:188 207).

Haugen, Einar 1972: Studies by Einar Haugen. Mouton. The Hague – Paris.

Haugen, Einar og Camilla Cai 1993: Ole Bull. Romantisk musiker og kosmopolitisk nordmann. Universitetsforlaget. Oslo.

Haugland, Kjell 1971: «Henrik Krohn og målstrevet.» I: Bergens Tidende 21.04.1971 (kronikk).

Haugland, Kjell 1977: «Lærarane i brodden for norsk målreising på 1800 talet. 'Ta det romet som den akademiske stand fyrr hev havt'.» I: Syn og Segn 1977:177 188.

Haugland, Kjell 1985: Striden om skulespråket. Frå 1860 åra til 1902. Samlaget. Oslo.

Haugland, Kjell 1995: «Unge seminaristar søkjer kulturell identitet og sosial posisjon – bygder i hamskifte søkjer leiarar og strategiar. Ein studie med to innfallsvinklar.» I: Høydal (red) 1995:91-109.

Herresthal, Harald 1993: Med Spark i Gulvet og Quinter i Bassen. Musikalske og politiske bilder fra nasjonalromantikkens gjennombrudd i Norge. Universitetsforlaget. Oslo.

Hielm, Jonas Anton [1832]: [om norsk språk] I: Hanssen (red) 1969:169-179. (Fyrst prenta i Norsk Maanedsskrift (II) 1831:461 467, kom ut i 1832.)

Hobsbawm, Eric 1984: «Introduction: Inventing Traditions.» I: Eric Hobsbawm og Terence Ranger: The Invention of Tradition. Cambridge University Press. s.1-14.

Hodne, Ørnulf 1994: Det nasjonale hos norske folklorister på 1800 tallet. Nasjonal identitet nr. 2. KULTs skriftserie nr. 24. Norges Forskingsråd. Oslo.

Hoel, Oddmund Løkensgard 1993: «Jan Prahl og andre bergensmålmenn. Ei bokmelding og litt til.» I: Mål og Makt 3/1993:42 51.

Hoel, Oddmund Løkensgard 1995: «Anti nasjonal språkhistorieskriving. Melding av Torp og Vikør: Hovuddrag i norsk språkhistorie (1993).» I: Mål og Makt 3/1995:39 48.

Holm Olsen, Ludvig 1981: Lys over norrøn kultur. Norrøne studier i Norge. Cappelen. Oslo.

Holmboe, C. A. 1844: «Om en norsk Ordbog.» I: Nor, Tidsskrift for Videnskab og Literatur (III) 1/1844:140 160.

Hougen, Frik 1932: «Engebret Hougen og hans bygdemålsdiktning.» I: Edda (32) 1932:65-109.

Hougen, Frik 1940: «Ordskifte om målsaka på dei fyrste lærarstemnene på Opplanda.» I: Syn og Segn 1940:117 129.

Hovdan, Peder 1947: Eit norsk Noreg. Samlaget. Oslo.

Hovdhaugen, Even 1982: «Norsk språk i europeisk lingvistikk i det 16. og 17. århundre.» I: Maal og Minne 1 2/1982:49 69.

Husby, Åshild Høyem 1974: Hamskiftet sett gjennom et temperament. Olav Jakobson Høyem. Målmann – samfunnsreformator og sagas tjener. Uprenta hovudoppgåve i historie. Trondheim.

Hutchinson, John 1994: Modern Nationalism. Fontana Press. London.

Høverstad, Torstein 1939: «Hans Ross og professoratet i norsk folkemål, 1881 84.» I: Heidersskrift til Gustav Indrebø på femtiårsdagen 17. november 1939. Lunde. Bergen. s.64 86.

Høverstad, Torstein 1953: Ole Vig. Ein norrøn uppsedar. Forlaget Norrøn Livskunst. Hamar.

Høydal, Reidun 1995: Periferiens nasjonsbyggjarar. Vestlandslæraren og Volda lærarskule 1895 1920. KULTs skriftserie nr.39. Noregs Forskingsråd. Oslo.

Høydal, Reidun (red) 1995: Nasjon – region – profesjon. Vestlandslæraren 1840-1940. KULTs skriftserie nr.45. Noregs Forskingsråd. Oslo.

Høyem, Olav J. 1862: Nes eller Bynes. En bygdebeskrivelse. Throndhjem.

Haarberg, Jon 1985: Vinje på vrangen. Momenter til revurdering av en nasjonal klassiker. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Stavanger – Tromsø.

Indrebø, Gustav 1924: «Fire brev fraa Ivar Aasen.» Serprent av Syn og Segn 1924.

Indrebø, Gustav 1931: «Frå den fyrste målstrevartidi. Kring Henrik Krohn, H.E. Berner og Det Norske Samlaget.» I: Syn og Segn 1931:328 336 og 406 430.

Indrebø, Gustav 1932: «Tvo brev fraa Aasta Hansteen um Vinje og maalsaki.» Serprent av Norsk Aarbok 1932.

Indrebø, Gustav 1951: Norsk målsoga. Utgjevi av Per Hovda og Per Thorson. Bergen.

Jahr, Ernst Håkon [1986]: «Kor gammalt er Noreg? Eit sosiopolitisk perspektiv på skriftspråksnormeringa i Noreg på 1800 talet.» I: Jahr 1992:9 17. (Fyrst prenta i De nordiske skriftspråkenes utvikling på 1800 tallet 3. Ideologier og språkstyring. Nordisk språksekretariats rapporter 7. Oslo 1986. s.122 133).

Jahr, Ernst Håkon 1992: Innhogg i nyare norsk språkhistorie. Novus. Oslo.

Jahr, Ernst Håkon 1993: «Forklaringsmodeller i nyere norsk språkhistorie.» I: A. M. Ivars m fl (red): Språk och social kontext. Meddelanden från institutionen för nordiska språk och nordisk litteratur vid Helsingfors universitet. Serie B:15. Helsingfors. s.121 136.

Jahr, Ernst Håkon 1994: Utsyn over norsk språkhistorie etter 1814. 2. utg. Novus. Oslo.

Janson, Kristofer 1909: «Henrik Krohn.» I: Henrik Krohn: Skrifter. Vestmannalaget. Bergen. s.5 34.

Janson, Kristofer 1913: Hvad jeg har oplevet. Livserindringer. Gyldendalske Boghandel – Nordisk Forlag. Kristiania og Kjøbenhavn.

Jensen, P. A. 1863 I-III: Læsebog for Folkeskolen og Folkehjemmet. Udgiven efter offentlig Foranstaltning. Første   Tredie Skoletrin. Cappelen. Kristiania.

Jensøn, Christen [1646]: Den Norske Dictionarium eller Glosebog. Ældre norske Sprogminder III. Utgjevi paa nyom av Den norske kildeskriftkommission ved Torleiv Hannaas. Kristiania 1915.

Jonassen, Mari 1996: Tanke og taktikk. H. E. Berners politiske utvikling i lys av målsak og kvinnesak. Hovudoppgåve i historie. Universitetet i Oslo.

Kelson, John Hofstad 1960: Nationalism in the theater. The Ole Bull theater in Norway and the Abbey Theater in Ireland. A comparative Study. Ann Arbor. Michigan.

Knudsen, Knud [1845]: «Om Lydene, Lydtegnene og Retskrivningen i det norske Sprog.» Nor, Tidsskrift for Videnskab og Literatur (III) 2/1844:39 122 (skrive og prenta i 1845).

Knudsen, Knud 1850: «Om Norskhed i vor Tale og Skrift.» Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur 1850:205 273.

Knudsen, Knud 1856: Haandbog i dansk norsk Sproglære. Abelsted. Kristiania.

Knudsen, Knud 1857: Lærebog i dansk-norsk Sproglære. Abelsted. Kristiania.

Knudsen, Knud 1860: Ogsaa et Forslag til Lettelse af Arbejdet i vore Skoler. Kristiania. (Òg prenta i Norske Universitets  og Skole Annaler 1862 63:51 64.)

Knudsen, Knud 1862: Er Norsk det Samme som Dansk? Indbydelsesskrift til den offentlige Examen ved Kristiania Kathedralskole 1862. Kristiania.

Knudsen, Knud 1867: Det norske målstræv. Kristiania.

Knudsen, Knud 1869: Nogle språk  og skolespørsmål. Kristiania.

Knudsen, Knud 1888: Tyskhet i norsk og dansk. Kristiania.

Knudsen, Knud 1937: Livsminner. Barneår og ungdomsår. Utg. av Bymålslaget. Aschehoug. Oslo.

Knudsen, Knud 1980–: Reiseminner. Red. av Bjørn Eithun. Utg. av Bymålslaget (vedlegg til Maal og Minne). Samlaget. Oslo.

Knudsen, Trygve 1923: P. A. Munch og samtidens norske sprogstrev. Gyldendalske Bokhandel. Kristiania.

Knudsen, Trygve 1926: «Opfatningen av bymålene gjennem det 19. århundre. Spredte trekk.» I: Maal og Minne 1926:129 149.

Knudsen, Trygve 1946: «Om Knud Knudsens 'Haandbog'.» I: Maal og Minne 1946:2 11.

Knudsen, Trygve 1962: Kapitler av norsk sproghistorie. I. Tiden fra reformasjonen til Holberg. II. Tiåret 1830. Universitetsforlaget. Oslo.

Koht, Halvdan [1903]: «Hans Ross.» I: Koht: Norsk vilje. Noregs Boklag. Oslo 1933:131 144. (Fyrst prenta i Syn og Segn 1903.)

Koht, Halvdan 1913: «Fraa den fyrste maalstrævstida. Brev fraa Rektor M. Nygaard til Ivar Aasen.» I: Festskrift til William Nygaard i anledning av hans 25 års jubilæum som forlagsbokhandler. Det Mallingske Bogtrykker. Kristiania.

Koht, Halvdan 1918: «'Maaltankens fader'.» I: Maal og Minne 1918:121 123.

Kolsrud, Sigurd 1974: Rettskrivingsspursmålet i Danmark og Noreg 1775 til ikring 1814. Skrifter frå Norsk målførearkiv ved Olav T. Beito XXIX. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Krokvik, Jostein 1993: Ny Hungrvekja og Jan Prahl. Norsk bokreidingslag. Bergen.

Larsen, Amund B. 1907: Kristiania bymål. Vulgærsproget med henblik på den utvungne dagligtale. Bymålslaget. Kristiania.

Lie, Arne 1966: Folkevennen 1852 1866. Et opplysningsskrift for folket? Uprenta hovudfagsoppgåve i historie. Universitetet i Oslo.

Liestøl, Knut 1922: «Ivar Aasen og fornorskingi.» I: Maal og Minne 1922:1 19.

Linge, Ola 1953: Ole Bull. Livshistoria, mannen, kunstnaren. Oslo.

Linneberg, Arild 1992: Norsk litteraturkritikks historie 1770 1940. Bind II: 1848 1870. Universitetsforlaget. Oslo.

Longum, Leif 1989: «Norsk» som forskings  og studiefag. Historiske perspektiver – aktuelle utfordringer. LNU/Cappelen.

Longva, Ingunn 1984: Jan Prahls «Ny Hungrvekja.» (1858). Språkleg analyse og plassering av boka i landsmålssoga. Uprenta 4 månadersoppgåve til nordisk hovudfag. Universitetet i Oslo.

Lorentzen, Bernt 1949: Det første norske teater. John Griegs forlag. Bergen.

Lunden, Kåre 1992: Norsk grålysing. Norsk nasjonalisme 1770 1814 på allmenn bakgrunn. Samlaget. Oslo.

Lundh, Carl 1922: «Nogle wergelandiana.» I: Edda (17) 1922:126 139.

Lundh, Gregers Fougner 1954: Ny samling af norske ord og talemaader 1806 1808. Med et anhang. Skrifter fraa Norsk Maalførearkiv ved Sigurd Kolsrud. IV. Oslo.

Løkke, Jakob 1855: Modersmaalets Formlære i udførlig Fremstilling. Johan Dahl. Kristiania 1855.

Marum, Reidar A. 1944: Teaterslag og pipekonserter. Cammermeyer. Oslo.

Mauland, Torkell 1908: «Det norske samlaget 1868 1908.» I: Syn og Segn 1908:226 262.

Midttun, Olav [1916]: «Bjørnson og Vinje.» I: Midttun: Menn og bøker. Litterære utgreiingar. Samlaget. Oslo. 1963:38 81. (Fyrst prenta i Til Gerhard Gran 9. december 1916 fra venner og elever. Aschehoug. Kristiania 1916.)

Midttun, Olav 1921: «Eit 65 aarsminne og eit ukjent Vinje dikt. Teaterstriden 1856.» I: Syn og Segn 1921:226 232.

Midttun, Olav 1960: A. O. Vinje. Samlaget. Oslo.

Midttun, Olav 1968: «Bergens målmenn og Vestmannalaget i 1860 70 åra.» I: Midttun: Mål og menn. Samlaget. Oslo 1968:106 115.

Moe, Gunnar 1975: Ole Vig. Folkeopplysningsmann og lærer i språkhistorisk lys. Uprenta hovudfagsoppgåve i nordisk. Universitetet i Oslo.

Monrad, Marcus Jacob 1845: «Om Philosophiens Betydning for Nationaliteten.» I: Nor, Tidsskrift for Videnskab og Literatur (III) 3/1845:104 122.

Monrad, Marcus Jacob 1854: «Om Theater og Nationalitet og om en norsk dramatisk Skole.» I: Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur 1854 55:1 33.

Munch, P. A. [1832]: «Norsk Sprogreformation.» I: Hanssen (red) 1969:180-191. (Fyrst prenta i Vidar 1832.)

Munch, P. A. [1848]: «Anmeldelse. Den norske Folkesprogs Grammatik af Ivar Aasen. Udgivet paa det kongelige norske Videnskabs selskabs Bekostning.» I: Myhren (red) 1975:24 38. (Fyrst prenta i Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur 1848:282 298.)

Munch, P. A. 1873 76: Samlede Afhandlinger. I IV. Udgivne efter offentlig foranstaltning af Gustav Storm. Christiania.

Munch, P. A. 1955: Lærde brev fraa og til P. A. Munch. II. Utgj. av Universitetet i Oslo.

Myhren, Magne (red) 1975: Ei bok om Ivar Aasen. Språkgranskaren og målreisaren. Samlaget. Oslo.

Mykland, Knut 1955: Trondheim bys historie III. Fra Søgaden til Strandgaten 1807 1880. Trondheim.

Mykland, Knut 1977: Gjennom nødsår og krig. 1648 1720. Norges historie, bind 7. Cappelen. Oslo.

Nagel, Anne Hilde 1980: «Oversikter, årstall, tabeller.» I: Norges historie, bind 15. Cappelen. Oslo.

Nerbøvik, Josten 1979: Bondevener og andre uvener. Ein studie frå Telemark. Samlaget. Oslo.

Nerbøvik, Jostein 1993: Norsk historie 1870 1905. Frå jordbrukssamfunn mot organisasjonssamfunn. Samlaget. Oslo.

NBL 1923-1983: Norsk Biografisk Leksikon. I-XIX. Aschehoug. Kristiania/Oslo.

NFL 1885-1908: Norsk Forfatter Lexikon 1814 1880. I IV. Kristiania.

Nielsen, Kjell Aage og D. Rødningen 1985: Den norske folkeskole (1852 1856) Et skoleblad med språkprofil. Uprenta 4 månadersoppgåve til nordisk hovudfag. Universitetet i Oslo.

Nielsen, Yngvar 1910: En Christianiensers Erindringer fra 1850  og 60 Aarene. Gyldendalske Boghandel – Nordisk Forlag. Kristiania og Kjøbenhavn.

Nordby, Trond 1991: Det moderne gjennombruddet i bondesamfunnet. Norge 1870-1920. Universitetsforlaget. Oslo.

Norsk Allkunnebok. I-X. 1948-64.

Norsk Ordbok. Ordbok over det norske folkemålet og det nynorske skriftmålet. I III. 1966 95. Samlaget. Oslo.

Nygaard, Rolf R. 1945: Fra dansk norsk til norsk riksmål. Rettskrivningsstrevet i bokmålet inntil 1907. Tanum. Oslo.

Nynorskordboka. 1993. Samlaget. Oslo.

Olsen, Magnus 1911: «Filologien.» I: Det kongelige Frederiks Universitet 1811 1911. Festskrift. II. Aschehoug. Kristiania.

Ording, Fr. 1927: Henrik Ibsens vennekreds. Det lærde Holland. Et kapitel av norsk kulturliv. Grøndahl & Søn. Oslo.

[Prahl, Jan] 1858: Ny Hungrvekja. J. D. Beyer. Bergin.

Pryser, Tore 1982: Gesellar, rebellar og svermarar. Om «farlege folk» kring 1850. Vår nære fortid. Samlaget. Oslo.

Pryser, Tore 1990: Norsk historie 1800 1870. Frå standssamfunn mot klassesamfunn. Samlaget. Oslo.

Ramus, Jonas [1698]: Ordsamling. Norderhov 1698. Skrifter fraa Norsk Maalførearkiv ved Sigrud Kolsrud. Oslo 1956.

Randen, Olav (red) 1996: Ivar Aasen i samtid og notid. Ein studiering utarbeidd av Noregs Mållag. Noregs Mållag. Oslo.

Rask, Rasmus 1826: Forsøg til en videnskabelig dansk Retskrivningslære med hensyn til Stamsproget og Nabosproget. København.

Refsum, Helge 1941: «Eilert Sundt, språksaken og bygdemålene.» I: Maal og Minne 1941:67 81.

Robins, R. H. 1991: A Short History of Linguistics. 3. utg. Longman. London–New York.

Romaine, Suzanne 1988: Pidgin & Creole Languages. Longman. London–New York.

[Ross, Hans] 1860: Europe as it ought to be at the end of 1861. London.

Ross, Hans 1909: Race. Nation. Sprog. 'Den 17de Mai's Prenteverk. Kristiania.

Rudler, Roderick 1969: «Vinje som teatermeldar.» I: Syn og Segn 1969:170 175.

Ræder, Trygve 1935: Ernst Sars. Gyldendal Norsk Forlag. Oslo.

Røkke, Olav 1930: Olav Jakobsson Høyem. Norsk folkelesnad II. Nidaros Folkeskriftnemnd. Nidaros.

Sandøy, Helge 1990: «Språkhistorie – forsking og formidling.» I: Mål og Makt 3-4/1990:12-26.

Sanness, John 1959: Patrioter, intelligens og skandinaver. Norske reaksjoner på skandinavismen før 1848. Universitetsforlaget. Oslo.

Seip, Anne Lise 1975: Vitenskap og virkelighet. Sosiale, økonomiske og politiske teorier hos T. H. Aschehoug 1845 til 1882. Gyldendal. Oslo.

Seip, Anne Lise 1995: «Kunnskap i nasjonens tjeneste. Dannelsesidealer og utdanningspolitikk i Norge 1830 70.» I: Høydal (red) 1995:27 42.

Seip, Didrik Arup [1913]: «Storm Munchs 'Saga' og den første målstrid i Norge.» I: Seip 1954a:30 45. (Fyrst prenta i Festskrift til professor Alf Torp 1913:122 136.)

Seip, Didrik Arup 1914: Norskhet i sproget hos Wergeland og hans samtid. Aschehoug. Kristiania.

Seip, Didrik Arup 1916: «Om skriftsprog og norsk uttale før 1800.» I: Maal og Minne 1916:129-146.

Seip, Didrik Arup 1924: «Fra ordskiftet om norsk språk 1830 1850.» I: Maal og Minne 1924:135 152.

Seip, Didrik Arup 1936a: «Norske oversettelser av og norsk korrespondanse om 'En finsk bondepiges kjærlighedssang'.» I: Edda (36) 1936:83 116.

Seip, Didrik Arup 1936b: «Fra målstriden i 1852 53, og et innlegg av professor Chr. Hansteen.» I: Maal og Minne 1936:97 125.

Seip, Didrik Arup 1947: Fornorskningen av vårt språk og forutsetningene for den. 2. utg. Skandinavisk kulturforlag. Oslo.

Seip, Didrik Arup 1954a: Gjennom 700 år. Fra diskusjonen om norsk språk. Fabritius & Sønners Forlag. Oslo.

Seip, Didrik Arup 1954b: «Norsk teaterspråk før 1850.» I: Seip 1954a:46 66. (Fyrst prenta i Aftenposten nr 97, 99, 101 og 103/1954.)

Seip, Didrik Arup 1968: Norsk og nabospråkene i slutten av middelalderen og senere tid. 2. utg. Aschehoug. Oslo.

Seip, Jens Arup 1974: Utsikt over Norges historie. Bind 1: Tidsrommet 1814-ca. 1860. Gyldendal. Oslo.

Sejersted, Francis 1978: Den vanskelige frihet. 1814 1851. Norges historie, bind 10. 2. oppl. 1986. Cappelen. Oslo.

Siegel, Jeff 1985: «Koines and koineization.» I: Language in society (14) 1985:357 378.

Skard, Vemund [1949]: Frå Dølen til Fedraheimen. 2. oppl. Oslo 1972.

Skard, Vemund 1977: Norsk språkhistorie. Bind 2 – 1523 1814. 2. utg. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Skard, Vemund 1979: Norsk språkhistorie. Bind 4 – 1884 1907. 2. foreløpige utg. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Skard, Vemund 1980: Norsk språkhistorie. Bind 3 – 1814 1884. 2. foreløpige utgave. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Tromsø.

Skautrup, Peter 1947: Det danske sprogs historie II: Fra unionsbrevet til danske lov. Gyldendalske Boghandel – Nordisk Forlag. København.

Skautrup, Peter 1953: Det danske sprogs historie III: Fra Holbergs komedier til H. C. Andersens eventyr. Gyldendalske Boghandel – Nordisk Forlag. København.

Skirbekk, Sigurd 1993: «Når fortolkningseliten kommer til kort.» I: Samtiden 5/1993:73-78.

Sletten, Vegard 1986: Christopher Bruun. Einsleg stridsmann. Novus. Oslo.

Smith, Anthony D. 1983: Theories of Nationalism. Holmes & Meier. New York. 2. utg.

Smith, Anthony D. 1991: National Identity. Penguin. London.

Sommer, Eirik M. Torvaldsson [1857]: Soga Visor om de norske Konungar og de største Hend i Norrig i den hedenske Tidi tel Haaken Jarl sit Fall. Trondhjem. Ny utg. med nokre upplysningar um bokskrivaren ved Anton Aure. Gamle norskmaalsskrifter III. Risøyr 1921.

Sommer, Eirik M. Torvaldsson 1862: Noregs Saga i Stuttmaal. Elder Fortelning um dei største Tilburdarne med Nordmennerne og deira Tilstand i Norig gjenom Forntidi til vaare Dagar. P. T. Mallings Forlagsboghandel. Christiania.

Stegane, Idar [1984]: «Mot ei nynorsk litterær offentlegheit 1850 1915.» I: Eigenproduksjon 22/1984. 3. oppl. 1991.

Steinfeld, Torill 1986: På skriftens vilkår. Et bidrag til morsmålsfagets historie. LNU/Cappelen.

Strømme, Sigmund 1958: «Fra filantropi til folkerørsle I.» I: Rolf N. Nettum m fl (red): Folkelig kulturarbeid. Det frivillige folkeopplysningsarbeidet i Norge. Universitetsforlaget. Oslo.

Søilen, Oddmund 1982: «Målsyn og kulturbrytninger rundt århundreskiftet.» I: Eigenproduksjon 13-14/1982:38 75.

Søilen, Oddmund 1983: «J. E. Sars og norsk språkhistorie.» I: Maal og Minne 1 2/83:60 81.

Sørensen, Øystein 1988: Anton Martin Schweigaards politiske tenkning. Universitetsforlaget. Oslo.

Sørlie, Mikjel 1954: «Om arbeidet for et norsk scenespråk ved 'Det norske Theater' i Bergen.» I: Maal og Minne 1954:208 217.

Thorkildsen, Dag 1995: Nasjonalitet, identitet og moral. KULTs skriftserie nr. 33. Norges Forskingsråd. Oslo.

Thrane, Marcus 1949: Marcus Thrane og Thraniterbevegelsen. Artikler av Marcus Thrane. I utvalg ved og med innledning av Hans Johansen. Tiden. Oslo.

Torjusson, Aslak 1977: Den norske folkehøgskulen. Opphav og grunnlag. Samlaget. Oslo.

Torp, Arne og Lars S. Vikør 1993: Hovuddrag i norsk språkhistorie. Ad Notam Gyldendal. Oslo.

Trudgill, Peter 1986: Dialects in Contact. Basil Blackwell. Oxford.

Try, Hans 1979: To kulturer, en stat. 1851 1884. Norges historie, bind 11. Cappelen. Oslo.

Tylden, Per [1945]: «Romantisk syn og realistisk sans i Ivar Aasens målgransking og utforming av landsmålet.» I: Tylden: Tidi kjem aldri att. Kåseri og utgreiingar. Noregs Boklag. Oslo. s.112 127. (Fyrst prenta i Syn og Segn 1945:311 323.)

Vannebo, Kjell Ivar 1984: En nasjon av skriveføre. Om utviklinga fram mot allmenn skriveferdighet på 1800 tallet. Oslo studier i språkvitenskap II. Novus. Oslo.

Venås, Kjell 1986: «Om utviklingslære og junggrammatikk i Noreg.» I: De nordiske skriftspråkenes utvikling på 1800-tallet 3. Ideologier og språkstyring. Nordisk språksekretariats rapporter 7. Oslo. s.84 92.

Venås, Kjell 1990 (red): Den norske morgonblånen. Tekster på norsk frå dansketida. Novus. Oslo.

Venås, Kjell 1993a: «Ivar Aasen, språksaka og framvoksteren av ein norsk nasjonal identitet.» I: Mål og Makt 1 2/1993:33 46.

Venås, Kjell 1993b: «Prahl inn frå kulden.» [Melding av Krokvik 1993.] I: Dag og tid 16.12.1993.

Vig, Ole 1859: Enkelte af Ole Vigs Arbeider til Folkelæsning. Ved O. Arvesen. Abelsted. Christiania.

Vig, Ole 1924: Skrifter i utval II. Lunde & Co. Bergen.

Vigfússon, Gudbrandur 1990: Ein islending i Noreg. Ei reiseskildring frå 1854. Oplandske Bokforlag. Hamar.

Vik, Oddmund 1890: Ole Bull. Litlere. Bergen.

Vikør, Lars S. 1988: Språkplanlegging. Prinsipp og praksis. Novus. Oslo.

Vikør, Lars S. 1989: «Fagdebatt og fagfornying.» I: Eigenproduksjon 35/1989:83-88.

Vikør, Lars S. 1990: «Liner i nyare norsk språkhistorie.» I: Eigenproduksjon 37/1990:1 116.

Vikør, Lars S. 1993, «Jan Prahl   ein norrøn målstrevar.» [Melding av Krokvik 1993] I: Språklig Samling 4/1993:14 16.

Vikør, Lars S. 1994: «Korfor fekk vi språkstrid? Forklaringsmodellar i nyare norsk språkhistorie.» I: Johan Myking, Helge Sandøy og Ivar Utne (red): Helsing til Lars Vassenden på 70-årsdagen. Nordisk institutt. Bergen. s.217 224.

Vinje, Aasmund O. 1969: Brev. Ved Olav Midttun. Samlaget. Oslo.

Vinje, Aasmund O. 1970: Dølen. Eit vikublad. 1858 1870. I-IV. Utgåve ved Reidar Djupedal. Noregs Boklag. Oslo.

Vinje, Aasmund O. 1993: Skrifter i samling. I VI. Samlaget. Oslo.

Vinje, Finn Erik 1978: Et språk i utvikling. Noen hovedlinjer i norsk språkhistorie fra reformasjonen til våre dager. Aschehoug. Oslo.

Vinje, Finn Erik 1984: «'Damer sier kjød.' Dannet dagligtale den gang og nå.» I: Bernt Fossestøl m fl (red) 1984: Festskrift til Einar Lundeby 3. oktober 1984. Novus. Oslo. s.211 235.

Vislie, Vetle 1890: A. O. Vinje. Litleré. Bergen.

[Wergeland, Henrik] [1835]: «Om norsk Sprogreformation.» I: Hanssen (red) 1969:192-217. (Fyrst prenta i Bondevennen (1) 1835:132-167. Skrive i 1832.)

Waage, Peter Normann 1993: Jeg, vi og de andre. Om nasjoner og nasjonalisme i Europa. Cappelen. Oslo.

Wallem, Fredrik B. 1916: Det norske Studentersamfund gjennem hundrede aar. I II. Aschehoug. Kristiania.

Walton, Stephen J. 1984: «Innleiding.» I: Aasen 1984:7 51.

Walton, Stephen J. 1987: Farewell the Spirit Craven. Ivar Aasen and national romanticism. Samlaget. Oslo.

Walton, Stephen J. 1990a: «Kva er ein nasjon?.» I: Mål og Makt 1/1990:1 24.

Walton, Stephen J. 1990b: «Ivar Aasen: Klassereisar eller målreisar?.» I: Mål og Makt 3 4/1990:27 43. (Òg prenta i Eigenproduksjon 43/1991:1 22.)

Walton, Stephen J. 1991: Ivar Aasens nedre halvdel. Samlaget. Oslo.

Østerud, Øyvind 1984: Nasjonenes selvbestemmelsesrett. Søkelys på en politisk doktrine. Universitetsforlaget. Oslo – Bergen – Stavanger – Tromsø.

Østerud, Øyvind 1994: Hva er nasjonalisme? Universitetsforlaget. Oslo.

Østgaard, N. R. [1852]: En fjeldbygd. Billeder fra Østerdalen. Feilberg & Landmarks Forlag. Christiania. 6. oppl. 1903.

Øverås, Asbjørn 1949: Frederik Moltke Bugge. Kulturarbeid og kulturstrid i 1830 40 åra. I II. Aschehoug. Oslo.

Øverås, Asbjørn 1950: Ivar Aasen og Frederik Moltke Bugge   Det Kgl. Norske Videnskabers Selskab. Ei minneskrift. Aschehoug. Oslo.

Aarnes, Sigurd Aa. 1983: «Nasjonen finner seg selv.» I: Norges kulturhistorie. IV. Oslo. s.127 150.

Aasen, Ivar 1846: «Om en Ordbog over det norske Almuesprog samt en dertil hørende Grammatik.» I: Det Kongelige Norske Videnskabers Selskabs Skrifter i det 19de Aarhundrede (4) 1846:53 96.

Aasen, Ivar 1848: Det norske Folkesprogs Grammatik. Kristiania.

Aasen, Ivar 1850: Ordbog over det norske Folkesprog. Kristiania.

Aasen, Ivar [1836]: «Om vort Skriftsprog.» I: Aasen 1984:53 57. (Fyrst prenta i Syn og Segn 1909. Skrive 1836.)

Aasen, Ivar [1853]: Prøver af Landsmaalet i Norge. Christiania. 3. utg. Vestanbok. Voss 1985.

Aasen, Ivar [1856]: Norske ordtak. 3. utg. Vestanbok. Voss 1989.

Aasen, Ivar [1857]: «Om Dannelsen og Norskheden.» I: Aasen 1912 III:66 108. (Fyrst prenta i Folkevennen (VI) 1852:419 460.)

Aasen, Ivar [1859]: «Minningar fraa Maalstriden um Hausten 1858» I: Aasen 1984:120-155. (Fyrst prenta i Dølen nr.18-23, 20.02.-27.03.1859.)

Aasen, Ivar [1864]: Norsk Grammatik. 3. utg. Universitetsforlaget. Oslo 1965.

Aasen, Ivar [1873]: Norsk Ordbog med dansk Forklaring. 4. utg. Vestmannalaget. Christiania 1918.

Aasen, Ivar [1885]: «Bidrag til vort Folkesprogs Historie.» I: Norsk Folkemål. Grunnskrifter og innlegg gjennom hundre år. Til Halvdan Koht på åttiårsdagen 7. juli 1953. Samlaget. Oslo 1953. s.17 50.

Aasen, Ivar 1911 12: Skrifter i Samling. I III. Gyldendalske Boghandel – Nordisk Forlag. Kristiania og Kjøbenhavn. Red. av Knut Liestøl.

Aasen, Ivar [1854]: «Grundtanker til en Afhandling om en norsk Sprogform.» I: Maal og Minne 1917:4 33 v/Knut Liestøl. (Skrive 1854.)

Aasen, Ivar [1925]: Norsk maalbunad. Samanstilling av norske ord etter umgrip og tyding. 2. utg. Med innleiding av Sigurd Kolsrud. Oslo. Norsk Bokreidingslag. Bergen 1975.

Aasen, Ivar 1957 60: Brev og Dagbøker. I III. Ved Reidar Djupedal. Samlaget. Oslo.

Aasen, Ivar 1984: Om grunnlaget for norsk målreising. Seks artiklar av Ivar Aasen med innleiding av Stephen J. Walton. Vestanbok. Voss.