в va nisbiy tezlik
V orqali topish
imkoniyatini beradi.
Agar | cos 0| =
1 bo‘lsa, (7.46) ga ko‘ra chastotaning tezlikga bog‘la>
nishi
bo'ylama Doppler effekti deyiladi. Bunda:
cos
0 =
+ 1 bo'lsa,
U) — LO q , j r + v / ~ c , manba kuzatuvchiga yaqinlashmoqda;
cos в = —
1 bo‘lsa,
Ш ~
OJoyJl - V/c, manba kuzatuvchidan uzoqlashmoqda.
Agar | cos 01 « 0
(в »
7 t /
2 ) bo‘lsa,
tezlikga bog‘lanishi
ko‘ndalang Doppler effekti deyiladi. Bu holda:
u) ~
ujo\Jl - F
2 /c 2,
oj < ujq . (7-49)
Bundan ko'rinib turibdiki, xususiy chastota doimo katta ekan.
Endi
V/ c -С 1 holni ko'rib chiqamiz. (7.46) ni
V/ c ning darajalari
bo'yicha qatorga yoyamiz va unung birinchi darajasiga proporsional
bo'lgan had bilan chegaralanib quyidagini olamiz:
ui и шо ^1 + — cosfl^ .
(7.50)
Bu klassik fizikada (“Optika”) olingan natijaning huddi o‘zi.
F a q a t
klassikada burchak barcha inersial sanoq sistemalarda birday bo‘lib,
invariant kattalik deb hisoblangan. Ko‘ndalang Doppler effekti
fa q a t
relyativistik fizikaga xos bo'lib. Klassik fizikaga asoslanib bu qonuniy*
atni aniqlab bo‘hnaydi.
Doppler effektini tajribalarda o'rganish rnihim ahamiyatga
ega-
Chunki, chastotaning bir sanoq sistemasdan ikkinchisiga o‘tishdagi o‘Z'
garishi, vaqtning turli sanoq sistemalarda turlicha o‘tishi bilan bevosit*
bog‘langan. Doppler effektini yuqori aniqlikda o‘rganish nisbiylik naz»"
riyasining to ‘g‘ri nazariya ekanligini isbotlaydi.
