Nazariy fizika kursi

j [r,xoi B\d,V = %J M dV
=
J
[r, rot 
M\ dV.
(9.32)
Q
197

---

Ko‘ramizki, magnit m om entining zichligi magnit induksiya vektoriga 
proporsional ekan, y a’ni
Shunday qilib, (9-22) dagi oxirgi had ikkinchi had kabi bog'langan 
zaryadlar harakatiga aloqador bo‘lib, magnit momenti bilan aniqlan- 
ganligi uchun 
magnitlanish
toki deb ataladi.
Qutblanish toki zichligi bilan magnitlanish toki zichligining yig'in- 
disi bog'langan zaryadlar tokining zichligi deb yuritiladi, y a’ni
Bu yerda 
j P
va 
j M
mos ravishda qutblanish va m agnitlanish to klarininjl 
zichligi. Sunday qilib m uhitda tok erkin va bog'langan zaryadlarninjj 
harakati tufayli yuzaga kelishini aniqladik.
9.4 
M aksvell va b og‘lanish tenglam alari
Zaryad va tok zichligining o'rtacha qiym atlari yordam ida makros­
kopik elektrodinamikaning asosiy tenglamalarini t a ’riflashga kirishamiz.
(9.10) tenglam aga (9.22) ni qo'yamiz:
M = a B .
(9.33)
j b
=
j p + j M. j P
=
d P / d t ,
j M 
= 
с
rot 
M
( 9 . 3 4 ) 1
I d E
+ 47Г rot 
M
H-------- —
,
с 
dt
yoki
Л
1 Л
ro t 
(В -
4т
rM)
-
y j +
- _ ( £ + 4тгР). 
(9.35)
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
Я
=
В -
4 7 г М ,
D
=
E + 4 n P
(9.36)
(9.37)
va bu belgilashlarda (9.35) tenglamani qayta yozamiz:

---

Bu yerda 
H
va 
D
yordamchi kattaliklar bo'lib, magnit maydon kuch­
langanligi va elektr induksiya vektori deb yuritiladi. Endi (9.11) tengla­
mani zaryad zichligining o'rtacha qiymati (9.19) va (9.16) orqali qayta
yozamiz:
div 
E
= 4тгр +
4прь = 4ттр
— 
4тт
div 
Р
= »
d iv (E + 4пР) = 4пр
yoki
div 
D = 4np.
(9.39)
Bu yerda (9.37) inobatga olindi.
(9.38), (9.39), (9.8) va (9.9) makroskopik elektrodinamikaning aso­
siy tenglamalari bo'lib, Maksvell tenglamalari deb ataladi. Bu tengla- 
malardagi erkin zaryadlar zichligi va tok zichligi uzluksizlik tenglamasi 
(9.24) bilan bog'langan.
Magnit maydon kuchlanganligi bilan magnit induksiya vektori ora­
sidagi bog'lanishni aniqlaymiz. (9.33) bog'lanishni inobatga olib (9.36) 
ni yozamiz:
H
= (1 -
4na)B .
(9.40)
Bu yerda 
p,
= 1 /(1 —47га) belgilash kiritib (9.40) ni quyidagi ko'rinishda
yozamiz:
В
=
pH .
(9.41)
p magnit singdiruvchanlik
deb ataladi. Magnit maydon ta ’sirida paydo 
bo'lgan magnit momentining zichligi
M
=
p a H
=
xH .
(9.42)
Bu yerda x
magnit kirituvchanlik
deb ataladi. (9.33) va (9.41) dan
p
= 1 + 47tx 
(9.43)
hosil bo'ladi.
Shunga o'xshash (9.28) va (9.37) dan
D = e E
(9.44)
hosil qilamiz. Bu yerda
dielektrik singdiruvchanlik
deb ataladi.