Nig m atov xik m atulla raxm ano V qurbon sodikovich

1-rasm. 0 ‘qituvchi va talabalaming o‘zaro munosabatlarining
passiv shakllari
Ushbu struktura asosan ma’ruzalar jarayonida qo‘llaniladi. Faol, 
talabalar faol ishtirokchilar qayerda, talabalar va o'qituvchi teng 
huquqlarga egaligi.
O’qituvchi
2-rasrn. 0 ‘qituvchi va talabalaming o‘zaro munosabatlarining
faol shakllari
Ushbu struktura asosan aimaliy mashg'ulotlarda qo‘llanishi mumkin.
2. 
Interaktiv - talabalaming o‘zaro ta’siri nafaqat o‘qituvchi bilan, 
balki bir-biri bilan ham sodir bo‘ladi hamda talabalaming ta’lim jarayonida 
faolligi ustunlik qiladi.
34

---

3-rasm. 0 ‘qituvchi va talabalarning interfaoi shakllari.
Ushbu struktura asosan laboratoriya mashg’ulotlarida ishlatiladi.
3. 
Interaktiv ta’lim usullarining naaqsadi - talabalarning intellektual 
qobiliyatini va muvaffaqiyatini his etadigan qulay ta’Um sharoitlarini 
yaratish, bu esa o‘quv jarayonini samarali amalga oshirishdan iborat 
bo‘ladi. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, interaktiv ta’lim, birinchi 
navbatda, suhbat mashg‘ulotidir, bu jarayonda talaba va o‘qituvchi va 
talabalar o‘rtasida o‘zaro aloqalar mavjud bo‘ladi.
Interaktiv ta’lim usullarini 
o‘z 
zimmasiga 
olgan vazifalar 
quyidagilardan iborat:
- talabalarda intizom va o‘z-o‘zini tarbiyalashga bo‘lgan qiziqislmi 
uyg‘otish;
- talabalarda o‘z nuqtai nazarini shakllantirish va o‘z pozitsiyalarini 
himoya qilish qobiliyatini oshirish;
- ijtimoiy va kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish;
- o'qitiladigan materialnii samarali o‘zlashtirish;
- talabalarning belgilangan vazifani hal etish yo‘llari va variantlarini 
mustaqil izlash, shuningdek, qabul qilingan qaromi asoslash;
- talabalar o‘rtasida faol ishtirok etish, jamoada ishlashni o‘rgatish;
- talabaning ongli malakasi darajasini shakllantirish.
Ta’lim jarayonida ikki tomon ishtirok etganligi sababli: ma’lumot 
beruvchi o‘qituvchilar va uni olgan talabalar har ikki tomonning mavjud 
muammolarinii tizimlashtirish va ularni hal qilishning mumkin boigan 
usullarini taklif qilisliadi.
35

---

0 ‘quv jarayonidagi asosiy muammolardan biri talabalaming 
ko‘pchiligi o‘qituvchilardan o‘quv materiallarining qiziqarli va sifatli 
taqdim etmasligidan hamda o‘qitishda innovatsion texnologiyalar va 
usullardan samarali foydalanmasligidan zarar ko‘radi.
Talabalar o‘quv fanlarint o'qitish usullari bilan qoniqishadimi, degan 
savolga ko‘pchilik ya’ni 71% talabalar ta’lim fanlarini o‘qitish usullaridan 
juda mammm emaslar, chunki deyarli 90% hollarda, ulaming darslarida 
an’anaviy tardagi o'qitishning passiv usullari qo‘llaniladi, barcha 
respondentlar o‘qituvchi va talabalaming o ‘zaro ta’sirining interaktiv -va 
faol shakllarirti o‘rganishda eng samarali deb hisoblashadi3.
Darslami o‘tkazishning eng samarali turlai i - bu talabalar innovatsion 
tipdagi amaliv mashg‘ulotlar (bahs-munozaralar, treninglar va h.k.), ijodiy 
topshiriqlar (mustaqil tadqiqot), "davra suhbati" usuli, ya’ni interaktiv yoki 
interfaol usullar ma’qul deb hisoblaydilar.
0 ‘qituvchilaming ko‘pdliiligi (o‘rtacha 80%) o‘qitilgan yoki o ‘qitish 
usullari bo'yicha qo‘shimcha adabiyotlarni o rgangan katta o‘ qituvchilar 
tajribasini qabul qiladilar.
So‘rov natijalariga ko‘ra, 100% o‘qituvchilar ta ’limda innovatsion 
texnologiyalairdan foydalanishga tayyorligini va ulaming 95% i ushbu 
usullarni o‘qii:ishga qaratilgan maxsus kurslar yoki seminarlardan o ‘tishga 
muhtojligini aytib o‘tgan4.
Shunday qilib, shuni xulosa qilish kerakki, hozirgi vaqtda 
o‘qituvchilaming ta’lim sohasidagi innovatsion usullarga ega bo‘lish 
darajasi juda past, bu esa o‘qituvchilaming s:aif pedagogik tayyorgarligi 
yoki yo‘qligi Ibilan izohlanadi.
Muayyan vaziyatga qarab, o'qituvchi eng qulay ta’lim shakllarini 
tanlaydi.
Interaktiv darsda o‘quv materiallarini taqdim etsangiz, ishning 
muayyan tamoyillariga amal qilishingiz kerak boTadi.
Birinchi tamoyil: kasb-hunar bir xildagi ma’ruza emas, balki 
talabalaming bii'-biii bilan va o‘qituvchi bilan umumiy ishi va o'zaro 
munosabati.
Ikkinchi tamoyil: barcha talabalar ijtimoiy maqomga, yoshga, 
tajribaga va hokazolarga qaramasdan tengdir.
3 Буотром P. Развитие творческого и критического мышления. М.: Ин-т «Открытое 
общество», 2000. с.87.
4 Кларин М.В. ’Инновации в мировой педагогике: обучение на основе исследования, 
игр, 
д и с к у с с и и