Nig m atov xik m atulla raxm ano V qurbon sodikovich

: 
анализ зарубежного опыта. Рига-Москва: Эксперимент, 1998
.
36

---

Uchinchi tamoyil: har bir talaba har qanday masala bo‘yicha o‘z 
nuqtai nazariga ega.
To‘rtinchi tamoyil: hech qanday holatdla shaxsni tanqid qilmaslik, 
faqat g‘oya tanqid qilinishi mumkin.
Beshinchi tamoyil: sinfdagilaming barchasi harakatgai ko‘rsatma 
emas, balki faqat fikrlash uchum maiumot berish.
Ushbu tamoyillardan kelib chiqqan holda, o‘qituvchi va talabalar 
inlerfaol mashg‘ulotlardan maksimal darajada loydalanadilar.
Interaktiv dars berish quyidagi algoritmga ega:
- o‘qituvchi mavzuni, shuningdek, dars uchim vaziyatni tanlaydi;
- barchai talabalar tomonidan teng ravishda tushunilishi kerak boigan 
barcha atamalar, tushunchalar va boshqalami belgilaydi;
- mavzu bilan va guruhda islilash uchun eng samarali interaktiv 
darsning o'ziga xos shaklini tanlaydi;
- talabalar uchun mavzuni aniqlaydi;
- darsning maqsadini shakllantiradi.
Shunday qilib, bahs-munozaralar o‘z pozitsiyasini shaMlantiiish va 
himoya qilish qobiliyatiga ega boiishga, og‘zaki ko‘nikmalarni va 
auditoriya billan muloqot qilish qobiliyatini mustahkamlashga, jamoaviy 
ruh 
va 
yetakchilik 
fazilatlarini 
shakllantirishga, 
o‘quvchilarning 
kommunikativ 
madaniyatini 
va 
ommaviy 
nutq 
qobihyatlarini 
rivojlantirishga yordam beradi.
Shu bilan birga, 
munozarani o‘tkazish jarayonida tadqiqot 
qobiliyatlari shakllantiriladi, chunki yuqorida keltirilgan dalillar adabiyot 
va axborot manbalari bilan ishilashni talab qiluvchi dalillar va aniq misollar 
talab qiladi. Bundan tashqari, munozaralar tufayli talabalar tashkiliy 
ko‘nikmalar, tinglash va yozish qobiliyatiga ega boiadilar.
Interaktiv usullar talabalar o‘rtasida hissiy aloqalami o‘rnatish, 
ijodkorlikni rivojlantirish, nostandart fikrlash va o‘z manfaatlarini himoya 
qilish, 
jamoada 
islilash 
ko‘nikmalarini 
shakllantirish, 
o‘z-o‘zini 
rivojlantirish va o‘z-o‘zini tarbiyalashda yuqori motivatsiya, faol hayotiy 
pozitsiya, ijodiy salohiyatni namoyon etishga yordam beradi.
Innovatsion texnologiyalarni o ‘qitishda, birinchi navbatda, passiv 
usullar bilan qoilab-quwatlanmaydigan o‘qituvchilarda ma’ruzalarni 
o‘tkazishning stereotiplari va odatlarini o‘zgartiiish kerak.
Bundan tashqari, talabalar bilan ishlash bo'yicha bilim ohshning 
an’anaviy yondashuvini qayta yo‘naltirish kerak, bu esa o‘z navbatida 
mustaqil fikrlashga, aqhy qobiliyatlarni rivojlantirishga, tahlil qilish va 
xulosalar chiqarishga imkon beradi.
37

---

Ta’linmmg samarali shakllarini muvaffaqiyatli joriy etish uchun 
o‘qituvchi talabalar biJan ishlashning zamonaviy innovatsion usullaridan 
foydalanishga asoslangan keng qamrovli ko‘nikma va bilimga ega bo‘lishi 
kerak.
Ohy ta’lim muassasalarida ko‘p yillardan beri dars berayotgan 
ustozlarga quyidagilar ma’lum:
"0 ‘quvchilarda tashabbuskorhk va oi'zida faollik rivojlanmasa, 
barcha bihmlar o'lik holda qoladi: o‘quvchilarni nafaqat fikrlashga, balki 
xohishga ham o‘rgatish kerak. Agar talabaning rivojlanishi faoliyatga 
qo‘shilsa, yanada samarali bo ladi” - deb aytib ketishgan juda ko‘p dunyo 
olimlari.
Bizning 
fikrimizcha, 
ma’ruza 
darsini 
o‘tayotgan professor- 
o'qituvchilar faqat gapirib berayotgan bolsalar, talabalar faqat eshitib 
o‘tirgan bo‘lsalar, u holda ulaming miyasida eshitganlarning 15-20 % gina 
yodida qoladi
Agar har xil taqdimot materiallaridan foydalanib talabalarga dars 
berish jarayonida talabalar ko‘p materiallami ko‘zlari orqah ко'rib o‘tirgan 
bo‘lsalar, u holda ularning miyalarida o'rtacha 30-70 % materiallar esda 
qolishi mumkin. Agar talabalar muhokamalarda qatnashganlarida va 
mustaqil ravishda aniqlash va masalani shakllantirishda ishtirok etsa, u 
holda ulaming miyalarida taxminan 80-90% material eslarida qolishi 
mumkin.
Dastlab, biz an’anaviy usullardan farqli oiaroq, zamonaviy o‘qitish 
usullari biroz farqli xususiyatlarga ega ekanligini ta’kidlaymiz, ya’ni, 
zamonaviy o‘qitish usullari allaqachon rivojlanish jarayonida maxsus 
pedagogik rejaga moslashtirilmoqda. Rivojlanish muallifning o‘ziga xos 
metodologik va falsafiy nuqtai nazariga asoslanadi.
Harakatlar, operatsiyalar va o‘zaro ta’sirlarning texnologik ketma- 
kethgi aniq kutilgan natiiani ifodalovchi maqsadli parametrlarga 
asoslanadi.
Usullami amalga oshirish shartnoma asosiga ega bo‘lgan va 
differentsiatsiya va individuallashtirish tamoyiUarini, shuningdek, ins on va 
texnik salohiyatdan optimal foydalanishni hisobga olgan o‘qituvchi va 
talabalarning tegishli faohyatini o‘z ichiga oladi. Aloqa va muloqotlar 
majbuiiy komponentlar boMishi kerak.
Pedagogik usullar bosqiqhma-bosqich rejalashtiriladi va ketma-ket 
amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ular har qanday o ‘qituvchi tomonidan 
erishihshi kerak, lekin har bir o‘qituvchi tomonidan belgilangan maqsadga 
erishishni kafolatlaydi.
38

---

Diagnostik muolajalar metodlaming ajralmas tarkibiy qismi bo‘lib, 
unda talabalar faoliyati natijalarini olchash uchun zarur bolgan vositalar, 
ko‘rsatkichlar va mezonlar mavjud.
Zamonaviy o‘qitish usullari ko‘p hollarda psixologik va pedagogik 
asosga ega bolmasligi mumkin. Shuning uchun ylarni yagona tarzda 
tasniflash juda qiyin. Lekin bui ulardan o‘quv faoliyatida foydalanishgagina 
to'sqinlik qilmaydi, balki ushbu dastur muvaffaqiyatiga ham sezilarli ta’sir 
ko‘rsatmaydi.
0 ‘qituvehi va talabaning o‘zaro tushunchasiga asoslangan muloqot 
orqali intizomni bilishdan iborat zamonaviy didaktikaning asosiy vazifasi 
muhim ahamiyatga ega.
Zamonaviy 
didaktika 
universitet 
o'qituvchisidan 
menejment 
fazilatlarini, 
boshqaruv ko‘nikmalarini va talabaning 
shaxsiyatini 
rivojlantirishni talab qiladi. 0 ‘qituvchi bugungi kunda mavjud bolgan 
barcha ta’limi vositalariga ega bolishi kerak. Bilim olishni istagan va 
amaliyotda o‘z imkoniyatlarini maksimal darajada amalga oshirishga 
intilayotgan talabaning yaxlit shaxsiyatiga alohida e’tibor beriladi.
Muayyan bilimlami rasmiylashtirishdan va ijtimoiy-axloqiy xulq- 
atvor me’yorlarini qollashdan farqli olaroq, zamonaviy texnologiyalar 
o‘z-o‘zini anglash va o‘z-o‘zini tarbiyalash orqali yuqorida sanab olilgan 
fazilatlarga erishishga qaratilgan.
Akademiyada o‘qish bosqichida talabalar intellektual qobiliyatlarga 
ega bo‘hb, kelgusida rivojlanish va takomillashtirishni talab qiladi. Oxir- 
oqibat, talaba professional vaziifalar va hayot muammolaii bilan mustaqil 
ravishda kurashishga olgatilishi kerak.
Talabalarni o‘qitish texnologiyalari an’anaviy ta ’lim va tarbiya 
usullari va vositalariga asoslangan bolib, ular har bir shaxsning o‘ziga xos 
xususiyatlariga mos keladi.
Texnik talimning turli vositalari ta ’lim mazmunini diversifikatsiya 
qilishga yordam beradi. Yaqin vaqtgacha akademiyada o‘qish amaliyotida 
deyarli hech qanday ta’lim o‘yinlari qollanilmagan.
Bugungi kunda oliy taiim da zamonaviy o‘qitish metodikasi butun 
o‘quv jarayonini o‘yin faoliyati orqali faollashtirishga qaratilgan. 
Zamonaviy texnologiya sifatida ta’hmning o‘yin shaklidan foydalanish 
mavzuni o‘rganish va hatto o‘quv intizomi bolim iga asoslangan.
0 ‘qitish amaliyotida o‘yin texnologiyasining o‘rni va rolini aniqlash 
о‘yin elementlari va tadqiqot doktrinasining kombinatsiyasi asosan 
o‘qituvchining didaktik o ‘yinlar vazifalarini amalga oshirishiga bogliq.
I alabalai- auditoriyasida o‘yinming o‘ziga xos xususiyatlari jamiyatda o‘zini 
o‘zi tasdiqlash, o‘z-o‘zini anglash istagi, nutq faoliyatini rivojlantirishga 
qaratilgan boladi.
39

---

SHuni alohida ta’kidlash lozimki, dars olib borish jaroyonida 
zamonaviy texnologiyalar, jumladan taqdimotlar va videoma’ruzalar 
tayyorlashda Prezi, Powtoon, Motionarray, All PPT, Magicdiagram, Mind 
Maple, Edraw Max kabi dasWriy vositalar hamda sinovlar va testlar tashkil 
etishda Kahoot, Quizizz, Padlet Jeopardy, Mentimetr, Stoiyboardthat каби 
махсус дастурлар samarali foydalanish zamon talabi bo‘lib bormoqda.
Bundan tashqari, muammoli ta’lim - bu o‘qituvchi turh xil! muammoli 
vaziyatlarni Ikeltirib chiqaradigan va o'quvchilarning situatsion ta’lim 
muammolarini hal qihsh bo‘yicha faoliyatini tashkil etadigan jarayon. Bu 
tayyor ilmiy tavsiyalarni o‘rganish bilan talabalarning mustaqil qidirtiv 
faoliyatining optimal kombinatsiyasini ta’rninlaydi. Albatta, o‘qitish 
metodologiyasida turh xil zamonaviy pedagogik texnologiyalar mavjud 
bo‘lib, ular didaktikada ham samarah va yaxshi isbotlangan. Bunday 
texnologiyalar talabalarning intellektual fiizilatlarini shaldlantirishga 
qaratilgan ta ’lim tizimini 
o‘z 
ichiga 
oladi. 
Zamonaviy ta ’lim 
texnologiyalaridan foydalanish insonning 
atrof-muhitga 
aksiologik 
yondashuvini rivojlantiradi.
40

---

XULOSA
Наг bir yangi usul va texnologiyalar standartiga o'tish talabalarning 
fikrlash qobiliyatini, professionallik kompetentsiyasini rivojlantirishga 
asoslanadi. Shuning uchun ushbu o‘quv uslubiy ko'rsatmada umuman 
dunyoda qoilanilayotgan har xil usullami taMil qilish, ulaming yutuqlari 
va kamchiliklari qisqa-qisqa qilib yoritilib berilgan.
Bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan davriga to‘g‘ri keladigan 
yangi metodik o‘qitish uslubi taklif etilgan, lekin har bir Oliy o‘quv yurtida 
ta’lim berayotgan professor ~ o‘qituvchilar o‘zlariga ma’qul bolgan 
o‘qitish uslubini tanlab olishliklari uchun har xfl usullar yoritilib berilgan.
Har bir usulning yutuqlari va kamchiliklari keltirilgan. Uslubiy 
ko‘rsatmaning yakunida IT texnologiyalari fanidan yangi dars berish uslubi 
taklif etilgan. Ushbu uslubiy ko‘rsatmani o‘qigan nafaqat axborot- 
kommunikatsiya texnologiyalari sohada faoliyat olib bomvchi ustozlar 
balki boshqa soha vakillari ham o ‘zining fan yo‘nalishiga qarab kerakli 
usulni o‘rganib olishi mumkin.
Taklif etilayotgan ushbu uslubiy ko'rsatma nafqat axborot- 
kommunikatsiya 
texnologiyalari 
sohasi, 
balki 
ixtisoslik 
va 
mutaxassisligicjan qat’iy nazar ta’Jim va dars berayotgan professor- 
o'qituvchilar ham foydalanishllari mumkin.
41

---