Nig m atov xik m atulla raxm ano V qurbon sodikovich

Case - study usuli ,
Case - lnglizcha tarjimasi “voqea”, “vazivat” degani ma’noni bildirib, 
bu aktiv muammo-vaziyatlami tahlil etib aniq masalalarni yechishga 
asoslangan o‘qitish usuli hisoblanadi. .
Ushbu usul 1870-yil Amerikaning Garvard universiteti tomonidan 
taklif etilgan edi. 1920-yilda Garvard biznes maktabida qo‘llanilgan. 
Hozirgi paytda ikkita Case-study maktablar bor, ya’ni Amerikaning 
Garvard va Yevropaning Manchester universitetlari hisoblanadi. Umuman, 
keyslarai yig'ib va tarqatish uchun 1973-yilHa 22 ta oliy o‘quv yurtlari 
birlashib ECCH (European Case Clearing House) tashkilotini tuzishgan va 
unga bugungi kunda 340 ta tashkilot kiradi1.
1 
http ://www.ecch, com
7

---

0 ‘quv keysi - o‘quv maqsadiga erishish va sharoitga qarab yechimini 
topish. Har qanday matn o‘quv keysi bo‘la olmaydi. 0 ‘quv keysining 4 ta 
komponenti bor: muammo, yechim, vaziyat va kontekst.
Muammo - asosan yechimini topish kerak bo‘lgan professional 
vaziyatga asoslanadi.
Yechim - vaziyatga qarab ishtirok etuvchilar o‘z yechimlarini taklif 
etadilar. Yechim har doim ham to‘g ‘ri bo‘lavermaydi, u vaziyatga, 
voqeaga, maqsadga, sharoitga bog‘liq bo‘ladi.
Vaziyat - bu obyektni, guruhni va insonlar uyushmasini, ulaming bir- 
biriga munosabatini, qiziqishini, pozitsiyasini, qoida va protsedurasini 
yozib chiqadi.
Kontekst - vaziyatni keUb chiqishi, rivojlanishi, tashqi faktorlar, 
qo‘shimcha ma’lumotlar bilan to‘ldirib beradi.
0 ‘quv keysining formalariga quyidagilar kiradi: 
butun strukturalangan matn; 
hujjatlarni tanlash; 
audio yozuv; 
video yozuv;
shaxsiy tajriba materiallari.
a) Klassik o‘quv keysi - 20-30 varaqli strukturalangan matndan iborat 
bo‘lib, unda ketrna - ket vaziyatni asosiy komponentalari, yechimi va 
kontekstlari beriladi. Buning uchun, kamida 4 soat mustaqil tayyorlanish 
kerak boiadi, kamida 1 soat kichik guruhlarda (8-10 kishi) muhokama 
qilish va bir yoki bir necha marta o'qituvchi bilan auditoriyada dars 
o‘tilishi kerak. Bunda hajmi, har xil tamoyil va bir nechta fan yo‘nalishi 
bo‘yicha o‘quv mavzularini o‘z ichiga olishi mumkin. Masalan, boshqaruv 
tizimini yaratihshi, marketing, menejment, logistika va boshqalar bo‘lishi 
mumkin.
b) Qisqartirilgan o‘quv keysi - ya’ni -5 varaqh matn, asosan vaziyat 
va yechimi qisqartirilib beriladi, kontekst (qo‘shimcha ma’lumot) 
berilmaydi. Bu o‘quv keysi bir yoki ikki mavzu bo'yicha guruhlar orasida 1
- 2 soat diskussiya sifatida o'tkaziladi.
v) Mini-keyslar - ya’ni 0,5 (yarim) betdan 2 betgacha ma’lmnot 
beriladi. Umuman, vaziyatni, uni yechimi va kontekstlari boimaydi. 
Talabalaiga birlamchi hujjatlarni o‘qib chiqish topshiriladi. Asosan 
masalani yechimini talabalar mustaqil topishi kerak bo‘ladi.
g) Audio keyslar - ya’ni talabalar bir yoki bir nechta audio 
intervyulami eshitib muammoning vaziatini aniqlashadi. Ular audio 
yozuvni bir necha martadan qayta - qayta esliitib xulosa chiqarishlari 
mumkin.
8

---

d) Video keyslar - o ‘rganadigan vaziatni (holatni) video fragmentlar 
asosida beriladi. Eng yaxshi video keyslar 3 minutga moljallangan 
fragmentlardan iborat bo‘ladi. Shaxsiy tajriba asosida o‘quv guruhlar ichida 
tajribali bor insonlar asosida qo‘yilgan masala yechiladi. Bunda talabalar 
tajribali kishilardan haqiqiy vaziatni aniqlab olishligi osonlashadi.
Yaxshi o‘quv keyslaming xossalari quyidagicha:, 
aniq muammoli bo'lishi; 
davomiy ya ’ni tuganiagan bo ‘ lishligi; 
ma’ lumotlarni to ‘ la va yetarli bo‘ lishligi; 
shaxsiylihgi; 
neytralliligi;
vaziyatning oddiyligi (ya’ni vaziyat, muammo va yechimi 
berilgan keysda oddiyligi bo‘lishligi kerak).
Keyslar raatnining strukturasi quyidagicha bo‘lishi kerak: 
kilish ma’lumotlari qisqa bo‘lishi; 
vaziyatning kelib chiqish tarixi; 
hodisaning (voqeaning) rivojlantirshligi; 
vaziyat natijasi.
Yuqoritia keltirilgan keys usullari asosan faol o‘qitisti, mustaqil 
amaliy ishlashga mo‘ljallangan.
0 ‘quv keysini tadbiq etish. Talabalami keys matni bilan tanishtirish 
va uning ustida ishlash uchun bir necha usullar bilan amalga oshirish 
mumkin:
1. 
Traditsion usul - ya’ni keys matnini oldindan to iiq
tayyorlangan variantini talabalarga berish. Ular oldindan o‘z yechimlarini, 
hisoblarini, olgan natijalarini vozib kelishadi. !Bu usul talabani tahlil qilish 
qobiliyatini riVojlantiradi.
2. 
Talabalami darsdan oldin yoki dars bos'hlangan paytda keys 
matni bilan tanishtirish. Bunda talabalar yuzaki xulosalar chiqaradi.
3. 
Talabalarga keys matnini qismlarga bo‘lib berish Bunda talaba 
o‘zini birlamchi chiqargan xulosasini keyingi qism berilganda o'zgartirishi 
yoki mustahkamlashi mumkin.
4. 
Interaktiv usulida talabalarga ketma - ket savollar berihb, javob 
variantlari aniqlanadi. 0 ‘qituvehi masalani kungaytirib, talabalami savol 
javob asosida fikrlashini kuchEiytiradi.