Nig m atov xik m atulla raxm ano V qurbon sodikovich

2.5. Insert usuli
Insert -'bu kiitik fikrlashni rivojlantirish texnologiyalaridan biri bo‘Ub 
uni D. Vogarl va T. Esteslar tomonidan yaratilgan. Ushbu “Insert” nomi 
abbrevatura bo‘hb, quyidagi so‘zlardan iborat:
- I - Interactive (interaktiv);
- N - Noting (aqlli, bilimli);
- S - S}'stem for (tizim);
- E - Effective (sarnaralim);
- R-Reading (o‘qish);
- T - Thinking (fikrlash).
11

---

Ushbu usul asosan matnlar bilan ishlashda, ya’ni o‘qish jarayonida 
kritik fikrlashni rivojlantirish uchun ishlatiladii va shuning uchun u o‘qish 
texnologiyasining bir turi hisoblanadi. O'quvchi matnni (xatni) o‘qish 
davrida o‘zi biladigan liar xil belgilar bilan belgilab boradi. Masalan:
- V - buni bilaman;
- + - bu mening uchun yangi ma’lumot;
- - - bu meni bilganimni aksi (teskarisi);
- ? - buni bilmayman, aniqlash kerak.
Bunday belgilashlar kitoblami o‘qiyotganda qalamlar bilan belgilanib 
boriladi.
Ushbu usul asosan yosh bolalar, o‘quivchilar uchun unaktablarda 
qo‘llaniladi. Kattalar uchun esa masalan chet (xorijiy) tilni o‘rganayotganda 
qo‘llasa bo‘ladi.
2.6. Aqliy hujum
Ushbu aqliy hujum usuli 1930-yilda amerika olimi Aleks Osborn 
tomonidan ishlab chiqilgan. 1953-yilda u “Fikrlashni boshqarish” degan 
kitobini nashrdan chiqaradi. Asosan bu usul korxona yoki firma rahbarlari 
uchun tadbirkorlik faoliyatida samarah reja tuzishda keng foydalanila 
boshlagan.
Bu usulning ma’nosi quyidagicha: korxona rahbarlari va ishchilari 
birga yig‘ilishib umumiy bir muammoni (masalani) yechishga harakat 
qilishadi. Har bir ishtirokchi o‘ziga qo‘yilgan masalaga yechim taklifmi, 
gipotezasini, taxminini beradi. Shu jarayonda yangi fikrlar va takliflar hosil 
bo‘la boshlaydi.
Aqlliy hujum quyidagi turlarga bo'linadi:
- to‘g‘ri aqlli hujum;
- teskari aqlli hujum;
- yopiq aqlli hujum;
- individiual aqlli tizim.
Ushbu aqlli hujum jarayonida 6-12 kishi ishtirok etishi optimal 
hisoblanadi. Bu usulning plus tomonlari quyidagicha:
- ijodiy fikrlashning faolligi;
- jamoaviy ishlash ko‘nikmalari hosil boladi va ishtirokchilar bir- 
birlari bilan yaqinlashadilar;
- ishtirokchilami ilhomga chorlaydi;
- foydalanishning osonligi, ya’ni qoidalarini yengil tushunarligi va 
maxsus qurilmalar kerak emasligi.
Kamchiliklari:
fantaziyaning 
kengligi 
uchun 
guruh 
a’zolarini 
asosiy 
muammodan chetga chiqib ketishligi miunkinligi;
12

---

berilgan takliflardan haqiqiy amaliy variantini topish qiyinligi 
hisoblanadi.