səhifə 44/70 tarix 20.01.2017 ölçüsü 12,12 Mb. #802
etdiyiniz kimi aç ıq adıyla zikr etm əmişdir." [Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 555, h: 5]
Təfsir-ul Ayyaşidə Züraredən belə rəvayət edilər: Imam Misə
(ə.s) təyəmmümlə əlaqədar bir sual soruşdum. Buyurdu ki: "Bir gün
Ammar b. Yasir Rəsulullah ın (s. a. a) yanına g əlib söylədi ki: 'Boy
dəstəmaz ı al/götürm əm gərək idi, lakin su tapa bilmədim.' Rəsulullah, "Yaxşı nə
etdin ey Ammar?" dedi. Ammar, 'Paltarlar ımı çıxardım v ə torpa ğın
üzərində diyirləndim' cavab ını verinc ə, Rəsulullah ona bu
qarşılığı verdi: 'Eşşəklər belə edər. Allah belə bir vəziyyətdə necə
davran ılacağını, 'Ondan üzl əriniz və əllərinizin bir qisiminə s ığal ç əkin.'
ayəsiylə aç ıqlamışdır.' Ardından R əsulullah (s. a. a) iki əlini
torpa ğın üz ərinə qoydu, sonra əllərini bir-birinə sürdü və daha son-
Maidə Surəsi 6-7 .................................................... 401
rə onunla qaşlarının altına qədər gözlərinin aras ını sığal ç əkdi. Ard ından
əllərinin hər biriylə digərinin arxas ını sığal ç əkdi. Əvvəl sa ğdan
başladı." [c. 1, s. 302, h: 63]
Eyni əsərdə deyilir ki: Zürare Imam Misdən (ə.s) belə rəvayət
etdi: "Allah yüzün və iki qolun yuyunmas ını, başın v ə iki aya ğın
s ığal ç əkilməsini fərz etdi. Səfər, xəstəlik və zərurət kimi vəziyyətlər
içinsə, Allah yuma şərtini qald ırıb yerin ə s ığal ç əkmə öhdəçiliyini
gətirdi və belə buyurdu: Xəstə və ya səfərdə sinizsə yaxud
sizdən biri çuxur yerdən gəlirsə yaxud da qad ınlara toxunsanız...
bir qisiminə s ığal ç əkin." [c. 1, s. 302, h: 63 və 64]
Eyni əsərdə, bu səfər Al/götürü Sam ın köl əsi olan ABŞ-ül A'la'dan
belə rəvayət edilər: Imam Sadi ğ ə (ə.s) soruşdum: "Yerə düşdüm və
d ırnağım düşdü. Barmağımı yara bantıyla qucaqladım. İndi d əstəmaz ı
necə al/götürməm laz ımdır?" Ravi dey ər ki, Imam belə buyurdu: "Bu və
bənzəri vəziyyətləri Allah ın kitabından öyr ənmək mümkündür. Allah
buyurmuşdur ki: Allah dində sizə bir çətinlik etməmişdir." [c. 1,
s. 302-303, h: 66]
Mən deyərəm ki: Burada, dində çətinliyi olumsuzlayan Həcc
surəsinin əlaqədar ayəsinə işarə edilir. Imam ın ( ə.s) dəstəmaz ayəsinin
sonundak ı b ənzəri bir ifadə yerinə, Həcc surəsinin əlaqədar ayəsinə
keçən bu ifadəni istifadə etməsi, bizim də işarə etdiyimiz çətinliyi
mənfiləmə mənas ına vurğu etm ə məqsədinə istiqamətlidir.
Bura qədər köçürdüyümüz rəvayətlərdə əhəmiyyətli nöqtələrə diqqət
çəkilir və bizim ayələrə ba ğlı ş ərhlərimiz bunlar ı
aç ıqlayır. Bu s əbəbdən bunlar ın r əvayətlərə ba ğlı ş ərhlər olaraq
qəbul edilmələri yerində olar.
402 .................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
Maidə Surəsi 8-14 ........................................................... 403
8- Ey inananlar! Allah üçün k ıyam ed ən və ədalətlə şahidlik edən
kəslər olun. Bir birliyə qarşı duy/eşitdiyiniz kin, sizi ədalətli davranmama ğa
sürüməsin. Ədalətli davran ın ki bu, t əqvaya daha yax ındır.
Allahdan qorxun; Allah, şübhəsiz etdiklərinizi bilməkdədir.
9- Allah, inan ıb yaxşı işl ər edənlərə vəd etmişdir: Bağışlanma və
böyük mükafat onlar ındır.
10- Inkar edib ayələrimizi yalanlayanlara gəlincə, işdə onlar
cəhənnəm əhlidirlər.
11- Ey inananlar! Allah ın siz ə olan nemətini xat ırlayın; hanı bir
birlik sizə əllərini uzatma ğa cür ət etmişdi də Allah onlar ın əllərini
sizdən çəkmişdi. Allahdan qorxun və möminlər yaln ız Allaha söyk ən/dözsünlər.
12- Allah, Israilo ğullarından q əti söz al/götürmüşdü və içlərindən on
iki güdücü başçı göndərmişdik. Allah demişdi ki: "Mən, şübhəsiz
sizinlə bərabərim; əgər namaz ı dümdüz olaraq ed ər, zəkat ı ver ər,
elçilərimə inanar, onlara hörmət göstərərək kömək etsəniz və Allaha
gözəl borc versəniz, əlbəttə sizin pisliklərinizi örtərəm (ba ğışlayaram)
və sizi alt ından çaylar axan c ənnətlərə soxaram. Bundan
sonra kim inkar etsə, düz yoldan sapm ış olar."
13- Sözlərini pozduqlar ı üçün, onları l ənətlədik və ürəklərini bərkit/qat ılaşdırdıq.
Onlar sözləri yerlərindən sürüşdürdülər. Ken idisiylə xəbərdar edildikləri
şeyin bir hissəsini unutdular. Içlerinden çox az ı xaric, daim
onlardan xainlik görərsən. Yenə də sən onlar ı bağışla v ə diqqət
etmə; çünki Allah, yaxşılıq edənləri sevər.
14- "Biz Xristian ıq" dey ənlərdən də qəti söz al/götürmüşdük; amma
onlar da özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir hissəsini unutdular. Bu
yüzdən qiyamət gününə qədər aralar ına kin v ə düşmənlik sald ıq.
Allah yax ında onlara etm əkdə olduqlar ını x əbər verəcək.
404..........................................El-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
AYƏLƏR İN ŞƏRHİ
Ayələrin bir-biriylə əlaqəsi aç ıqdır, bu nöqt ədə ən kiçik bir
ba ğlılıq söz mövzusu deyil. Çünki möminl ərə istiqamətli bir xitablar
silsiləsidir. Bu xitablarda ümumi bir şəkildə özlərini maraqland ıran
əhəmiyyətli dünyəvi və ührəvi, fərdi və ictimai problemlər ələ al ınır.
"Ey inananlar! Allah üçün k ıyam ed ən və ədalətlə şahidlik edən kəslər
olun. Bir birliyə qarşı duy/eşitdiyiniz kin, sizi ədalətli davranmama ğa
sürüməsin." Bu ayə, Nisa surəsində iştirak edən bu ayəyə bənzəyir:
"Ey inananlar! Özünüzün, ana-atan ızın v ə yax ınlarınızın əleyhində
olsa belə, ədaləti tam yerinə yetirərək Allah üçün şahidlik
edənlər olun, (haqqlar ında şahidlik etdikl əriniz) zəngin və ya kas ıb
olsalar da Allah onlara daha yax ındır. El ə isə dogruluktan sapma ğasınız
deyə həvəslərinizə uy ğun g əlməyin. Eger şahidlik edərkən egriltirseniz
yaxud şahidlik etməkdən qaç ınsanız, bilin ki Allah etdikl ərinizdən
xəbərdard ır." (Nisa, 135)
Yaln ız iki ay ə aras ındakı f ərq budur: Nisa surəsinin əlaqədar ayəs(n)i;
şahidlik edənin, haqq ında şahidlikd ə ol/tap ıldığı kims ənin yax ını
olmas ından öt əri ona meyl göstərərək, haqqa, gerçəyə zidd bir
şəkildə onun faydas ına ola bil əcək bir şahidlik etmək surətiylə şahidlik
mövzusunda ədalətdən sapmas ını qadağan etm ə məqsədinə istiqamətlidir.
Təfsirini təqdim etdiyimiz Maidə surəsinin əlaqədar ayəs(n)i isə, şahidlik edənin,
haqq ında şahidlikd ə ol/tap ıldığı adama qarşı b əslədiyi kin və
düşmənlikdən ötəri bir növ qisas alma və qisas ını yatırma m əqsədiylə
kin və düşmənlik bəslədiyi kimsə əleyhində şahidlik etmək surətiylə
şahidlik mövzusunda ədalətdən sapmas ını önl əmək və qada ğan etm ək
məqsədinə istiqamətlidir.
Iki ayənin şərhlərinin istiqamətli oldu ğu xüsusların f ərqliliyi,
ifadələrinin ax ışı içind əki qeyd cümlələrinin fərqliliyini tələb etmişdir.
Məsələn Nisa surəsinin əlaqədar ayəsində, "Ədaləti tam yerinə
gətirərək Allah üçün şahidlik edənlər olun." deyilərkən, Maidə surəsinin
əlaqədar ayəsində, "Allah üçün k ıyam ed ən və ədalətlə şahidlik
Maidə Surəsi 8-14 .......................................................... 405
edən kəslər olun." deyilir.
Belə ki: Maidə surəsində iştirak edən ayənin hədəfi, şahidlik edənin,
haqq ında şahidlikd ə ol/tap ıldığı kims əyə qarşı əvvəldən bəslədiyi
kinin, şahidlik barəsində bir zülmə niyə/səbəb meydana gətirməsini önləmək
oldu ğu üçün şahidlik " ədalət"lə qeydləndirilmişdir. Şahidlikdə
ədalətə uy ğun g əlilməsi, düş-man haqqında belə olsa, şahidliyin zülm
ünsürünü ehtiva etməməsi əmr edilmişdir. Bu, bir kimsənin əvvəldən
sevgi və meyl duy ğuları b əslədiyi bir kimsə üçün bu duy ğuları istiqam ətində
şahidlik etməsinin tam əksinədir.
Əslində sevgi və meylin təsiriylə biri haqq ında şahidlikd ə
ol/tap ılmaq, zülm v ə haqs ızlıqdan tamamil ə bəri deyilsə də şahidlik
bax ımından [sevgi b əslədiyi kimsəyə qarşı] zülm və ədalətdən
sapma say ılmaz. Buna gör ə Maidə surəsindəki ayədə ədalətlə şahidlik
etmə əmr edilmişdir. Və bu Allah üçün k ıyam etm əyə ba ğlı bir
əmrin detal ı olaraq günd əmə gətirilir. Nisa surəsində isə, Allah
üçün şahidlik əmr edilir. Yəni, şahidlik edilərkən fərdi arzular
istiqamətində hərəkət edilməməsi istənir. Bu isə, ədalətə k ıyam
etməyə ba ğlı əmrin detal ı olaraq söz mövzusu edilir.
Eyni səbəblə, Maidə surəsinin ədalətlə şahidlik edilməsini
əmr edən ifadəsinə, bir detal şərhə yer verilir: "Ədalətli davran ın
ki bu, təqvaya daha yax ındır. Allahdan qorxun." Burada
həmsöhbətlər, ədalətli olma ğa çağırılırlar. Ədal ətli olman ın da t əqvan ın
reallaşmasını təmin edən bir faktor oldu ğu ifad ə edilir. Nisa surəsində
isə, s ıralama v ə funksiyalar dəyişmişdir. Allah üçün şahidlik
etmə əmrini bu ifadəylə detalland ırır: "Elə isə dogruluktan
sapma ğasınız dey ə həvəslərinizə uy ğun g əlməyin." Bu səbəbdən burada fərdi
ehtiraslara uy ğun g əlib təqvan ın t ərk edilməsi qada ğan edilir. Bunun,
ədaləti tərk etməyə gətirib ç ıxaran pis bir vasit ə oldu ğu ifad ə edilir.
Sonra hər iki ayədə də, təqvan ı t ərk etmə barəsində həmsöhbətlər
xəbərdar edilir: Nisa surəsində, "Eger şahidlik edərkən egriltirseniz
yaxud şahidlik etməkdən qaç ınsanız, bilin ki Allah etdikl ərinizdən
xəbərdard ır." buyurulur. Maidə surəsində isə, "Allahdan
qorxun, Allah şübhəsiz etdiklərinizi bilməkdədir." buyurulur.
406 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
Şahidliyi ədalətlə ya-parak Allah üçün k ıyam faktorun/etm ənin mənas ını, əvvəlki
ayələrin şərhi çərçivəsində aç ıqladıq.
"Ədalətli davran ın ki bu, t əqvaya daha yax ındır." Ay əsinin orijinal ında
keçən "huve" əvəzliyi "i'dilu=adil davran ın" ifad əsiylə anlaşılan "ədalət"
e dönükdür. Ayənin mənas(n) ı is ə aç ıqdır.
"Allah, inan ıb yaxşı işl ər edənlərə vəd etmişdir: Bağışlanma və böyük
mükafat onlar ındır." Ikinci cüml ə yəni, "Bag ışlanma ... onlar ındır."
ifadəsi, "Allah vəd etmişdir." ifadəsiylə xəbər verilən vədin bucaql ımı
xüsusiyyətindədir. Bu başqa təfsirçilərin də söylədiyi kimi, şərh
bax ımından; "Allah anlardan inan ıb yaxşı işl ər edənlərə magfiret
və böyük mükafat vəd etmişdir." (Fəth, 29) ayəsindən daha
vur ğulayıcıdır, b əzilərinin iddia etdiyi kimi xəbərdən sonra xəbər oldu ğu
üçün deyil əlbəttə. Bu iddia səhvdir. Əksinə, Fəth surəsindəki
əlaqədar ayədə oldu ğu kimi, zımnen işar ə etmək kimi bir vəziyyət olmadan
vədin aç ıqlanması üçündür.
" İnkar edib ay ələrimizi yalanlayanlara gəlincə, işdə onlar cəhənnəm
əhlidirlər." Rag ıp əl-Isfahani belə deyər: "əl-Cahme idi" atəşin
şiddətlə alovlanmas ı dem əkdir. "Cahim" sözü də bu kökdən gəlir.
Bu bax ımdan ay ə, təhdidin özünü də ehtiva edir və əvvəlki ayədə
haqq ında danışılan, "Bagışlanma v ə böyük mükafat onlar ındır." mükafat
vədinə qarşılıq funksiyasını görür.
Küfrün, ayələri yalanlama hərəkətiylə qeydləndirilməsi, mənas(n) ı v ə
məqsədi aç ıq olan ay ələrin inkar ı h ərəkətinə yoldaşlıq etməyən haqq oldu ğunu
bilərək haqq ı inkar etm əkdən qaynaqlanmayan
mustazaflar ınkine b ənzər passiv küfrü xaricləmə məqsədinə istiqamətlidir.
Passiv küfrün əhatəsinə girən insanlar ın aqib əti, Allah ın irad əsinə
ba ğlıdır. Dil əsə ba ğışlayar/h ədiyyələr, delərsə onlara əzab edər. Bu səbəbdən bu
iki ayə, inan ıb yaxşı işl ər edən möminlərə istiqamətli gözəl vəd və inkar
edib Allah ın ay ələrini yalanlayanlara istiqamətli şiddətli bir təhdid
ehtiva etməkdədir. Bu iki mərhələ aras ında orta m ərhələlər, axtar/ara mənzillər
vard ır; uca Allah bunların xüsusiyy ətlərini və aqibətlərini ba ğlı
keçmişdir.
"Ey inananlar! Allah ın siz ə olan nemətini xat ırlayın; hanı bir birlik
Maidə Surəsi 8-14 ....................................................... 407
sizə əllərini uzatma ğa cür ət etmişdi..." Bu ayənin məzmunu, kafirlərlə Müsəlmanlar
aras ında yaşanan d əyişik hadisələrə və inkişaflara uyğunlaşdırıla bilər.
Bədir, Uhud, Xəndək və bənzəri kimi. Ayədən ayd ın olduğu
qədəriylə, müşriklərin möminləri öldürmə, Islam ın tövhid dininin
izlərini yer üzündən silmə kimi cürət etdikləri hər cür eyləm nəzərdə tutulur.
Bəzi təfsirçilərin, məqsəd (irəlidə toxunulaca ğı kimi) müşrikl ərin
Pey ğ əmbəri (s. a. a) öldürməyi haz ırlamaları v ə ya Yəhudilərin
ona qarşı bir sui-qəsd tənzimləməni planlamalar ıdır, ş əklindəki
qiymətləndirmələri ayənin ləfziylə maraq/əlaqəsi yoxdur. Ayəyə
baxd ığımızda bunu açıqca gör ə bilərik.
"Allahdan qorxun və möminlər yaln ız Allaha söyk ən/dözsünlər." Burada
möminlərin Allahdan qorxub çəkinmələri və ONA güvənib söykən/dözmələri
əmr edilir. Gerçəkdə isə bu, təqvan ı v ə Allaha güvənib
söykən/dözməyi tərk etməyə ba ğlı s ərt bir xəbərdarl ıq v ə qada ğan etm ədiyər. Bunun
dəlili də uca Allah ın Israiloğullarından v ə "Biz Xristian ıq"
deyənlərdən al ınan sözl ə əlaqədar olaraq izah etdikləri, sonra hər iki qrupun
də əhdi pozmalar ı, uca Allahın onları l ənətə və ürəklərin bərki/qat ılaşmasına,
dinlərini unutmalar ına, qiyam ət gününə qədər kin və
düşmənliyin aralar ında yayılmasına mübt əla etməsidir.
Bu hekayənin izah edilməsinin tək səbəbi, möminlərə bu barədə
nümunə təqdim etmək və keçmişdə yaşanan bu nümunəs(n)i davaml ı olaraq göz
qarşısında saxlayıb lazımlı ibrət dərslərini ç ıxarmalarıdır. Buna
diqqət yetirmələri istənməkdədir ki: Yəhudi və Xristianlar ın başına
nə gəlmişsə, Allaha verdikləri sözü unutmalar ından öt əri gəlmişdir.
Allaha təslim olacaqlar ına dair bir söz vermişl ər idi. Dinləyib itaət
edəcəklərinə əhdi depozit-man etmişlər idi. Bu sözün, bu əhdin
bir gərəyi Rəblərinə müxalif ç ıxmaqdan ç əkinmələri, dini məsələlərdə
ONA güvənib söykən/dözmələri, yəni ONU din mövzusunda vəkil
əldə etmələridir. Özləri üçün seçdiyini seçmələri, istəmədiyini
də istəməmələridir. Bunun yolu da, Allah ın elçil ərinə inan ıb
itaət etmək, ONun elçilərinin xaricində Allah ın qullarını öz
buyruqlar ına uyğun g əlməyə, itaət etməyə ça ğıran zorbalara, tağutlara v ə
hətta xaxamlara və keşişlərə itaət etməkdən imtina etməkdir. Çün-
408 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
kü Allahdan və Allah ın ita ət edilməsini əmr etdiyindən başqasına
itaət edilməz.
Amma Israilo ğulları v ə Xristianlar verdikləri sözü qulaqlar ının
ard ına atdılar, bel əcə Allah ın r əhmətindən uzaq düşdülər. Sözləri
qoyulduqlar ı m ənalar ın xaricin ə çəkdilər, məqsədlərinin xaricində
maraqs ız m ənalarla şərhə cəhd etdilər. Bunun qaç ınılmaz bir g ərəyi
olaraq dinlərinin bir hissəsini unutdular. Amma bu elə bir hissənidi
ki, unudulmas ıyla birlikd ə, bütün xeyrlər və xoşbəxtliklər onlar ı
tərk etdi. Bu, dinlərinin geri qalan ını da ifsad etdi. Çünki din,
bir-biriylə əlaqəli məlumatlar və hökmlər bütünündən ibarət bir intizamd ır.
Bir qisiminin ifsad olmas ıyla bu intizamın geri qalan qisimi
də ifsad olar. Xüsusilə təməl qanunlar və rüknlər əsas ında.
Düşünün bir insanı ki, namaz qılır, amma Allah üçün deyil; malını
xərcləyir, lakin Allah ın razılığını əldə etmək üçün deyil; döyüşür,
nə var ki, haqq mesaj ının ucalması, suveren olması üçün deyil. Bu s əbəbdən
dinlərinin bir qisimini unudan Yəhudi və Xristianlar ın əlində
qalan o biri qisimi də özlərinə hər hans ı bir fayda t əmin edə bilmədi.
Çünki bu qisim də təhrif edilmiş, ifsada uğramışdı. Dindən
unutduqlar ı şeyl ərdən müsta ğni olmaları da mümkün deyildi. Dind ən
xüsusilə təməl qanunlar ından müstağni olunmaz.
Buradan hərəkətlə anlay ırıq ki: Bu hekay ənin izah edilməsi və hekayədəki
inkişaflardan ibrət götürməyə ba ğlı çağırış edilm əsiylə möminlərin
təqvaya zidd hərəkət etməkdən, Allaha güvənib söykən/dözmənin
tərsinə bir tutum içində olmaqdan şiddətlə çəkindirməyi tələb edən
bir vəziyyət söz mövzusudur.
Yenə bu xüsus da diqqətə çarpanlaşır: Təvəkküldən, Allaha güvənib
söykən/dözməkdən məqsəd, teşrii və yaratma (qanuni və varoluşsal) xüsusiyyətli
qanunlar ın bütünü v ə ya tam teşrii=yasal mövzuları ifadə edən xüsuslard ır.
Yəni, uca Allah möminlərə dini hökmlər haqq ında Allaha
və Rəsuluna itaət etmələrini, Rəsulun gətirib özlərinə aç ıqladığı
qanunlar ı m ənimsəmələrini, dinlə əlaqədar işləri, dini qanunlar ı t əyin etməyi
Rəblərinə buraxmalar ını, bu bar ədə başına buyruq davranmaqdan
imtina etmələrini və yanlar ında əmanət olaraq qoydu ğu ya-
Maidə Surəsi 8-14 ............................................................ 409
salar üzərində qənaətdə ol/tap ılmamalarını əmr edir. Necə ki etibarl ı
etdiyi universal səbəbdənlik uy ğun olaraq h ərəkət etmələrini, amma
buna söykən/dözüb güvənmədən, buna tanr İsal bir s əlahiyyət və qabiliyyət
ətf etməmələri, Allah ın onlar üçün dil ədiklərini güdmələrini, əzəli
planlamas ıyla v ə iradəsiylə nəzərdə tutdu ğu n əticələri gözləmələrini
əmr etmişdir.
"Allah, Israilo ğullarından q əti söz al/götürmüşdü və içlərindən on iki
başçı göndərmişdik..." Ragıp əl-Isfahani deyər ki: "ən/en-Nakb", divar
və ya dəri haqq ında istifad ə edildiyində, taxta haqq ında istifad ə edilən
"sakb" sözü kimi "dəlik" deməkdir. ən/en-Nakib, "bir qövmdən və
onlar ın müxt əlif vəziyyətləri haqq ında araşdırma ed ən kimsə" deməkdir.
Çoxlu ğu "nukaba"dır.
Uca Allah bu ümmətin möminlərinə, Israilo ğullarının görüb keçirdiyi, dinin sağlamlaştırılmasına dönük inkişafları, onlardan
söz al ınaraq işl ərinin təsbit edilməsini, içlərindən nümayəndələr seçilib
göndərilməsini, ilahi mesaj ın əskiksiz olaraq özlərinə təqdim edilməsini,
beləcə bütün dəlillərin ortaya qoyulub bəhanələrin ard ının
kəsilməsini, buna qarşı onların sözlərini tutmamalar ını v ə Allah ın
də lənətlə və ürəklərini bərkit/qat ılaşdırmaqla vs. şeyl ərlə qarşılıq
verməsini hekayənin ax ışı içind ə izah edir. Bu məzmunda buyurur
ki:
"Allah, Israilogullar ından q əti söz al/götürmüşdü." Bu hadisə, Bəqərə
surəsində və başqa surələrdə tez-tez gündəmə gətirilər. "Və içlərindən
on iki başçı göndərmişdik." Elə ayd ın olur ki, burada on iki
tayfan ın başçıları n əzərdə tutulur. Bunlar bir idarəçi kimi tayfan ın
işlərini təşkil edirdilər. Bu səbəbdən onlar ın tayfalarına nisb ət edilişləri
bir bax ımdan bu ümm ət məzmununda ululemrin ümmətin fərdlərinə
nisbəti kimidir. Bunlar din və dünya işlərində müraciət mərcisidirlər;
amma vəhy al/götürməzlər, şəriət və hökm qoymazlar. Çünki şəriət
və hökm qoyma səlahiyyəti Allaha və Rəsuluna aiddir.
"Allah demişdi ki: Mən şübhəsiz sizinlə bərabərim." Bu ifadə,
qoruma və yoxlaman ın elanı mövqesind ədir. Bunu bir az açacaq olsaq:
Əgər ONA itaət etsələr, Allah özlərinə kömək edə-
410 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
cektir. ONA üsyan etsələr, Allah onlar ı yüz/üz üstü buraxacaq.
Bu səbəblədir ki, iki fakta birdən diqqət çəkmiş və belə buyurmuşdur:
"eger namaz ı dosdogru olaraq ed ər, zəkat ı ver ər, elçilərimə
inanar, onlara hörmət göstərərək kömək etsəniz." Ayənin
orijinal ında keç ən "azzertumuhum" sözü, hörmət göstərməklə
birlikdə kömək etmək mənas ını ver ər. Burada haqq ında danışılan r əsullardan
məqsəd, bisetini və dövlətini görəcəkləri Hz. İsa ( ə.s), Hz.
Məhəmməd (s. a. a) və uca Allah ın Hz. Musa il ə Hz. Məhəmməd
aras ında keç ən dövrdə onlara göndərdiyi digər pey ğ əmbərlərdir
(Allah ın salamı hamısına olsun).
"Və Allaha gözəl borc versəniz," Bununla zəruri olan zəkat ın
xaricindəki könüllü infak nəzərdə tutulur. "əlbəttə sizin günahlar ınızı
örtərəm və sizi altlar ından çaylar axan c ənnətlərə soxaram." Bu
ifadə yuxar ıda işar ə edilən gözəl vədə istiqamətlidir. Ard ından bel ə
buyrulu-yor: "Bundan sonra sizdən kim inkar etsə, düz yoldan
sapm ış olar."
"Sözlərini pozduqlar ı üçün, onları l ənətlədik və ürəklərini bərkit/qat ılaşdırdıq."
Uca Allah, sözünü tutman ın, müqavil əs(n)i inkar etmənin cəzas ını
düz yoldan sapmaq şəklində aç ıqlayır. Əslind ə bu, icmal ı v ə ümumi
bir izahatd ır. Detalları is ə, bu ayədə s ıralanan əzab şəkilləriylə
aç ıqlanmaqdadır. Bunların bir qisimini uca Allah özün ə nisbət
edir. Lənətə u ğramaları v ə ürəklərinin bərki/qat ılaşması kimi. Ki bunların
uca Allaha nisbəti yerindədir. Bunlar ın bir qisimini d ə şəxsən
özlərinə nisbət edir, çünki onlar ın azad seçiml əri nəticəs(n)i təyin olunmuşlar.
Bu ifadə bunlara istiqamətli bir işarədir: "Daim onlardan
xainlik görərsən."
Bütün bunlar, başda özlərindən al ınan söz olmaq üzr ə Allah ın
ayələrini inkar etməmələrinin cəzas ıdır. Ya da xüsusil ə
müqaviləs(n)i inkar etmələrinin qarşılığıdır. Çünki uzaqlaşdıqları düz yol,
xoşbəxtlik yolu idi, həm dünyalar ının, h əm də axirətlərinin abadl ığı
onunla mümkünidi.
"Sözlərini pozduqlar ı üçün" ifad əsindən ayd ın olur ki, bununla
əvvəlki ayədə uca Allah ın əzab təhdidini tələb edən küfr
Maidə Surəsi 8-14 .................................................... 411
nəzərdə tutulur. Ayənin orijinal ında keç ən "febima" sözündəki
"ma" ədat ı gücl əndirmə üçündür. Əhəmiyyət vermə ya da kiçik hesab etmə yaxud
dəyişik bir səbəbə istiqamətli olaraq ba ğlılıq ifad ə edər. Bu səbəbdən
nəzərdə tutulan məna budur: Verdikləri sözlərini hər hans ı bir ş əkildə
pozmalar ından öt əri onlar ı l ənətlədik. Lənət, rəhmətdən uzaqlaşdırmağı
ifadə edər.
"Ürəklərini bərkit/qat ılaşdırdıq." Ür əklərin bərki/qat ılaşması deyimi, daşların
qat ılığından alınmışdır; daşın qatılığı onun s ərt olmas ı dem əkdir.
Ürəklərin qat ılığı is ə, haqq qarşısında əyilməmələrini, rəhmətdən
təsirlənməmələrini ifadə edər. Uca Allah bir ayədə belə buyurur:
"Möminlər üçün hələ vaxt gəlmədimi ürəkləri Allah ın zikrin ə
və enən haqqa yu-muşasın və bundan əvvəl özlərinə kitab verilmiş,
sonra üzərlərindən uzun zaman keçməklə ürəkləri bərki/qat ılaşmış,
çogu da yoldan ç ıxmış k əslər kimi olmas ınlar." (H ədid,
16)
K İsacası ür əkləri bərki/qat ılaşınca, "Onlar sözl əri yerlərindən
sürüşdürərlər." Allah ın razı olmayacağı ş əkildə şərh etdilər, bəzi hissələrini
atd ılar, b əzi mənalar əlavə etdilər ya da bəzi şeyləri
dəyişdirdilər. Ki bütün bunlar müqəddəs kitab ı t əhrif etmək mənas ına
gəlirdi. Onlar ın bu cür davranışları, dinin q əti gerçəklərinin əllərindən
ç ıxmasına s əbəb oldu. "Özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir
hissəsini unutdular." Unutduqlar ı, xoşb əxtliyin qayna ğı olan t əməl
qanunlar ı meydana g ətirən qisim idi. Bunun yerini ancaq qaç ınılmaz bir b ədbəxtliyi
tələb edən şeylər al/götürdü. Məsələn, Allah ı insanlara b ənzədən
bir anlay ış m ənimsədilər. Musan ın son peyğ əmbər, Tövrat ın da davamlı
şəriət oldu ğunu, n əshin və bedan ın etibarsız olduğunu v ə
bənzəri əsass ız şeyl əri iddia etdilər.
"Daim onlardan xainlik görərsən." Yəni, onlardan xain bir
qrupu görərsən. Və ya onlardan xainlik görərsən. "Içlerinden çox
az ı xaric... Yen ə də sən onlar ı bağışla v ə diqqət etmə; çünki Allah yaxşılıq
edənləri sevər." Daha əvvəl dəfələrlə söylədik ki, azl ıq bir
qrupun onlardan istisna edilmiş olması, xalq və ümmət demək o-
412 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
lan cəmiyyətə ba ğlı l ənət və əzab hökmüylə ziddiyyət təşkil etməz. 1
"Biz Xristian ıq, dey ənlərdən də qəti söz al/götürmüşdük; amma onlar da
özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir hissəsini unutdular. Buna görə... sald ıq."
Ayənin orijinal ında keç ən və "sald ıq" dey ə mənaland ırdığımız
"a ğreyna" sözü haqqında, Ragıp əl-Isfahani deyər ki: "Stansiyaya bikeza"
şəklində bir ifadə istifadə edildimi bu, ona düşkün olmaq, ona
yap ışıb qalmaq m ənas ını ifad ə edər. Sözün əsli "stansiyaya"d ır, bu
isə (zamk, yap ışqan kimi) özüyl ə bir şey yapışdırılan mənas ını ver ər.
"A ğraytu fulanen bi keza=falanı ona yapışdırdım" dem əkdir.
Məryəm O ğulu İsa M əsih rəhmət pey ğ əmbəri idi. Insanlar ı sülh ə,
bar ışa çağırırdı; onları axir ətlə maraqlanma ğa, dünyanın keçici
zövqlərindən, cazibədar bəzəklərindən üz çevirməyə təşviq edirdi; bu
növ sadə məqsədlər arxas ında didişm əməyə dəvət edirdi. 2 Amma onlar
özlərinə edilən xəbərdarl ıqları dinl əməyib onlardan ibrət dərsləri
ç ıxarmağı unutduqları üçün, Allah onların ür əklərinə sülh və bar ış yerin ə
döyüş duyğusunu yerləşdirdi. Təşviq edildikləri qardaşlıq və
sevgiyə qarşılıq düşmənlik və nifrət duy ğularını t əlqin etdi. Necə ki
ulu Allah belə buyurur: "Amma onlar da özüylə xəbərdar edildikləri
şeyin bir hissəsini unutdular. Buna görə qiyamət gününə qədər
aralar ına kin v ə düşmənlik sald ıq."
Uca Allah ın sözünü etdiyi bu düşm ənlik və kin, Xristian birliklər
aras ında kökl əşmiş dərin bir xarakteristika xüsusiyyət hal ına
gəldi. Axirət atəşi kimi yaxalarına yapışmış, nə etsələr
xilas ola bilmirlər. Ondan, onun çətinliyindən xilas olmaq istədikləri
hər səfərində təkrar alaşağı edilirlər. Dəli alovlu atəşin əzab ının
----------
1- Bu ifadənin şərhi məzmununda irəli sürülən ən maraql ı tezis, b əzi təfsirlərdə,
"Içlerinden çox az ı xaric" ifad əsiylə Abdullah b. Salam və yoldaşlarının
nəzərdə tutul- di ğine bağlı olaraq iştirak ed ən şərhlərdir. Halbuki Abdullah b. Salam bu surənin enişindən bir müddət əvvəl Müsəlman olmuşdu. Ayədən anlad ığımız q ədəriylə, bu ayənin endiyi ana qədər Müsəlman olmayan bir qrup Yəhudi istisna tutulur.
2- Bu barədə, dörd Incilin dəyişik yerlərində Hz. Məsihdən (ə.s) canl ı
fərqli mövzularda edilən şərhlərə bax ın.
Maidə Surəsi 8-14 .................................................... 413
dad ını ür əklərində hiss edirlər.
Hz. İsanın ( ə.s) yer üzündən kald ırılışından etibar ən Həvariləri,
səyyah dəvətçiləri və tələbələri aras ında ixtilaflar baş göst ərdiyi
andan və gündən bəri, Xristianlar aras ında da görüş ayrılıqları
dərinləşmişdir. Günbe gün artan və inkişaf edən ayr ılıqlar sonunda döyüşl ərə,
vuruşmalara, hücumlara, basqınlara, qırğınlara çevrildi.
Sonunda yer üzünü xarabaya çevirən, insanl ığı yox meydana g əl təhdidiylə
üz-üzə gətirən böyük dünya döyüşləri də Xristianlar aras ındakı
kin və düşmənliyin çatd ığı son nöqt əni təşkil edər.
Bütün bunlar nemətin əzaba çevrilməsinin, səylərin poz ğunluqla
nəticələnməsinin nümunələridir: "Allah yax ında onlara etm əkdə
olduqlar ını x əbər verəcək."
414 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
Maidə Surəsi 15-19 ......................................................
Dostları ilə paylaş: