Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

a) Boz-ox.
Boz-oxdakı Şam bayatı bu bölgənin Gədük yörəsində ya­şa­yırdı. Bu yörə Kayserinin şimal-şərqində, Gəmərək ilə Man­cı­lıq arasındakı torpaqları əhatə edirdi. Burada yaşayan Şam ba­yatları əsasən xızırlı, həsəncili, kəsməzli, şeyxli, şərqili, qızıl donlu və qaraca-qoyunlu kimi oymaqlara ayrılmışdı. Bu obalar tarlalarında əkinçilik edir, qışda Suriyaya gedirdilər. Ancaq XVI əs­rin ikinci yarısında Şam bayatları qışda Suriyaya get­mək­dən vaz keçmişlər.
b) Yeni-el.
Bu eldə yaşayan Şam bayatı qolu ancaq 5-6 obadan ibarət idi. Tatar-əlili müstəsna olmaqla digərləri Boz-ox yörəsindəki şam bayatı obalarının qolla­rıdır.
c) Ulu-yörük.
Ulu-yörük icmasına bağlı təşəkküllərdən biri də inallu oy­ma­ğıdır ki, o, Şimali Suriyadakı inalluların bir qoludur. Amas­ya ətrafında yaşayan inallu təşəkkülünün arasında şam bayatı adlı bir neçə oba vardı¹. Əvvəlcə də de­diyimiz kimi, bu hal ba­yatlarla ilallular arasında qəbiləvi bir qohumluqla əla­qədar ola bilər.
ç) Ankara.
Şam bayatına mənsub iki kiçik oymağın da 929-cu ildən əvvəl (1522) Ankaranın Kalecik qəzasında yurd saldığı bilinir. Onlardan biri Çuna, digəri isə Tavşancıq kəndlərində yerləş­mişdi².
d) Maraş.
Şam bayatına mənsub bir oymaq Behisniyə tabe Qorucu kəndində, vergi mükəlləfiyyətli 40 nəfər əhalisi olan başqa biri isə Antakyanın Hacılu kən­dində qışlayırdı³.
Boz-oxda yaşayan Şam bayatının İrandakılar kimi şiə, yəni qızılbaş ol­duğu, hətta İranla əlaqə saxladığı bilinir. 986-cı ildə (1578) Boz-oxdakı Şam bayatına mənsub bir şəxs özünün 984-cü ildə (1576) öldürülən səfəvi hökm­darı II Şah İsmayıl oldu­ğunu elan edərək başına xeyli adam toplayıb Qır­şəhirdəki Hacı Bəktaş Vəli təkkəsində tərəfdarları önündə qurban da kəs­mişdi. Ancaq onun hərəkatı qısa bir müddət sonra yatırıldı.⁴
Şam bayatının həm Boz-ulus, həm də Yeni-eldəki obaları bu icmaya məxsus digər oymaqlar kimi 1022-ci ildə (1613) Orta Anadoluya gəlmişlər. Onlara da 1100-cü ildə (1688/1089) Orta Anadoluda qələbəlik dəstəsi ilə qul­durluq edən Gədikin cəzalandırılması tapşırılmış, ertəsi il digər türkmən təşəkkülləri kimi Avstriya səfərinə çağrılmışlar⁵.
Orta Anadoluya gələn və deyildiyi kimi, Yeni-elə və Boz-ulu­sa mənsub olan Şam bayatı oymaqlarının harada yerləş­dik­ləri haqqında dolğun məlu­ma­tımız yoxdur. Onlardan bir və ya bir neçə obanın Çuxurovaya endikləri və Qaraisalı qəzasında bu gün öz adları ilə adlanan kəndlərdə yerləşdikləri anla­şılır¹. Onlardan başqa bir obanın Qaraman qəsəbəsində yerləşdiyi mə­lumdur. Orada ayrı bir məhəllə təşkil edən oba camaatı bu gün də öz qəbilə­vi mənşəyini unutmamışdır.


5. Kütahya
XVI əsrdə bayat adını daşıyan bir oymağa da Kütahya yö­rükləri ara­sında təsadüf edilmişdir. Kütahyanın Geyiklər yö­rəsində yaşayan bayat adlı bu oymağın II Bəyazid dövründə vergi mükəlləfiyyətli 53 nəfər əhalisi vardı. Digər tərəfdən hə­min əsrdə Uşaq yörəsində yaşayan boz quş adlı böyük bir oy­mağın obaları arasında da vergi mükələfiyyətli 25 nəfər əhalisi olan qara-bayat adlı bir oba olmuşdur². Həmin əsrdə bayat adlı digər bir oymağa isə An­talya (Təkə) sancağında rast gəlirik³. Anadolu bayatları haqqında əldə edilən məlumat bunlardan iba­rətdir.