In dit hoofdstuk geven we een samenvatting van de tendensen en praktijken met betrekking tot onderwijsinnovatie in de tien besproken Europese landen. We ordenen deze synthese aan de hand van de strategische ontwikkelingsassen die door de Commissie Accent op Talent worden naar voor geschoven als het kader voor de onderwijsvernieuwing in Vlaanderen20. In Deel II en Deel III van deze studie wordt verder ingegaan op deze ontwikkelingen, maar dan bekeken vanuit nationaal of Europees perspectief.
Wat volgt is uiteraard slechts een summier en onvolledig overzicht van wat in tien Europese landen gebeurt. De veelheid en rijkdom van lopende en geplande initiatieven is uiteraard veel groter dan wat hier wordt vermeld.
Algemeen kan gesteld worden dat er in de meeste Europese landen een diepe reflectie bezig in over de rol en functie van het onderwijs. Landen als Zweden21, Denemarken22, Frankrijk23, Oostenrijk24, Finland25, Engeland26, Schotland27, Duitsland28 en Noorwegen29 hebben de laatste jaren belangrijke discussie- en reflectiedocumenten gepubliceerd over onderwijs en vorming. Ook in Nederland30 zijn in oktober 2003 teksten gepubliceerd rond vernieuwing in het primair onderwijs, in de basisvorming en in de tweede fase.
Het reflectief denken en werken aan onderwijs als een voortdurend veranderingsproces is duidelijk aan de orde van de dag. In verschillende landen probeert men grote nationale debatten op te zetten over het onderwijs om zoveel mogelijk mensen vanaf het begin te motiveren voor en te informeren over mogelijke veranderingen. Dit gebeurt het meest expliciet in Frankrijk en Oostenrijk.
In verschillende landen is men ook tot de slotsom gekomen dat bij het implementeren van de vernieuwingen niet zozeer een “top-down”- of “big bang”-benadering moet gevolgd worden, maar dat er eerder een continu vernieuwingsproces vanuit de praktijk moet opgezet worden. Vaak gaat dan ook aandacht naar het stimuleren van “pilootprojecten” en de ondersteuning van deze vernieuwende initiatieven door speciale diensten en activiteiten.
Opvallend is dat bepaalde onderwerpen en vakken regelmatig terugkomen als aandachtspunt over de landen heen. We denken dan aan wetenschappen, techniek, wiskunde en vreemde talen. Ook het bevorderen van ondernemingszin en sociale vaardigheden krijgen bijzondere aandacht in verschillende landen.
De aan de gang zijnde ontwikkelingen op nationaal vlak liggen ook in de lijn van de evoluties op niveau van de Europese Unie naar aanleiding van het zogenaamde “Gedetailleerde werkprogramma” voor de follow-up inzake de doelstellingen voor de onderwijs- en opleidingstelsels in Europa. Meer informatie daarover volgt in Deel III.