2007-2012 döneminde dünya genelindeki para politikası uygulamaları incelendiğinde ikili bir yapı gözlenmektedir. Küresel kriz öncesi dönemde 2000’li yıllardan itibaren uygulama alanı giderek artan ve enflasyonu kontrol altına almada gösterdiği başarısı kanıtlanmış olan enflasyon hedeflemesi rejimi birçok ülkede uygulanmıştır. Küresel kriz sonrasında ise gelişmiş ülkeler krizden çıkış için görülmemiş büyüklükte parasal genişlemeye giderken, gelişmekte olan ülkeler, enflasyon hedeflemesi rejimine finansal istikrara ilişkin unsurlar eklemek ve gelişmiş ülkelerin parasal genişleme uygulamalarının kendi ekonomilerine olan olumsuz etkilerini sınırlamak amacıyla para politikası uygulamalarında yeni arayışlara gitmişlerdir.
Dünyadaki eğilime paralel olarak küresel kriz öncesi dönemde enflasyon odaklı politikalar uygulayan TCMB, kriz sonrasında risk iştahındaki ve kısa vadeli sermaye akımlarının oynaklığındaki yükseliş karşısında alternatif politika arayışlarına yönelmiştir. Banka, enflasyon hedeflemesi rejimini, fiyat istikrarından ödün vermeden finansal istikrarı da içine alacak şekilde yeniden düzenlemiştir. Mevcut para politikası çerçevesi, bazı ülkelerde uygulanmakta olan standart enflasyon hedeflemesi rejimine kıyasla amaçlar ve araçlar bağlamında önemli ölçüde geliştirilmiştir.
Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminin ilk iki yılında hedefin üzerinde gerçekleşen TÜFE yıllık artış hızı, sonraki iki yılda hedefle uyumlu seyretmiştir. 2011 yılında hedefi belirgin şekilde aşan TÜFE yıllık artış hızı, uygulanan sıkı para politikası sayesinde 2012 yılında hedefe yaklaşmıştır.
2007-2012 döneminin ilk yıllarında uygulanan yüksek nominal faizler, küresel krizle birlikte kademeli olarak düşürülmüş ve 2013 yılının ilk yarısında politika faizi yüzde 5’in altına kadar gerilemiştir. Aynı süreçte, enflasyona ilişkin beklentilerde sağlanan görece istikrar sayesinde reel faizler 2012 yılı sonunda sıfıra yaklaşmış ve 2013 yılının ilk ayları itibarıyla negatif değerler almaya başlamıştır.
TCMB, cari dengedeki bozulmayı kontrol altına almak ve ekonomiyi daha sağlıklı bir büyüme kompozisyonuna kavuşturmak için, 2010 yılının sonlarından itibaren, kredi büyümesinin yavaşlatılmasına yönelik politikalar uygulamaya başlamış ve Türk Lirasının aşırı dalgalanmalardan korunmasına ilişkin uygulamalarını sürdürmüştür. Yeni rejimde, fiyat istikrarı ve finansal istikrar hedefleri doğrultusunda temel para politikası aracı olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının yanı sıra diğer otoriteler ile eşgüdüm halinde zorunlu karşılıklar, rezerv opsiyonu mekanizması, faiz koridoru ve likidite yönetimi gibi araçlar aktif olarak kullanılmıştır. Rezerv opsiyonu mekanizması aracılığıyla altının finansal sistemde kullanım alanı artırılmıştır. Uygulamaya konulan bu politikaların etkisiyle ekonomi yeniden dengelenme sürecine girmiş ve 2011 yılının son çeyreğinden itibaren cari açık azalmaya başlamıştır. Ancak cari açıkta sağlanan iyileşmenin kalıcı olması için uygulanmakta olan para politikalarına ilave olarak yapısal tedbirlerin alınması gerekmektedir.
Amaç ve Hedefler
Para politikasının temel amacı fiyat istikrarını sağlamak ve korumaktır. Bu amaca yönelik olarak uygulanan enflasyon hedeflemesi rejiminde finansal istikrar da gözetilmeye devam edilecektir. Plan döneminin ilk yıllarında TÜFE yıllık artış hızının yüzde 5 civarında korunması, sonrasında ise yüzde 4,5’e indirilmesi hedeflenmektedir.
Tablo 13: Enflasyon Gelişmeleri ve Tahminleri
(Yüzde Değişme)
2006
2012
2013
2018
2014-2018
TÜFE (Yıl Sonu Yüzde Değişim) (%)
9,7
6,2
5,3
4,5
4,8
Kaynak: 2006 ve 2012 yılına ait veriler TÜİK’e aittir. 2013 yılı verisi TCMB; 2018 yılı verisi ve 2014-2018 dönemi ortalaması Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.
Politikalar
Fiyat istikrarı ve finansal istikrar amaçları doğrultusunda, krediler ve döviz kuru kanallarının daha etkin çalışması için geleneksel ve geliştirilen yeni araçlarla birlikte, destekleyici bir araç olarak iletişimin de kullanılmasına devam edilecektir.
Para politikası, fiyat istikrarıyla çelişmemek kaydıyla, aşırı borçlanma ve makroekonomik dengesizliklere dair riskler de dikkate alınarak uygulanacaktır.
Plan döneminde, finansal sistemdeki borçluluk düzeyini kontrol altında tutmaya yönelik olarak zorunlu karşılık tesisine esas olacak kaldıraç oranı aralığı uygulanmaya başlanacaktır.
Dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına Plan döneminde de devam edilecektir. Piyasa derinliğinin kaybolmasına bağlı olarak, kurlarda sağlıksız fiyat oluşumlarının gözlenmesi veya aşırı oynaklık durumunda piyasaya doğrudan müdahale edilebilecektir.
Mali Piyasalar
Durum Analizi
Gerçekleştirilen yapısal reformlar neticesinde oluşan güçlü finansal yapının devamı için asgari yasal oranın çok üzerinde bir sermaye yeterlilik rasyosunun uygulanması ve varlıkların risk ölçümlerinin daha ihtiyatlı yapılması, etkili düzenleyici bir yapıda faaliyet gösteren Türk bankacılık sektörünü, küresel krizin olumsuz etkilerinden korumuştur. Bunun yanı sıra, uluslararası türev araçlarının toplam varlıklar içindeki payının düşük olması ve Türkiye ekonomisinin küresel krizden sonra göstermiş olduğu güçlü büyüme performansı da bu gelişmede etkili olmuştur. Diğer taraftan, ekonomiyi soğutmaya ve cari açığı kontrol altına almaya yönelik tedbirler, kısa dönemde sektörün büyümesini sınırlayıcı etkide bulunmuştur.
Bankacılık sektöründe 2006 yılı sonunda yüzde 65,9 olan aktiflerin GSYH’ya oranı 2012 yılı sonunda yüzde 96,7’ye, kredilerin GSYH’ya oranı ise yüzde 28,9’dan yüzde 56,1’e yükselmiştir. Böylece, aynı dönemde toplam aktifler içinde menkul kıymetlerin payında önemli bir azalış görülürken kredilerin payı yüzde 43,8’den yüzde 58’e ulaşmıştır. Diğer taraftan bankacılık sektörünün yurtdışından kaynak kullanımı son yıllarda hızla artış göstererek 2012 yılı sonu itibarıyla 111 milyar dolar seviyesine, yurtdışı kaynakların toplam varlıklara oranı ise yüzde 14,3 seviyesine yükselmiştir.
Bankacılık sektöründe, 2012 yılında 2006 yılı sonuna göre mevduat bankacılığının, toplam aktiflerdeki payı yüzde 94,2’den yüzde 91’e düşmesine karşın, sektördeki ağırlığı devam etmektedir. Bu dönemde katılım bankalarının payı yüzde 2,8’den yüzde 5,1’e; kalkınma ve yatırım bankalarının payı ise yüzde 3’ten yüzde 3,8’e ulaşmıştır.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından sektörün kâr dağıtımının sınırlandırılması sayesinde bankaların bilançolarında önemli bir tutarda yedek akçe oluşumu sağlanmış ve dolayısıyla sektörün güçlü özkaynak yapısı korunmuştur. 2012 yılı sonunda sermaye yeterlilik rasyosunun yüzde 17,9 ile asgari yasal oranın çok üzerinde olduğu görülmektedir. Sektörün risk göstergelerine bakıldığında, 2006 yılında yüzde 3,7 olan tahsili gecikmiş alacakların brüt kredilere oranının küresel kriz nedeniyle 2009 yılında yüzde 5,3’e yükseldiği, 2012 yılı sonunda ise yüzde 2,9’a gerilediği görülmektedir.
Gösterdiği yüksek performans ve taşıdığı potansiyel neticesinde yabancıların bankacılık sektörüne olan ilgisi devam etmiştir. 2012 yılı itibarıyla 24’ünde ana hissedar olmak üzere 49 bankanın 37’sinde yabancı sermaye payı bulunmaktadır. Ortaklık yapıları içerisinde yabancı payı yüzde 50’nin üzerinde olan bankaların toplam sektör aktifleri içindeki payı 2006 yılında yüzde 13,1’den 2012 yılı sonunda yüzde 16,9 seviyesine yükselmiştir. 2006 yılında bankacılık sektöründe yabancıların, borsadaki sahip oldukları paylar dâhil, toplam aktif içindeki payı yüzde 36,2 iken 2012 yılında bu oran yüzde 44,9’a yükselmiştir.
Bankacılık sektöründe uluslararası standartlara uyum sağlamak amacıyla 2012 yılının ikinci yarısından itibaren Basel II düzenlemeleri uygulamaya konulmuştur. Ayrıca, 2012 yılının Aralık ayında yürürlüğe giren Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunuyla, söz konusu şirketlerin kurumsal yapıları ile sermaye yapıları güçlendirilmiş ve tâbî oldukları mevzuat tek çatı altında birleştirilmiştir.
Yüksek standartlarda hukuki altyapının sağlanması ve uluslararası finans merkezi projesinin desteklenmesi amacıyla 2012 yılının sonunda yeni Sermaye Piyasası Kanunu yasalaşmıştır. Kanunla ayrıca küresel kriz sonrasında edinilen tecrübelerin yasal altyapıya taşınması, şirketler için alternatif finansman kaynaklarının oluşturulması ve aracılık sektörünün dünyayla rekabet edebilmesine imkân sağlanması amaçlanmaktadır. Bu düzenlemeyle, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve İstanbul Altın Borsası, Borsa İstanbul çatısı altında birleştirilmiştir. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası da 2013 yılı içinde Borsa İstanbul’a katılacaktır.
Borsa İstanbul’da işlem gören şirket sayısı 2006 yılı sonunda 329 iken 2012 yılı sonunda 406’ya çıkmıştır. Piyasa kapitalizasyonunun GSYH’ya oranı, aynı dönemde borsaya kote olan yeni şirketler ve endeksteki artışa bağlı olarak yüzde 30,3’ten yüzde 39 düzeyine ulaşmıştır. Borsa İstanbul pay piyasası, devir hızı bakımından 2012 yılında dünya sıralamasında 4’üncü, gelişmekte olan ülkeler sıralamasında ise 3’üncü sırada yer almıştır.
Faizsiz finansman araçlarının geliştirilmesi amacıyla kira sertifikalarına ilişkin yasal altyapı tesis edilmiş, 2012 yılında ilk defa kamu tarafından yurtiçi piyasada 1,6 milyar TL, yurtdışı piyasada ise 1,5 milyar dolar tutarında kira sertifikası ihracı gerçekleştirilmiştir. 2012 yılı sonu itibarıyla bankalar dâhil özel sektör borçlanma araçlarının toplam tutarı 29,8 milyar TL seviyesindedir. Atıl kaynakların ekonomiye kazandırılması amacıyla da altın bankacılığı geliştirilmiş ve tamamına yakını altın mevduatı olan kıymetli maden depo hesabı 2012 yılında 18,6 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Önemli bir gelişme potansiyeline sahip olan sigortacılık sektörü toplam aktiflerinin GSYH’ya oranı, 2006 yılı sonundaki yüzde 2,5 seviyesinden 2012 yılı sonunda yüzde 3,7’ye yükselmiştir. 2007-2012 döneminde sigortacılık sektörünün net dönem kârı dalgalı bir seyir izlemiş ve 2012 yılı sonunda sektörde 222 milyon TL zarar kaydedilmiştir. Sektörde nominal sermayede yabancı payı hızlı bir şekilde yükselerek 2006 yılı sonundaki yüzde 24,9 seviyesinden, 2012 yılı sonu itibarıyla yüzde 68,2 seviyesine ulaşmıştır.
Yurtiçi tasarruf oranının artırılması amacıyla Bireysel Emeklilik Sisteminde teşvikler yeniden düzenlenerek, tüm katılımcıların faydalanacağı devlet katkısı uygulamasına geçilmiş ve kurumsal bazlı katılımların teşvik edilmesi sağlanmıştır.
İstanbul’un uluslararası bir finans merkezi haline getirilmesi hedefi doğrultusunda İstanbul Uluslararası Finans Merkezi (İFM) Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmış ve 2009 yılı Ekim ayında yürürlüğe konmuştur. Gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde İstanbul, Küresel Finans Merkezleri Endeksine ilk kez 2009 yılında 72’nci sıradan girmiş ve 2012 yılında 56’ncı sıraya yükselmiştir.
Plan döneminde mali piyasaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar kapsamında İstanbul’un uluslararası bir finans merkezi haline getirilmesi amacına yönelik önemli gelişmeler sağlanmıştır. Bununla birlikte halen mali piyasalarda derinliğin ve hizmet çeşitliliğinin daha da artırılması ihtiyacı devam etmektedir.
Amaç ve Hedefler
Reel ekonominin ihtiyaçlarını karşılayacak ve büyümeyi finanse edecek her türlü finansal aracın ihraç edilebildiği, işlem maliyetlerinin düşük olduğu, güçlü bir teknolojik ve beşeri altyapıya sahip, etkin bir biçimde denetlenen, yenilikçi ve şeffaf işleyen bir mali piyasanın oluşturulması amaçlanmaktadır.
Mali piyasalara ilişkin yapılacak düzenlemelerde İstanbul’un uluslararası bir finans merkezi olması hedefi gözetilecektir. Onuncu Kalkınma Planı dönemi sonunda İstanbul’un Küresel Finans Merkezleri Endeksinde ilk 25 içinde yer alması hedeflenmektedir. Plan döneminde borçlanma araçları nominal stokunun GSYH’ya oranının hızlı bir şekilde artacağı ve bu artışın özel sektör borçlanma araçlarından kaynaklanacağı değerlendirilmektedir.
Tablo 14: Finansal Hizmetlerde Seçilmiş Göstergelerde Gelişmeler ve Hedefler
2006
2012
2013
2018
Bankacılık Sektörü
Aktif Büyüklüğü/GSYH (%)
66
97
101
125
Sermaye Piyasası
Borsa İstanbul Şirket Sayısı (Adet)
329
406
431
606
Piyasa Kapitalizasyonu/GSYH (%)
30
39
41
66
Borçlanma Araçları Nominal Stoku/GSYH (%)
33
29
32
47
İstanbul’un GFCI Sıralaması1
---
56
---
25
Kaynak: 2006 ve 2012 yılı verileri BDDK, Borsa İstanbul, SPK ve TÜİK’e aittir. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.
Z/Yen tarafından yayımlanan GFCI (Küresel Finans Merkezleri Endeksi) sıralamasıdır. 2012 yılı itibarıyla sıralamaya tabi toplam 77 şehir bulunmaktadır.
Politikalar
İstanbul’un bölgesel ve küresel bir finans merkezi olması hedefi doğrultusunda koordinasyon yapısı güçlendirilecek, nitelikli insan kaynağı artırılacak ve finansal hizmetler çeşitlendirilecektir.
Mali piyasalarda ürün ve hizmet çeşitliliği artırılacaktır.
Finans sektöründeki tüketici ve yatırımcı hakları, kurumsal yönetim ilkeleri çerçevesinde şeffaf, âdil ve teşvik edici uygulamalarla güçlendirilecektir.
Türk katılım bankacılığının, küresel finans pazarından daha fazla pay alması sağlanacaktır.
Yatırımlara uzun vadeli finansman sağlayan kalkınma bankacılığı geliştirilecektir.
Teknolojik gelişmelere ve ortaya çıkan ihtiyaçlara paralel olarak, ödeme sistemleri güçlendirilecektir.
Mali piyasalarda Ar-Ge faaliyetleri desteklenecek, mobil bankacılık ve internet bankacılığı yaygınlaştırılacaktır.
Finansal piyasaların sağlıklı işlemesine, finansal ürün çeşitliliği karşısında bireylerin bilinçli kararlar almasına ve yurtiçi tasarrufların artmasına katkı sağlayan finansal eğitim yaygınlaştırılacaktır.
Çevre ülkelerle mali sektörde işbirliğini geliştirmeye yönelik uygulamalar hayata geçirilecektir.
