O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi

kx
y
dt
dy
Т


(11.10) 
bunda k – bo’g’inning kuchaytirish koeffitsiyenti; 
Т – bo’g’inning vaqt doimiysi. 
Bo’g’inning vaqt tavsifnomasi, birlik funksiyasi va elektr analogi 11.6-rasm, b 
va a da ko’rsatilgan. Agar eksponenta tajriba yo’li bilan olingan bo’lsa, u holda 

---

vaqt doimiysi 11.6-rasm, b da ko’rsatilgandek aniqlanadi. 
11.6-rasm. Aperiodik bo’g’in: a- elektrik sxema; b- vaqt tavsifnomasi 
Aperiodik bo’g’inga elektrik mashinalar, magnitli kuchaytirgichlar va 
boshqa bir qancha qurilmalarning boshqarish chulg’amlari kiradi. Qayd qilish 
kerakki, aperiodik bo’g’in ko’pincha ARТ ning real konstruktiv elementlarini 
ifodalaydi. 
Differensiallovchi bo’g’in. Ideal va real differensiallovchi bo’g’inlar bor. 
Bu bo’g’inlarda chiqish miqdori kirish miqdoridan olingan hosilaga 
proporsionaldir, boshqacha ayitganda, chiqish miqdori kirish miqdorining 
o’zgarish tezligiga proporsionaldir. 
Ideal differensiallovchi bo’g’inning tenglamasi quyidagicha yoziladi. 
.
dt
dx
к
у

(11.11) 
Real differensiallovchi bo’g’inning tenglamasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
.
dt
dx
kT
y
dt
dy
T


(11.12) 
Ideal bo’g’inni chiqish qarshiligi nolga teng bo’lgan bo’g’in deb (11.7-rasm, 
a) qarash mumkin. Kirish miqdori pog’onasimon o’zgarganda bo’g’inning 
chiqishida oniy chiqish impulsi hosil bo’ladi. Bunday oniy impuls nazariy 
cheksiz katta amplitudaga ega bo’ladi. (11.7-rasm, b). 
Real defferensiallovchi bo’g’in odatda K va S ga ega bo’lgan to’rt qutbli 
ko’rinishida yasaladi (11.7-rasm, v), uning vaqt tavsifnomasi 11.7-rasm, g da 
ko’rsatilgan. 

---

Amalda (11.11) tenglamani qondiruvchi ideal bo’g’in tuzish mumkin emas. 
(11.12) tenglamadan ko’rinib turibdiki, Т qancha kichik va k qancha katta 
bo’lsa, real differensiallovchi bo’g’in ideal bo’g’inga shuncha yaqin bo’ladi. Т 
qancha katta bo’lsa, real differensiallovchi bo’g’in kuchaytiruvchi bo’g’inga 
shuncha yaqin bo’ladi va Т=

bo’lganda u kuchaytiruvchi bo’g’inga aylanadi. 
Vaqt doimiysi Т ning qiymatini urinma o’tkazish usulida (11.7-rasm, g) yoki 
Т=kS dan aniqlash mumkin. 
11.7-rasm. Differensiallovchi bo’g’inlar: a – ideal bo’g’ining elektrik sxemasi, b 
– vaqt tavsifnomasi; v – real bo’g’inning elektrik sxemasi; g – vaqt tavsifnomasi 
Integrallovchi bo’g’in. Integrallovchi bo’g’inda chiqish miqdori kirishga 
beriladigan miqdordan vaqt bo’yicha olingan integralga proporsionaldir. Bu 
bo’g’in quyidagi tenglama bilan ifodalanadi. 
.
kx
dt
dy
Т

(11.13) 
Vaqt doimiylari (elektromagnit va elektromexanikaviy doimiylari)ni hisobga 
olmasa ham bo’ladigan elektr motor, ideallashtirilgan integrallovchi sig’imli 
kontur va boshqalar elektrik integrallovchi bo’g’inlarga misol bo’la oladi. Bu 
xolda bo’g’inning kirishiga doimiy g’alayon berilgan bo’g’inning chiqishida 
vaqt bo’yicha chiziqli oshib boruvchi miqdor hosil bo’ladi. 

---

Тebranish bo’g’ini. Agar kirishga birlik g’alayon berilgan chiqish miqdori 
garmonik o’tkinchi jarayon orqali barqaror qiymatga erishsa, bo’g’in tebranish 
bo’g’ini deyiladi. 
Тebranish bo’g’inining differensial tenglamasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
,
1
2
2
2
1
kx
y
dt
dy