Eshiting sizga bor bir tamsil,
Keltiray sizga bir naziru dalil,
Bir kuni tushti ko’kdin boron,
Ko’rsakim, er muhiti bepoyon.
Munda tushtiyu munfail bo’ldi,
Tushkaniga base hijil bo’ldi.
Dedi: “Man bunda kimga jo qilsam,
Bahr ila bahsu mojaro kilsam”.
Ko’rgach o’zini kam o’shal yomg’ur,
Sadaf ichiga tushti-yu, bo’ldi dur.
Bu masal mazmunidan kamtarlik kamolga, manmanlik esa zavolga eltadi, degan didaktik ma’no kelib chiqadi. Shu bilan birga, mazkur masal falsafiy-axloqiy mazmun bilan ham sug’orilgan bo’lib, akademik V.Abdullaevning yozishicha, “unda inson va tabiatning birligi, insonning tabiatda kamolga erishishi, tabiat esa inson kamolotining makoni va sababchisi, degan fikr ham ifodalangan”.
Bu hol, Nishotiyning “Husn va Dil” dostoni bilan tanishish jarayonida yanada oydinlashadi. Shoirning “Husn va Dil” falsafiy-didaktik dostonida axloqiy-ta’limiy qarashlar etakchi o’rinni egallaydi. Nishotiy dostondagi Aql, Fuod, Nazar, Ishq, Husn, Himmat, Qomat, On, Xayol, Vafobonu, G’amza, Ishva, Qarashma kabi timsollar orqali aql-farosat, ishq-muhabbat, do’stlik va sadoqat, himmat va muruvvat, ilm va hunar, axloq-odob singari olijanob insoniy hislatlarni ulug’laydi. Shuningdek, Vahm, Raqib, Foruqa, Faxr, Zarq singari timsollar orqali esa o’z davridagi jaholat va adolatsizlik, zulm va zo’ravonlik, yovuzlik va yomonlik, qo’pollik va dag’allik, hukmron doiralarning axloqsizligi qattiq qoralanadi.
Nishotiy eng yaxshi axloqiy-tarbiyaviy yo’sinini targ’ib qilarkan, qachonlardir zulm va zo’ravonlik yovuzlik va yomonlik ustidan ezgulik tantana qilishiga ishonadi:
Dun elining dunlig’ erur peshasi,
Yaxshi elning yaxshidur andeshasi.
Ayniqsa, Nishotiyning til va adabiyotga oid muhim nazariy masalalar to’g’risidagi xulosalari yuksak ilmiy-ma’rifiy va axloqiy-ta’limiy ahamiyatga egadir. Uning fikricha, so’z duri jon gavharidan ham aziz bo’lib, so’z kishiga jon bag’ishlaydi. Kishi jismonan nuqsonli bo’lsa ham, lekin shirin va ba’mani so’zlay bilsa, kishilar uning bilan doimo hamsuhbat bo’lishga intilishadi:
Dostları ilə paylaş: |
