ehtimollik hukmlari deb ataladi. Narsalar bilan xususiyatlar o’rtasidagi aloqani
taxminan emas, balki haqiqatdan aniq bilganimizda biz o’z fikrimizni mana
bunday shaklda izhor qilamiz. Fakultet kutubxonasida ko’p yangi kitoblar mavjud.
Maktabimizdagi kimyo xonasi juda yaxshi uskunalar bilan jihozlangan. Bunday
hukmlar
voqelik (assertorlik) hukmlari deb ataladi.
Hukmning shunday yuqori shakli borki, unda faqat haqiqatda bo’lgan voqea
qayd qilinmasdan, balki narsa bilan xususiyatning aloqasi qonuniy ekanligi aniqlab
beriladi. Masalan, butun dunyoda tinchlik g’alaba qozonishi muqarrar, sezgilarning
intensivligi qo’zg’atuvchi kuchining logarifmiga proporsionaldir. Bunday hukmlar
zaruriy (apodiktik) hukmlar deb ataladi. Bunday hukmlarda inson narsa,
voqelik, hodisa bilan uning xususiyati o’rtasida mustahkam bog’lanish borligini va
bu bog’lanishga zid keladigan boshqa bir holning bo’lishi aslo mumkin emasligini
aks ettiradi. Psixologiyada hukmlar ikkita asosiy yo’l bilan hosil qilinishi ta'kidlab
o’tiladi. Birinchi yo’l bilan hukm hosil qilinganda idrok qilish zarur bo’lgan
narsalarning bevosita o’zi ifodalanadi. Ikkinchi yo’l bilan esa bevosita mulohaza
yuritish yordami bilan hukm amalga oshiriladi. Masalan, bu avtomobilning yangi
modeli. Mazkur misolda hukm chiqarishning birlamchi yo’li aks ettirilgan.
Dastavval olimlar kashfiyot yoki ijodiy jarayonda nazariy jihatdan mulohaza
yuritish yordamida hukm chiqaradilar. Ular chiqaradigan hukmning to’g’riligi
amaliyotda keyinchalik tasdiqlanadi. Bu ikkinchi yo’l bilan hukm chiqarishga
misoldir.
Xulosa chiqarish Bir qancha hukmlarning mantiqiy bog’lanishi natijasida hosil bo’lgan yangi
hukm insonning bilish faoliyatida alohida ahamiyatga ega.
Xulosa chiqarish shunday tafakkur shaklidirki, bu shakl vositasi bilan biz ikki yoki undan ortiq
hukmlardan yangi hukm hosil qilamiz. Masalan, har qanday harakat materiya
harakatidir, issiqlik harakat shaklidir, degan ikkita hukmni olaylik. Bu ikki
hukmdan, demak issiqlik materiya harakatidir degan yangi hukm chiqariladi.
Bunda birinchi hukm hamisha umumiy hukm bo’lib, ikkinchi hukm yakka hukm
bo’ladi.
Keltirilgan misollardan ko’rinib turibdiki, mulohaza yuritish ham xulosa
chiqarish ham voqelikni bevosita bilishning asosiy shakli sifatida namoyon bo’lgan
oldingi ikki hukmga asoslanib, uchinchi hukm chiqariladi. Mazkur xulosani
bevosita tekshirib ko’rishga hech qanday ehtiyoj qolmaydi. Shu sababdan xulosa
chiqarishda fikr o’rtasidagi shunday bog’lanish natijasida bir yoki undan ortiq
hukmlardan uchinchi hukm keltirib chiqariladi.
Xulosa chiqarish uch turga bo’linadi:
